Langileak vs. makinak
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Anstey (Ingalaterra), 1779. Leicesterren kanpoaldeko herriko ehungintza fabrika batean, ugazabak Ned Ludd izeneko aprendizari errieta eta jipoia eman zizkion, ehungailua gaizki erabiltzen ari omen zelako. Haserre, Luddek mailu bat hartu eta bi makina hondatu zituen.
Baliteke kondaira hutsa izatea, Ludd existitu zeneko frogarik ez baitago. Baina Ingalaterrako langileen artean 1811n eztanda egin zuen mugimenduak harengandik hartu zuen izena. Luddismoak mekanizazioaren kontra egin zuen, Luddek ustez egin bezala makinak suntsituz, makina haiek langileen eskubideak urratu eta lan-baldintzak okertzen zituztela argudiatuz.
Mugimendua ez zen Ingalaterrara mugatu eta antzeko industrializazio prozesuak izan zituzten eremuetan ere ludditek bidea egin zuten. Iberiar penintsulan, Euskal Herria eta Katalunia izan ziren ingeles ereduari gehien jarraitu zioten lurraldeak; berriki, Sàpiens aldizkariko ekaineko alean, John McAulay kazetariak luddismoak Herrialde Katalanetan egindako bidea xehe aztertu du.
Luddismoak mekanizazioaren kontra egin zuen, Luddek ustez egin bezala makinak suntsituz, makina haiek langileen eskubideak urratu eta lan-baldintzak okertzen zituztela argudiatuz
Iberiar penintsulako lehen ekintza luddita Alcoin (Valentzia) egin zuten. 1821eko martxoaren 2an, 1.200 pertsonek Alcoiko fabriketara jo zuten, ehungailu berriek artisau familien lana mehatxatzen zutelako. Hamazazpi makina hondatu zituzten eta, enpresako jabeekin negoziatzen hasi arren, armadak itzali zuen protestaldia. Handik bi urtera Gironako Camprodon herriko ehuleak matxinatu ziren makinen aurka, eta berriro ere interbentzio militarrak zapuztu zuen ahalegina, hainbat matxinoren aurka gerra kontseiluak egiteraino. Gainera, 1824an Errege Agindu bat jarri zuten indarrean Camprodongo Udalaren erantzukizuna jaso eta handik aurrerako ahaleginak neurri zorrotzen bidez saihesteko. Baina luddismo katalanaren adibide nabarmenena Bartzelonan gertatu zen, 1835ean. Bi urte lehenago bertako Bonaplata enpresa izan zen lurrun-makinak erabiltzen lehena. Aurrez kaxkarrak ziren lan-baldintzak okerrera egin zuten. Langileek makinak eraso ordez, zuzenean fabrikari su eman zioten.
Euskal Herriko industrializazio prozesua aintzat hartuta, pentsa liteke luddismoak ere bidea egin zezakeela gurean. Baina, beharbada ehungintzak halako pisurik ez zuelako, ez zen ekintza ludditarik izan. Nacho Cavero Garcés historialariaren esanetan, ordea, “zuzenagoa litzateke kasurik egon ote zen ez dakigula esatea, Espainian matxinada ludditen gaia oso gutxi aztertu delako, Alcoiko edo Bonaplatako kasuak salbu”.
Ingalaterran nahiz beste toki batzuetan, Luddismoa azkar itzali zen, bere helburuak lortu gabe. Baina teknologiaren mehatxuen gaiak gaurkotasuna ez du galdu, eta neoluddismoa ere garatu da korronte filosofiko gisa. Baina Cavero Garcésen ustez, luddismoa makinak suntsitzeaz haratago doa: “Ludditak sistema ekonomiko berriaren aurka altxa ziren, iraganeko lan-komunitateen babesa eta elkartasuna kupidarik gabe suntsitu zuen sistemaren aurka”.
Gaza hiria, K.a. 332. Alexandro III.a Mazedoniakoa (K.a. 356-323) eta bere armada hiriko harresietara iritsi ziren. Bi urte ziren Alexandro Handiak bere konkistak Asia aldera bideratu zituela, eta hilabete gutxi batzuk Tiron pertsiarren kontra garaipen handia lortu zuela... [+]
Zaragozako unibertsitateko ikerlari talde batek Castellets (Mequinensa, Zaragoza) aztarnategian ehortzitako 25 indibiduoren DNA aztertu dute, eta emaitzak Communications Biology aldizkarian argitaratu dituzte.
Brontze Aro amaierako komunitate horren familia egiturei buruzko... [+]
Nagyrev (Austro-hungariar Inperioa), 1911. Zsuzsanna Fazekas emagina hungariar herrixkara iritsi zen. Bere egitekoaz gain, medikuntza, kimika eta beste alor askotako oinarrizko ezagutzak zituenez, eta Nagyreven ez medikurik eta ez apaizik ez zegoenez, berehala eragin handia... [+]
Vichamako (Peru) aztarnategian, arkeologoek 3.800 urte inguruko estatuatxo berezi bat aurkitu berri dute. Caral zibilizazioaren azken arokoa da, eta bi apo irudikatzen ditu.
Aztarnategi bereko hainbat hormairuditan gosetea, lehortea eta, finean, ingurumen krisiari lotutako... [+]
Londres, 1940ko irailaren 7a. Hegazkin alemaniarrek hiria bonbardatu zuten, Britainiar Uharteen eraso masiboa abiatuta. Edo, bestela esanda, blitz-a hasi zen.1941eko maiatzera arte luzatu zen eta, amaitu zenean, britainiar lehen ministro Winston Churchillek “su artean... [+]
Bedale udalerrian (Yorkshire, Ingalaterra) altxor bikingo bat aurkitu zuten 2012an. Archaeometry aldizkarian argitaratu dutenez, berriki altxor horretako zilarrezko piezak aztertu dituzte. Zehazki, berunaren eta oligoelementuen isotopoak aztertuz, zilarraren jatorria zein den... [+]
Duisburg (Germaniako Erromatar Inperio Santua), 1569. Gerard De Kremer (1512-1594) geografo, matematikari eta kartografo flandriarrak, Gerardus Mercator izen latinizatuaz ezagunak, proiekzio kartografiko berri bat diseinatu zuen. Proiekzio mota zilindrikoa zen, ekuatorearekiko... [+]
1991n Alpeetako glaziar batean aurkitu zutenetik, hotzak hain ondo kontserbatutako Ötziren gorpuzkinak informazio iturri oparoa izan dira. Berriki Communications Biology aldizkarian aditzera eman dutenez, momia naturalaren kaxa torazikoa digitalki berregin dute, eta Homo... [+]
Mainz (Alemania), 1454. Johannes Gutenbergek eskala handian inprimatutako lehen liburua argitaratu zuen, Berrogeita bi lerroko Biblia izenez ezagutzen dena. Gutenbergek ez zuen inprenta asmatu; dakigula, Txinan, 1040an, Bi Shengek asmatu zuen inprimatzeko lehen makina... [+]
Ituren (Nafarroa), 1777. Erramun Joakin Sunbil (1755-1821) arotza Donamariako Joana Mari Ezpondarekin ezkondu zen. Ia 40 urte eman zituzten ezkonduta, Joana Mari 1806an hil zen arte. Eta tarte luze horretan, noizbait, Iturengo arotzak santu baten kobrezko estatua urtu omen zuen... [+]
Cervera de la Marenda (Ipar Katalunia), 1906. Herriko emakume garraiatzaileak lan baldintza eskasen aurka altxa ziren. Espainiako eta Frantziako estatuetako trenbideen zabalera desberdinak eraginda, garraiatzaileek Mediterraneoko kostaldetik zetozen zitrikoak tren batzuetatik... [+]
Neumark-Nord (Alemania) aztarnategian 50 metro koadroko gune berezia topatu dute adituek, Science Advances aldizkarian adierazi dutenez. Bertan, neandertalek ehizatutako ugaztun handien hezurrak apurtzen zituzten –172 zaldi, orein eta bobidoren hezurrak topatu... [+]
541. urtean izurriak Bizantziar Inperioa astindu zuen. Historian erregistratutako lehen pandemiatzat jotzen da, eta luzaroan historialariek uste izan dute Afrikako ipar-mendebaldean izan zuela jatorria.
Baina berriki The Journal of Interdisciplinary History aldizkarian... [+]
Kurdistanen, Burdin Aroko Kani Koter hilerriaren indusketa lanetan, nazioarteko arkeologo talde batek, beste hainbat objekturen artean, duela 4.700 urteko zeramikazko ontzi bat aurkitu berri du, barruan substantzia beltz bat zuena.
Sustantzia horri kohl deritzo... [+]
Guangzhou (Txina) 1925eko ekainaren 23a. 100.000 herritar inguru bildu ziren atzerriko potentzia inperialisten aurkako martxan. Maiatzaren 30ean britainiarrek hainbat manifestari hil zituzten Shangaiko protestaldi batean. Hildakoekiko elkartasunez Guangzhouko langileek greba... [+]
