Bakerik ez hibakushentzat
Japonia, 1945eko abuztuaren 6a eta 9a. AEBek bonba atomiko bana bota zuten Hiroshima eta Nagasaki hirietan milaka eta milaka hildako eraginez; kopuru zehatzik ez dagoen arren, urte horren bukaeran hildakoak gutxienez 210.000 inguru izan zirela diote kalkulu zuhurrenek. Baina hildakoez gain, bizirik irtetea lortu zutenak ere asko izan ziren. Gaur egun 140.000 inguru geratzen dira eta japonieraz hibakusha esaten zaie, literalki “bonba atomikoak eragindako pertsona”. 2024ko Bakearen Nobel saria haiei ematea erabaki dute.
Bonben inpaktu zuzena jaso zutenek betirako gorputzean eta aurpegian markatuta geratu ziren erredurak eta zauriak izan zituzten. Erradiazioaren eraginez, hasieran zaurigabe ziruditen askok ere sintoma larriak izan zituzten. Minbizi kasuak ugaltzen hasi ziren aurrerago… Eta ondorio fisikoei eragin psikologikoa ere gehitu behar zaio: batzuek bi hirietatik alde egin zuten eta ez ziren bizi guztian itzuliko; beste batzuek ezin dute ibai inguruetan edo zubietan ibili, uretan flotatzen zuten gorpuen oroimenaren erruz; eta zenbait jaki kontsumitzen ez dutenak ere badira, erretako gorpuen usaina gogorarazten dietelako.
Gaur egun 140.000 inguru geratzen dira eta japonieraz hibakusha esaten zaie, literalki “bonba atomikoak eragindako pertsona”. 2024ko Bakearen Nobel saria haiei ematea erabaki dute
Trauma eta beldurrez gain, asko errudun ere sentitu ziren, bizirik irteteagatik eta laguntza eskatzen zutenei ez emateagatik. Keiko Ogura zortzi urteko neskatoa zen orduan: “Eztandaren ondoren, oso larri zeuden bi pertsona hurbildu zitzaizkidan ur eske. Ura eman nien eta nire aurrean hil ziren biak. Luzaroan nik hil nituela pentsatu nuen”.
Hori guztia gutxi balitz, gizarteak ere baztertu zituen hibakushak. Yasuari Yamashitak sei urte zituen. “Jendeak uste zuen gaixotasun kutsakorra genuela. Baztertu behar gintuztela uste zuten, ezin zutela gurekin ezkondu edo gure lagunak izan”. Lanean hasi eta berehala hasi zen erradiazioaren eraginak nozitzen eta, lanak japoniar kulturan duen garrantzia medio, “ahula nintzela esaten zidaten, alferra, ez nuela lanik egin nahi”. Emakumeentzat egoera are zailagoa zen, garai hartan beren helburu nagusia ezkontzea baitzen. Keiko Ogurak dionez: “Ezin genuen esan egun hartan hirian ginela. Erradiazioari buruz hitz egiten bagenuen, ezin izango ginen ezkondu-eta”. Bizirauleen ziurtagiriak zituzten, arreta medikua eta gobernuaren laguntzak eskuratzea ahalbidetzen zietenak. Baina “ziurtagiria ez erakusteko esaten ziguten”.
Hibakusha gutxi batzuk antolatzen hasi ziren eta, denboraz, arma nuklearren aurkako ekintzaile nabarmenak izango ziren. Baina beldurrak, erruduntasunak eta bazterkeriak ia 80 urtez isilik egotera kondenatu zituen gehienak.
Mainz (Alemania), 1454. Johannes Gutenbergek eskala handian inprimatutako lehen liburua argitaratu zuen, Berrogeita bi lerroko Biblia izenez ezagutzen dena. Gutenbergek ez zuen inprenta asmatu; dakigula, Txinan, 1040an, Bi Shengek asmatu zuen inprimatzeko lehen makina... [+]
1991n Alpeetako glaziar batean aurkitu zutenetik, hotzak hain ondo kontserbatutako Ötziren gorpuzkinak informazio iturri oparoa izan dira. Berriki Communications Biology aldizkarian aditzera eman dutenez, momia naturalaren kaxa torazikoa digitalki berregin dute, eta Homo... [+]
Ituren (Nafarroa), 1777. Erramun Joakin Sunbil (1755-1821) arotza Donamariako Joana Mari Ezpondarekin ezkondu zen. Ia 40 urte eman zituzten ezkonduta, Joana Mari 1806an hil zen arte. Eta tarte luze horretan, noizbait, Iturengo arotzak santu baten kobrezko estatua urtu omen zuen... [+]
Cervera de la Marenda (Ipar Katalunia), 1906. Herriko emakume garraiatzaileak lan baldintza eskasen aurka altxa ziren. Espainiako eta Frantziako estatuetako trenbideen zabalera desberdinak eraginda, garraiatzaileek Mediterraneoko kostaldetik zetozen zitrikoak tren batzuetatik... [+]
Neumark-Nord (Alemania) aztarnategian 50 metro koadroko gune berezia topatu dute adituek, Science Advances aldizkarian adierazi dutenez. Bertan, neandertalek ehizatutako ugaztun handien hezurrak apurtzen zituzten –172 zaldi, orein eta bobidoren hezurrak topatu... [+]
541. urtean izurriak Bizantziar Inperioa astindu zuen. Historian erregistratutako lehen pandemiatzat jotzen da, eta luzaroan historialariek uste izan dute Afrikako ipar-mendebaldean izan zuela jatorria.
Baina berriki The Journal of Interdisciplinary History aldizkarian... [+]
Anstey (Ingalaterra), 1779. Leicesterren kanpoaldeko herriko ehungintza fabrika batean, ugazabak Ned Ludd izeneko aprendizari errieta eta jipoia eman zizkion, ehungailua gaizki erabiltzen ari omen zelako. Haserre, Luddek mailu bat hartu eta bi makina hondatu... [+]
Kurdistanen, Burdin Aroko Kani Koter hilerriaren indusketa lanetan, nazioarteko arkeologo talde batek, beste hainbat objekturen artean, duela 4.700 urteko zeramikazko ontzi bat aurkitu berri du, barruan substantzia beltz bat zuena.
Sustantzia horri kohl deritzo... [+]
Guangzhou (Txina) 1925eko ekainaren 23a. 100.000 herritar inguru bildu ziren atzerriko potentzia inperialisten aurkako martxan. Maiatzaren 30ean britainiarrek hainbat manifestari hil zituzten Shangaiko protestaldi batean. Hildakoekiko elkartasunez Guangzhouko langileek greba... [+]
Donostia, 1960. Fermin Leizaola 16 urteko gazteak San Telmo Museoan zegoen Aranzadi Zientzia Elkarteko idazkaritzara jo zuen, bertako Espeleologia Sailean aritzeko prest.
Ez zen San Telmora egiten zuen lehen bisita izan; 1975eko ekainean Zeruko Argia-rekin... [+]
Ascension uhartea, 1725eko maiatzaren 5a. “Holandar ontziteriako komandantearen eta kapitainen aginduz, ni, Leendert Hasenbosch, uharte bakartu honetan lehorreratu naute, nire zorigaitzerako”.
Herbeheretar marinela, 1695ean Hagan jaioa, Ekialdeko... [+]
Qumrameko biribilkiek eta Itsaso Hileko Eskuizbribuek (K.a. III-K.o. I) judaismoaren eta kristautasunaren garapenari buruzko informazio eta interpretazio asko eragin ditu aurkitu zituztenetik. Berriki AA erabiltzen duen Enoch datazio sistemaren bidez, izkribu zaharrenak uste... [+]
Segovia (Espainia), duela 43.000 urte inguru. Neandertal batek hatza pigmentu gorritan busti eta puntu bat margotu zuen 25 cm inguruko harri baten erdian. Harria 2022an aurkitu zuten arkeologoek San Lazaro leizean, eta, analisi multiespektral xehea egin ondoren, puntu gorri... [+]
Austraiko Wels hirian, erromatar garaiko Ovilava kolonian, mila metro koadrotik gorako villa aberatsa industen hasi ziren 2023an, eta, berriki, K.o. II. mendeko hiru mosaiko aurkitu dituzte. Arduradunen esanetan, aurkikuntza horretan "bat egiten dute kalitate artistikoak,... [+]
Canfranc (Huesca, Espainia), 1940ko ekaina. Charles De Gaulle jenerala buru zuen Londresko Frantzia Askearen gobernuak erabaki baten berri eman zion Albert Le Lay Canfranceko nazioarteko tren geltokiko Frantziako aduanako arduradunari: bere postuan geratu behar zuen. Ez zirudien... [+]