Baso bat da dolarea, baita sagardoa ere
Aurten bai urtea da. Sagar urtea izango da aurtengo hau (Malus domestica). Eta baialdia behar bezala agurtu eta baliatzeko, besteak beste, dolareak gertatu beharko ditugu.
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Gaur egun dolare gehien-gehienak metalezkoak dira, ezin herdoilduzkoak, eta lana errazteko motorrez jo, txikitu, estutu, zanpatu, lasaitu, harrotu eta berriz zanpatzen da sagarra. Sagardo puska bat egin behar duen jende gehienak metalezko horien aldeko hautua egina du. Eta, sagardoa egin eta ontzeko ere, egurrezkoak ez diren ontziak erabiliko dituzte: beira zuntzezkoak, hormigoizkoak edo betoizkoak, plastikozkoak, altzairuzkoak…
Urte sasoi honetan belazean ziza topatzea bezain zaila da, baina non eta han bada, oraindik ere, egurrezko dolarerik. Ia denak sagardo asko egingo ez duten tokietan. Baita dolare berriak ekarri eta egurrezko zaharrak atzera utzita daudenetan ere. Edo erdi eroritako etxeen hondakinen artean. Horiek denak maite ditut. Urtetan, ehundaka urtetan sagarra sagardotu duten egur horiek barnean dute gure kultura likidoa. Egurra belaki baten tankerakoa da, harroa, arola, fardoa, eta hanpatzeko gai da. Bizirik balego bezala, likidoak bere baitan har ditzake eta puztu, eta hurrengoan seko lehortuko da. Egurra sagardoz blaitzen denean ur-asetu egiten da eta ur-handitu. Bete egiten da, baina sagardoz. Egurraren barruan izango den sagardo horren kudeaketak haginduko du bere etorkizunaz, sagardoa ondu edo txartu egingo duen.
Egurra nolakoa, sagardoa halakoa. Dolareetan eta ontzietan egur asko erabiltzen da, baso bat biltzen dute. Baso bat basorako, edo koparako.
XV. mendean etxea dolarea zen, dolarea zen baserri handien zurajea. Ia erabat haritzezkoa (Quercus robur). “Baserri gotikoak” esaten zaie. Gero etorri ziren dolare barrokoa zuten baserriak, txikixeagoak eta etxearen zurajetik bereizita zeudenak. Egun ezagunenak ditugun zurezko dolareak XIX. eta XX. mendeetakoak dira. Ardatza burdinazkoa dute, baina gainontzeko egitura osoa zurezkoa: azpi-subilak, aska, kantalerak, sareak, hodiak, hagak, pats-oholak, puskak, giltzak eta urkatxua. Zur nagusia haritza da, baina sarea makalarekin (Populus nigra) edo zurzuriarekin (Populus alba) egin izan dute. Hodiak eta, zenbaitetan, pats-oholak haltzazkoak dira (Alnus glutinosa). Askak txuloa du, muztioak tinara alde egin dezan, eta, iragazteko, basaerratza (Ruscus aculeatus) edo asun (Urtica dioica) sorta jartzen zen. Dolare txikietan torlojua edo ardatza zuhandorrarekin (Cornus sanguinea) ere egin izan dira. Dolarean askaratu aurretik, sagarra subilarekin jotzen zen; horren burua pagozkoa (Fagus sylvatica), haritzezkoa edo sagar makatzezkoa (Malus sylvestris) da eta kirtena hurritzezkoa (Corylus avellana).
Subilarekin haltzazko edo haritzezko pats-ohola joz, kirikoketa musika sortzen da. XV eta XVI. mendeetako laneko musika eta erritmoa, talde lanarekin sortutako haltz bihozgabearen doinuak. Gero etorri zen txalaparta, dolare barrokoaren aska gaineko torlojuak jira eta estutzeko artezko (Quercus ilex), pagozkoa edo lizarrezkoa (Fraxinus excelsior) makila motzekin haltzazko pats-ohola bera joz eraikitako airea.
Aire horiek aditutako sagar muztioa sagardotzeko egurrezko ontziak izan dira herenegun arte nagusi. Orain metalezkoak. Dolarearen egurrak gero mama gozoa izango den sagardoan eraginik badu, tina, barrikote, barrika, bukoi edo upelaren egurrak ere zeresanik badu. Ontzira muztioa haritzezko onilarekin sartzen zen. Upolak batez ere haritzezkoak izan dira, baina baita gerezizkoak (Prunus avium eta Prunus cerasus), sasiakaziazkoak (Robinia pseudoacacia), gaztainazkoak (Castanea sativa), lizarrezkoak eta, oso gutxitan, pagozkoak ere. Ontzi horien uztaiak edo ailarak egiteko gaztaina, hurritza, gerezia, haltza eta zumar hostotxikia (Ulmus minor) erabili izan dira. Ontziak egitean, upolak edo pipolak estutzeko, zumea (Salix spp) erabiltzen zen. Ontzi horiek tarteka ireki ere egin behar, eta zipotza edo txotxa intsusazkoa (Sambucus nigra) edo arbustu arruntezkoa (Ligustrum vulgare) zen. Edale amorratua zela esateko, barrikaren intsusaren ondoan zegoela esaten zen.
Gero etorriko dira botilaren artelatzezko (Quercus suber) kortxoa eta eukalipto (Eucaliptus spp.) eta abarrezko etiketak. Etiketa horretan, komeni den bakanetan, gehienez ere haritza aipatuko dizute, basoa ikusten uzten ez dizun enbor hori.
Sendabelarra oliotan beratzeaz ariko gara baina ukendurik egin gabe. Bai, arraroa dirudi baina sendabelar freskoak oliotan beratu, iragazi eta erle argizaria ipinita ukendua egiten ikasi duenari olioarekin beste era batera lan egitea badagoela esan nahi nioke. Oleato edo olio... [+]
Urtero bezala, aurtengoan ere martxan dira Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan Udako Azoka Ekologikoak. Euskadiko Nekazaritza eta Elikadura Ekologikoaren Kontseiluak antolatzen ditu azokak, Gipuzkoako Biolurrekin, Bizkaiko Ekolurrekin eta Arabako Bionekazaritza elkarteekin batera... [+]
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea aberasten zuten. XVI-XVIII mendeak ziren. Meatzariak,... [+]
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Biolur laborantza ekologikoaren aldeko elkarteak frutazaintza sustatu nahi du eta horretarako egun-pasa ederra antolatu du uztailaren 29rako; hiru proiektu ezagutuko dituzte bertatik bertara: Erroak mintegia Ahatsan (Nafarroa Beherea), Kibbi Sat Donezteben (Nafarroa) eta... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Marurin kokatutako proiektua da Mustai Ortua, Gorka Areitio Elorduik eta Marcela Pava Gomezek bultzatua. Diseinu grafikoko ikasketak egin zituen Areitiok eta horretan ari zen lanean, baina gainezka eginda zebilen. Pava, berriz, abokatua da lanbidez, baina ezin zuen horretan... [+]
Ekainak akainak ekarri ditu: uda iritsi da. Udaberriko egun beroetan hasten dira akainak ehizean, udako ehizaldi nagusirako hankak prestatzen. Garo arruntaren (Pteridium aquilinum) garomenetan izaten da batez ere, bide ertzera zintzilik diren orri muturretan kulunka, gustuko... [+]