Kondairetako piztia Kantauri Itsasoan
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen (arren artean lehiatzeko, agian), ez baitirudi beharrezkoak dituenik elikatzeko. Txipiroiz eta hainbat arrain espeziez elikatzen da, baina zurrupatu egiten ditu murtxikatu baino. Bere dieta eta bizimoduagatik, euskal kostaldea bizitoki ederra da erraldoi hauentzat.
Kantauri itsasoaren hondoak badu berezitasun bat Euskal Herriaren parean; oso gertu ditugu ur sakonak. Itsas hondoak 100 metroko sakonera izatetik, maldan behera 2.100 metroko sakonera hartzen du. Hori Matxitxako parean iparralderantz joanda 7 km-tara gertatzen da soilik, eta gehienez, Orio parean 20 km-tara. Ezaugarri horrek eragiten du ur sakoneko espezieak kostaldetik oso gertu aurkitzea, eta bertan elikatzen dira, besteak beste, kaxaloteak. Sakonera horietan gertakari ikaragarriak jazotzen direla badakigu. Kaxaloteek txipiroi erraldoiak ehizatzen dituzte, 14 metroko luzera izan dezaketen piztiak, eta hauekin izaten dituzten lehien lekuko dira azalean ageri zaizkien bentosen markak.
Kaxalote batzuk urte osoan euskal kostaldean bizi direla uste da, baina animalia hauen bizilekuak ez dira erraz aurresaten. Oro har, emeek talde egonkorrak sortzen dituzte, urteetan mantentzen direnak, eta haiekin batera bizi dira kaxalote kume eta gazteak. Hamarkada bat taldean igaro eta gero, arrek taldea uzten dute, eta udako hilabeteak iparraldeko ur hotzetan pasatzen dituzte, elikatzen. Ar gazteek batzuetan “ezkongai taldeak” sortzen dituzte, baina ar helduak bakartiak izan ohi dira. Udazken partean, ordea, emeak eta arrak batu egiten dira ugaltzeko eta negua eremu epelagoetan igarotzeko.
Historiako kaxalote ezagunena Moby Dick izango da seguruenik, Ahab kapitainaren arerio amorratua. Eleberri horrek ederki erakusten du garai bateko kaxaloteen ehiza. Buruan duten espermazeti organoa oso preziatua izan zen XVIII, XIX eta XX. mendeetan. Organo horrek gordetzen duen gantzak flotazioa kontrolatzen laguntzen die kaxaloteei, baina gizakiontzat ere oso erabilgarria zen olioa, argizaria edo xaboia ekoizteko. Nazioarteko Balea Batzordeak 1986an kaxaloteen ehiza komertzialean debekua ezarri zuen. Ehizatu zen bitartean, populazioak %67 murriztu zirela kalkulatzen da, eta espeziea bere onera itzultzen ari da oraindik.
Ugaztun hauek duten beste berezitasun bat ekokokapena da. Zetazeo horzdun guztiek bezala, kaxaloteek bigarren ezpain pare bat dute kopeta barruan, eta ezpain horiekin ultrasoinuak sortzen dituzte. Soinu horien oihartzunak jasotzen dituzte, eta hala, ingurunean kokatzen dira eta harrapakariak hautematen dituzte ur sakoneko ilunpetan. Baina ultrasoinuez gain, kaxaloteak ere asko ikertu dira haien komunikazio gaitasunengatik. Duela gutxi jakin izan da animalia hauek alfabeto moduko bat erabiltzen dutela elkarrekin komunikatzeko, eta orain alfabeto hori deszifratu nahian dabiltza. Halako animalia txundigarria daukagu gure kostaldetik kilometro gutxitara, iluntasunean igerian.
KAXALOTEA Physeter macrocephalus
TALDEA: Ornoduna / Ugaztuna.
NEURRIA: Arrek 15-18 m eta 35-45 tona; emeek 11-13 m eta 14-18 tona.
NON BIZI DA? Munduko itsaso guztietan.
ZER JATEN DU? Sakonera handietako txipiroi eta arrain espezieak.
KOMUNIKAZIOA: Kaxaloteen bokalizazioak animalien erreinuko ozenenak dira. Espezie honen komunikazioa pil-pilean dagoen gaia da.
BABES MAILA: Naturaren Kontserbaziorako Nazioarteko Batasunaren Zerrenda Gorrian “Kaltebera” izendatua.
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]
Gaur aurkezten dugun intsektuaren izen zientifikoak, besteak beste, bi gauza azaltzen dizkigu: alde batetik, gorria dela (ez erabat) eta ez duela hegorik. Okerrak ez dira biak ala biak, baina gorria ez da bere kolorazio bakarra, eta hegoak ere izan baditu, baina beraien tamaina... [+]
Sugea entzun eta leku lehor bat etorriko zaio burura askori, narrastiek beroa behar dutela ondo barneratua baitu gizakiak. Suge guztiak ez dira berdinak, ordea; denek ez dituzte baldintza berak gustuko, eta horri esker dago, besteak beste, dagoen dibertsitatea. Bakoitzak bere... [+]
Itsasoan badira landareen itxura izan arren animalia harrapari diren izaki eder batzuk: anemonak. Kantauri itsasoan hainbat anemona espezie ditugun arren, bada bat, guztien artean bereziki erraz atzemateko aukera eskaintzen diguna: itsas-tomatea.
Ugaztunei eskainitako azken artikuluaren amaierako hitzak hurrengo animalia aurkezteko aitzakia paregabea dira. Bertan esaten genuen muturluzeak erreka “garbi eta txukunak” behar dituela, kutsadurarik gabeak baina elementu natural anitzekin. Animalia txiki horren... [+]
Antxoa, bokarta edo albokartia, gure arrain komertzialen artean txikiena, euskal kostaldera hurbildu da.
Katalanen ustetan artzainak engainatzen omen ditu hegazti honek: “enganyapastors”. Espainiar eta latindarrek, aldiz, ahuntzari esnea kentzen diola diote, hortik datorkio hain zuzen ere izen zientifikoan (Caprimulgus europaeus) islatzen den caprimulgus (capra... [+]
Leihatila honetan behin baino gehiagotan azaldu ditugu Ama Naturaren engainuak bere izakiak babestearren. Batzuetan, erle edo liztor itxura zuten euliak ekarri ditugu, beste batzuetan inongo arriskurik ez duten arrisku-kolorazioko intsektuak ere bai (kolorazio aposematikoa... [+]
Nekazal eremu lehor baten erdian ageri da putzua. Txikia da tamainaz, eta ez oso sakona. Egunak dira euririk egiten ez duela, baina oasi txiki honek oraindik ere aurretik bildutako urari eusten dio. Gauak eremua irentsi du eta isiltasunaren erdian kantu bakarti bat entzun da... [+]