Usain gaiztoko belar bat
Amarengandik hurbil bizitzea gustatzen zaie. Ez dira urrutira joango santio-belarraren (Jacobaea vulgaris) haziak, eta haiengandik jaiotako landareak, familia osoa, amaren eta amonaren aldamenean hazi eta biziko dira. Familia tzarra, izan ere landare bakoitzak sasoi batean 2.000-2.500 lore ireki ditzake eta horietatik 75.000-200.000 hazi eman.
Multzoka ikusiko dituzu urrutitik, lur heze baina drainatuak dauden tokietan; bereziki gustuko ditu trenbide eta bide bazterrak. Hemen ugariagoa da hegoalde lehorrean, areka, arroila eta hezeguneetan; iparralde hezean toki eguzkitsuetan ere bizi da.
Finlandian esaten dute garai batean itsasontzien lastrean edo lastan nahastuta iritsi zirela bere haziak hara; gaur egun portu inguruetako lurraldeetan ikusten da eta handik bideak eta trenbideak hartu eta lurralde berriak bereganatzen ari da…
Landare guztia pozoitsua da eta azienda, dakienak badaki, ikusi orduko urrundu egiten da. Kumeren batek punttaren bat dasta dezake, eta ahosabaitik burmuinera dagoen bide laburra dela medio betiko garunean zizelkatuta utziko dio: “Horri koskik ez, utzi bakean”. Albaitaritza literaturan aipatzen da bera jateak dakartzan arazoen berri, batik bat behor aziendari. Kopuru oso txikia jatea nahikoa da gaixotzeko, eta nahiz eta dosi oso txikiak jan, bere osagaiak gorputzean pilatu egiten dira eta kalteak gerora azaldu daitezke; gibeleko zirrosia da horietako bat. Itxuraz aziendak, ez dakigu zein literatura irakurtzen duen, baina badaki horren berri. Gose larria duenean, tamainan baina jaten omen du santio-belarra. Beste batzuk belar hori jatera jarri egin dira eta aipaturiko literaturan bai azaltzen da ardiek berarekiko duten adikzioa eta bazkan nahastuta, tamainan horiek ere, lasai asko jaten dute; gibela gogorra agi danean. Intsektu askok maite dute belar hau (sits, tximeleta, kakalardo, har, liztor txiki…), pozoiak nonbait haien arerioak hurbiltzea ere eragozten du eta haiek bertan gozo.
“Santio” izena loraldia uztailaren amaierako egun horren inguruan abiatzen duelako omen du. Loraldi luzea du, azaro artekoa. Lore hori deigarriak ditu eta bi metro arte luza daitekeenez, urrutitik erraz antzemateko modukoa da. Ikusgarria ere bai; zenbaitek lorategietara eramaten du. Pozoiarekin batera usain txarra dute hostoek. Miguel Colmeiro Penido galiziarrak 1885 eta 1889 artean argitaratu zuen Enumeración y revisión de las plantas de la Península Hispano-Lusitana e Islas Baleares lanegin tzarrean santio-belarrarentzako jasotako euskarazko izen bat hauxe da: “Usai gaistoko besat bat”; seguru asko, informatzaileren batek “usain gaistoko belar bat” esango zuen, eta transkripzioetan eraldatu. Baina “usai gaistoko” ederki ulertzen da.
Gazteleraz ere izen xelebre mordoa du, tartean “sacapeos”, puzkerrak ateratzen dituena. Sendabelar bezala gaitz asko tratatzeko erabili izan da, baita horretarako ere. Euskaraz ere agian izango du antzeko izenen bat; 1980ko Anuario de Eusko Folklore-n hauxe argitaratu zen goierritar jatorrean: “Santio-belarra egosi eta aren ure eatea ona da aizek etaatzeko”. Sendabide ez, baizik eta kontrario amorratua dute Kanadan, berez eurasiarra dena inbaditzaile izendatua, Alberta estatuan kentzera behartzen dute, ezta lorategian edergarri eta intsektuen etxe ere. Belar immigrantea kanpora! Puzkerrak barrura!
Aurten bai urtea da. Sagar urtea izango da aurtengo hau (Malus domestica). Eta baialdia behar bezala agurtu eta baliatzeko, besteak beste, dolareak gertatu beharko ditugu.
Duela urtebete pasa gauzatu zuten Ortulaguntza proiektua Debagoienan. Langile bat kontratatu dute bailarako nekazaritza proiektu txikietan txandaka lanean aritzeko, hartara ekoizleei lan karga arintzeko eta baldintzak duintzeko. “Sektorea zaurgarri zegoela eta errelebo... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]
Lagun asko dut. Ezagutzen ditudanetatik hegalari jendea da mordoxka bat. Duela hiru bat urte, horietako baten bisita izan nuen; ez dut gogoan nor zen. Antxeta mokogorria izan zitekeen, edo zozo eme bat, edo saldo handietan ibiltzen diren arabazozo pikart horietakoren bat, edo... [+]
Maiatzaren 10ean egun osoko festa berezia antolatu dute Zestoako Amilibia baserrian. Agroekologiaren eta elikadura burujabetzaren alde, Gipuzkoako Biolur elkarteak abiatutako proiektua da Amillubi, eta udaberriko hitzordua aitzakia paregabea izanen da tarte eder bat partekatu... [+]
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.
Oraindik ikusgai dago Donostiako San Telmo museoan Memoriaren Basoak erakusketa, maiatzaren 11ra arte. Totalitarismoek gizartea kontrolpean hartzeko erabiltzen dituzten metodo eta tekniken inguruko hausnarketa bat da, espresio artistiko ugariren bidez ondua.
Apirilaren 17an, Brasilgo Eldorado do Carajás-en egin zuten lurrik gabeko 21 langileen sarraskiaren 29. urteurrena izan da. Ordutik, La Vía Campesinak data oroitzen du Nekazarien Borrokaren Nazioarteko Egun gisa, lurrerako eskubidea defendatzeagatik koldarkeriaz erail... [+]
Maiatzaren 22tik 23ra bitartean deklaratu beharko dute auzipetuek. Gazteek salatu dute instituzioak "geroz eta gehiago" ari direla mugatzen protestarako eta mobilizaziorako eskubide politikoa, eta 'Bajadikako 27ak' izenarekin sortu dute plataforma bat. Maiatzaren... [+]
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]
Proventza eskualdean, Alpeen hegoaldean abiatu zuten Lili Saint-Laurent euskaldunak eta Mathias Guibert proventzarrak abeltzaintza proiektua duela hamar urte pasatxo. “Ardi, ahuntz, behi, txerri eta pottokekin plantatu ginen etxalde dibertsifikatua landuz, baina laborantza... [+]
Egurra diamanteak baino arraroagoa, bakanagoa da. Bai, unibertsoan errazagoa da diamanteak topatzea egurra baino.
Sasoitsu, osasuntsu eta bizipozez gainezka egotea dut helburu. Jaten dudanak, egiten dudanak eta pentsatzen dudanak eragina du oreka eta malgutasuna lortzeko eta tentsioa saihesteko.
Urduñako 2022-2042 Onura Publikoko Mendia Antolatzeko Planaren parte da ekintza, eta Eusko Jaurlaritzako Ingurumen Sailaren babesa eta Bizkaiko Foru Aldundiko Mendi Zerbitzuaren laguntza jaso du.
Sendabelarrak non bildu galdetuz idazten didate eta bide bazterrei erreparatzeko esan ohi diet. Erromantizismoak kalte egin digu bizitzako esparru askotan eta hemen ere bai, sendabelarrak ez baitaude mendi tontorretik gertu dauden bide zidorretan (bakarrik), ezta kostatik bertan... [+]