Gu ere lugorri
Sendabelarrak non bildu galdetuz idazten didate eta bide bazterrei erreparatzeko esan ohi diet. Erromantizismoak kalte egin digu bizitzako esparru askotan eta hemen ere bai, sendabelarrak ez baitaude mendi tontorretik gertu dauden bide zidorretan (bakarrik), ezta kostatik bertan dagoen leku birjin horretan ere.
Seguruago aurkituko dituzu zure herriko azken kaleak eta industria poligonoak bat egiten duten paraje abandonatu horretan. AHT egiteko desjabetutako lur abandonatu horretan edo telefoniako antena ipintzeko gorritu zuten bidearen bueltan. Edozein herritaz ari naiz, zureaz ere bai.
Aste honetan betelana egiten ari diren lugorri batean izan naiz. Eremu mortua dirudien leku bat, gizakiak abandonatuta utzi duen alferrikako lur sail bat, “belar txarrez” beteriko toki bat. Gilles Clémentek hirugarren paisaia deitzen dion leku horietako batetaz ari naiz. Pasmo-belarra (Lysimachia arvensis), berbena (Verbena officinalis), malba (Malva sylvestris), asuna (Urtica dioica), mihilua (Foeniculum vulgare), azeri buztana (Equisetum arvense), oreganoa (Origanum vulgare), Santio-belarra (Hypericum perforatum), plantainak (Plantago lanceolata eta major) eta intsusa (Sambucus nigra) zeuden bertan. Udaberri hasierako lehen bilketa eta lehen ukenduak egiteko adina lehengai. Itzultzeko moduko leku bat.
Botaniko eta paisaialari frantsesak 2024an argitaratu zuen Hirugarren Paisaiaren Manifestua. Gizakiak atenditu gabeko espazio naturalen eboluzioaz aritu zen bertan, ez erreserba edo parke naturalez, baizik gure bizitzetan periferiko diren lur eremu ikusezin eta ulertu gabeko horietaz. Oroz gain behin behineko egoera arraroan bizitzen gelditu den landare jendeaz ari da, tartean asko sendabelarrak.
Irabaziari bakarrik begiratzen dion gizarte diruzaleak sortua, higiezinen espekulazioak eta garapen basatiak eragindakoa da lugorria. Pertsonen eta haien bizi bideak suntsitzen dituen heinean, bertan landaredia anarkikoa sortzen zaigu. Existentzia laburrekoa da askotan baina ekosistema oso bat da, Carterpillar hondeamakina hori batek utzitako arrastoetan jaiotako landareak hurrengo Komatsu hondeamakina horiak eramango baititu.
Hiriko trafiko, zarata, kutsadura eta abiadura zoroaren artean hantxe daude lugorriak, udaberrian berdetu eta loratuko direnak. Lore hauetara tximeletak, erleak eta bestelako intsektu asko inguratzen dira, baita txoriak ere. Bizitzaz gainezka dago.
Ekosistema hau gizakiak sortu du baina oharkabean bezala. Inolako estimaziorik ez dio, hori argi dago. Naturgune babestuetako pagadiek ez duten basatitasuna dauka. Aukerarik ia batere gabe, lekurik esker txarrenekoenean biziak lehertzea erabaki izan balu bezala. Baldintzarik zeken eta eskasenetan loratzeko gaitasuna nork duen erakutsiz. Jakinik epe oso motzean lugorri horretan hormigoizko bloke bat egin dezaketela, fatxada aireztatua duten horietakoa, edo coworkingeko leku ezin zuriago eta argiztatuago bat edo aparkaleku bat.
Bukatzeko, gugan ere lugorri asko dago. Jar gaitezen barrura begira arren. Bizitza laburreko landaredia hori bezala indarrean jaio zena eta bere existentzia laburraren memoria barruan utzi diguna, aparkalekuaren azpian.
Suaren presentzia naturan milioika urtetan izan da (gizakion agerpena baino askoz lehenagotik). Horregatik, ohikoa da landare askok suaren aurrean adaptazio ugari edukitzea. Gure inguruan arruntak diren arteek eta ametzek, adibidez. Baita txilar askok eta otea bezalako sastraka... [+]
Altri multinazionalak Europako zelulosa lantegi handienetakoa eraiki nahi du Galizian, Palas del Rei herrian, lyocell deituriko zuntz "jasangarria" ekoizteko. Eukaliptoak, ura, moda-industria indartsua eta oligarkia politiko diruzalea. Dena du alde horretarako. Dena?... [+]
Uztailaren erdialdean aurkeztu zuten 2027tik aurrera Europako Nekazaritza Politika Bateratua (NPB) izango dena, eta proposamena izugarria da: NPBaren egitura desegitea eta azken urteotan lortutako aurrerapen urriak suntsitzea.
Silurikoan sortu omen ziren, kontuak atera! Duela 400 milioi urte edo gehiago. Beraz, planetako lurretan azaldu ziren lehenetako animaliez ari gara, ez da txantxetarako kontua. Eta oraindik txantxa gutxiago, garai hartako espezie batzuek luzeran bi metro ere bazituztela jakinda... [+]
Garuna dirudi, bai, intxaur alearen mamiak. Garun bikoitza. Alearen edo garauaren barrukoari “intxaur-mami”, “intxaur-ister” eta “intxaurki” esaten zaio.
Euskal Sagardoa Jatorri Deiturako 250 sagastietan hasiak dira jada sagar biltzen. Araba, Bizkaia eta Gipuzkoari dagozkien iazko datuekin alderatuta, uzta handiagoa izango da aurten. Orotara sei-zazpi milioi kilo biltzea aurreikusten dute, datu zehatza urte bukaerarako izango... [+]
Sarraskiak ez du etenik Palestinan, eta lurraldeko txoko guztietara hedatzen ari da. Uztailaren 31n, Hebrongo (Zisjordania) Hazien Bankuaren Ugalketarako Unitateari eraso zion Israelek; bulldozer eta makineria pisutsuarekin bertako instalakuntza eta azpiegiturak suntsitu zituen... [+]
Udazkeneko zenbakia aste honetan jasoko dute ARGIAko kideek, edo berariaz Bizi Baratzeako kide egin direnek.
Abuztuaren amaieran azaltzen da, baina iraila du gogokoen. Udazkena hemen dela berritzen digu urtero. Udazkenari kolore bidea erakusten dio. Guri, ahoko zeruak jasota duen lurrinen bilduma erraldoiaren miaketa azkarra egin eta urteroko uztaldi nagusiaren dasta bitxienetakoa... [+]
Sugea ikusi orduko: “Sugegorria!”. Telesforo Aranzadi zenak esaten baitzuen, begiek ez dutela ezagutzen dutena baino ikusten. Eta sugegorria ezagutu, ezagutzen dugunez (entzunaz, sikiera), hori bera izaten da joera: ikusten dugun suge oro sugegorria dela iruditzen... [+]
Artzain gisa hirugarren kanpaina du aurtengoa Koldo Vicente Eseberrik. Familia Otsagabikoa izan arren, Iruñean bizi izan zen txikitatik, baina abeltzaintzaren munduarekin harreman estua izan du beti. “Osaba artzaina zen, haragitarako ardiak zituen hemen, eta txikitan... [+]
Dei batek dena alda dezake. Eguna bai, bederen. Hurrengo orduetako martxa, sikiera. Ourensen dagoen lagunak jasotzen du Noainen dagoen Lugoko lagunaren deia. Dei bakar batek ekarri zituen Galizako elkarte bateko zortzi artzain eta ahuntzain bat etxera. Zoragarria izan zen... [+]
Bada Garde. Urrutira gabe hor dago, urrutieneko mugaren guardan. Umetan ezagutu nuen Garde, ez dut gogoan zenbat urte nituen, baina landatuta geratu zitzaidan han ikusi nuena.-
Emakumea eta lurra elkartzen dituen liburua idatzi du Onintza Enbeitak: Bizitza baten txatalak. Gure aurrekoen bizimodua jaso du, andre baten ahotan: "Baserria bere horretan, erromantizismorik gabe". Feli Madariaga (1932, Baldatika, Forua, Bizkaia) da andre hori, lurrari... [+]
