Itsasoan katua marrazo
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.
Katu arrain modura izendatua bada ere, bestelako katuekin alderatuta katu kosmikoarekin bezainbesteko antzekotasuna du, duen begiradagatik ez bada; gepardoak katu handitzat dituenarentzat ere, balekoa agian. Filmetakoen aldean, marrazo honek itxura atsegina du, eta bere hortzak, hainbat lerrotan banatuta bai, baina oso txikiak dira. Asko diren arren, zaila da bizirik ikustea, ez baitira ur-ertzera hurbiltzen. Eta gure interes gastronomikotik at dauden heinean, ezer gutxi dakigu haien inguruan.
Pikartadura beltzez jositako gainalde marroixka aproposa dute hondoarekin mimetizatzeko. Sabelaldea berriz, zuria da. Buruaren albo banatara bost zakatz pare dituzte, eta begien atzean, espirakulu bana, arrain kartilagodun gehienen adierazgarri dena. Geldi daudenean arnasteko, ahoa ireki eta itxiz ura ponpatzen dute; hondarrean lurperatuz gero ordea, ura espirakuluetan zehar xurgatuz iragazi dezakete. Zortzi hegats dituzte, tartean bi dortsal, gainontzeko marrazoek baino zertxobait atzerago kokatuta. Arrak bereizteko, “kloaka” inguruan (uzkiari hala deritzo arrainetan) ikus daitekeen zakil pareari erreparatzea besterik ez dugu; eta bestela, jo Aquarium-era, katu arrainen ahaide diren zezen-marrazoetan errazago bereizten baitira.
Egunez lohi edo hondarrezko hondoetan ezarrita egoten dira –arrokak egonez gero, bertan ezkutatuta ere bai–; gauez, ordea, haien jarduera handitzen dute eta molusku, arrain txiki, krustazeo, xixare nahiz txibiak ehizatzen aritzen dira.
Kantauri itsasoan haien ugalketa-garai nagusia negu eta udaberri aldera izan ohi da. Espezie “obiparoa” izaki, barne ernalketa bidez ugaldu ostean, emeak arrautzak askatuko ditu; errute bakoitzean bi, eta baldintzen arabera, urtean 20tik 100era. Katu arrainen arrautzek 5x2 cm-ko azalera eta 1 cm lodierako kartilagozko zaku itxura dute, lau ertzetan kiribildutako hari sendoak dituztenak, inguruko alga nahiz koraletan ongi kateatzeko. Izan ere, bertan geratuko baitira, uraren tenperaturaren arabera 5etik 11 hilabetera, kumea garatutakoan zakua apurtu eta igerian aske hasiko den arte.
Beharbada, metal astunak pilatzen dituztela erakusten duten ikerketei, izokinen inguruan egindakoei baino garrantzi handiagoa emango zitzaien. Eta arrainok duten azal gogorrak ere izango zuen eragina, garai batean egurra lantzeko lixa modura erabilia baitzen (eta hala izendatua, Bizkaiko kostaldeko hainbat herritan ere). Kasuak kasu, arrastre-arrantzan beste espezie preziatuagoekin batera harrapatutako katu arrain asko uretara itzultzen dira, arrantza-bazterkin modura; sarritan, hilda. Hala, arraindegietan oraindik ere topatu daitekeen arrain hau erosi ez, eta gehienez azala ukitzera helduko ginen ziurrenik, marrazoen azalaren ehundura sentitzeko edo. Gure aiton-amonek, ordea, ongi ezagutuko zuten sukalki eder baterako aproposa den eguneko arrain merke eta zaporetsua. Mediterraneoko nahiz Galiziako hainbat herritan oraindik ere ongi dakite. Beraz, ez galdu aukera; ospea hartu aurretik, badaezpada.
KATU ARRAINA (Scyliorhinus canicula)
TALDEA: Ornoduna / Arraina.
NEURRIA: Jaio-berriek 9-10 cm; helduek 60-70 cm (1 Kg gehienez).
NON BIZI DA? Ozeano Atlantikoaren ipar-ekialdean eta Mediterraneoan. Normalean 100-200 metroko hondotan, baina 400 metroko sakoneran ere bizi daiteke.
ZER JATEN DU? Krustazeo, molusku, poliketo, zefalopodo eta arrain txikiak.
BABES MAILA: Ez dago babestuta.
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]
Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]
Gaur aurkezten dugun intsektuaren izen zientifikoak, besteak beste, bi gauza azaltzen dizkigu: alde batetik, gorria dela (ez erabat) eta ez duela hegorik. Okerrak ez dira biak ala biak, baina gorria ez da bere kolorazio bakarra, eta hegoak ere izan baditu, baina beraien tamaina... [+]
Sugea entzun eta leku lehor bat etorriko zaio burura askori, narrastiek beroa behar dutela ondo barneratua baitu gizakiak. Suge guztiak ez dira berdinak, ordea; denek ez dituzte baldintza berak gustuko, eta horri esker dago, besteak beste, dagoen dibertsitatea. Bakoitzak bere... [+]