Egurra diamantea baino arraroagoa da
Egurra diamanteak baino arraroagoa, bakanagoa da. Bai, unibertsoan errazagoa da diamanteak topatzea egurra baino.
Karbono hutsa da diamantea, eta nonahi sor daiteke. Egurra emango duten zuhaitzak, aldiz, oso bizi baldintza zehatzak dituzten planetetan ez beste inon haz daitezke. Zeruzale baten, Neil deGrasse Tyson astronomo, kosmologo, idazle eta zientzia jendarteratzailearen hitzak dira. Nire bihotzeko bakanetakoa, zientziaren munduan izar bat da; 2007an, munduan gehien eragiten duten 100 lagunen arteko izendatu zuen Time Magazin-ek, eta, 2008an, “Zientziako 50 Garun Hoberenak” multzoan hautatu zuen Discover Magazin-ek. Tyson jaunaren edozein burutazio irakurtzen-ikusten dudanero, ilunabarrean etxe atariko arbolaren azpira joan eta pixkanaka egun horri dagokion kosmosa nola antolatu eta bistaratzen denari begira jartzen naiz, ia beti negar-aginean.
Bart arratsean, zuhaitzena eta diamanteena irakurri ondoren, etzan eta negar batean jaiki ezinik egon nintzen, negar-antsiz, luze. Izan ere, zuhaitzei gaizki tratatzen eta erasotzen dien zenbat jende dago! Diamantearena jakin edo ez, nola osatu dugu zuhaitzen balio izugarrien jakintza oraindik ere ikastetxeetatik hain urrun duen jendartea; eta, panorama ikusita, ez du urte asko eta asko baino lehenago zuzentzeko zantzu arrastorik. Euskaldunok, ustez arbolekin izugarrizko lotura estuak izan ditugun eta ditugunok. Berriz negarrez.
Zuhaitzen egurra diamanteak baino balio handiagoa duen altxorra dugu. Unibertso zabalean, toki ugaritan sor daitezke diamanteak: planeta erraldoien bihotzean, etsai antzeko munduen atmosferan, hildako izarren hondakinetan... Lurrean hain ohikoa den egurra, ordea, infinitu azkengabe bakanagoa da.
Zuhaitza hazteko oreka miragarri bat behar da: atmosfera oxigenoduna, ur likidoa, tenperatura aproposak eta bizitzari eusten dion ekosistema. Baldintza horiek gurea bezalako planetetan bakarrik daude, non bizia milioika urtez garatu den.
Egurra-diamantea uztarri honek gogorarazten digu benetan baliotsua ez dela distira egiten duena, bizitza ematen duena baizik. Zuhaitz bat, bere adarrak zerurantz, zer da ba, Lurrean modu berezian lerrokatu ziren indar kosmikoen emaitza ez bada. Diamanteak kristal mota bat baino ez diren unibertsoan, egurra mirari bat da, bizitza bere formarik berezienean.
Beharbada, bada garaia benetan arraroa eta baliotsua dena berraztertzeko.
Hurrengoan, zuhaitz baten etorkizunaz erabakiren bat hartu behar duzunean, begira ieazaiozu den unibertsoko mirariaren pareko gisa, gu denon arnasaren iturri amaigabea.
Aizkorak zorroztu, eta motozerrak, guraizeak eta zerroteak ere bai, erabiltzez gero zorrotza hobe, baina zertarako erabili da galdera. Begi zerra-ireki batean unibertsoko gairik bakanena, gairik arraroena emango duenari lepoa moztuko diogu. Eta zauritik negarra jarioko du.
Zuhaitz horretatik eratorritako egur horrek zure bizitzarako behar duzun zerbait sortuko badu (mahaia, ohea…), gaitzerdi. Plastikoz egindakoa baino hobea izango da. Eta, zurezko mahaian ari zarenean, gogoan izan, diamante artean bizi zara.
Natura aspaldi deuseztatu genuen. Hori da gure kultura, natura deuseztatzea. Oinarrian, nekazaritzaren kultura, goldearen kultura, kultibatzea, berezko natura deuseztatzea da. Guk nahi ditugun mozkinak eta etekinak jezteko moduko “natura” dugu gurean.
Ekoizleen eta kontsumitzaileen arteko zuzeneko harremanak sustatzeko asmoz azoka berria jarri du martxan Iruñeko Udalak, INTIA-Reyno Gourmetekin, Nafarroako Nekazal Produkzio Ekologikoaren Kontseiluarekin (NNPEK), Elikagai Artisauen Elkartearekin eta Bizilurrekin... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Herri libre bat, Euskal Herriak erabaki lelopean, parte hartzera eta kaleak ikurrinaz betetzera dei egin du herri mugimenduak.
BiziLagunEkin desazkunde turistikoaren aldeko Donostiako plataformak ekainaren 15erako deitu du manifestazioa, Europa Hegoaldeko beste hainbat hiritako eragileek bezala. Turistifikazioa salatu eta hiri eredu alternatiboa aldarrikatuko dute.
Golde” hitza “kultura” hitzetik dator. Etimologialaria ez naizenez, ez naiz, badaezpada, bidezidor horretan barrenduko, edozein sastraka edo lahardiren (Rubus fruticosus) erdian itotzeko ere… Inor edo bestek argituko ote digu gakoa.
Umetan aitarekin ikasi zuen Unai Zabala Zubelzu txaramarrak hurritz makilak egiten. “Perretxikotara joaten ginen bezala, makilak egitera ere ateratzen ginela gogoratzen dut, hamar bat urte nituela edo hasi izan nintzen”, dio. Urteekin, aitak jarduna utzi zuen, baina... [+]
Intxaurrondoak ekainean emango du bere fruitua. Lan bikaina egin du, esfortzuak merezi izan du. Lehen beroaldiekin zirkulazioak eta bihotzak zaintza bereziak behar dituzte. Garrantzitsua da hidratazioa mantentzeko neurriak hartzea –ura, infusioa eta saldak– eta fruta... [+]
Egurra lorarazteko gai da. Egurra lore bihurtzen du, bai, izan zurgin, arotz, zur-langile, zur-lantzaile, maiasturu, benuzer edo menuzer, zur-apaintzaile, zur-egintzaile, zuharotz, zurgile, zurgin-neska edo zurgin-mutil denak.
2024ko irailetik martxan dute Urduñan Belardi hiltegia eta haragi-eraldaketarako gunea. Elikadura burujabetzaren bueltan herrian urte askoan egin duten prozesuaren ondorio da proiektua, Bedarbide abeltzainen elkarteak bultzatu duena. “Sektorean egindako ikerketatik,... [+]
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]
Veneziako urmaela, 452. urtea. Hunoen inbasioak bultzatuta, Italiar penintsulako barrualdeko hainbat biztanlek eremu zingiratsuan hartu zuten behin behineko babesa. Baina lonbardiarren inbasioak iritsi ziren urte batzuetan, eta bizitoki iraunkorra bihurtuko zen etorkin... [+]
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]
A ze pagotxa!, esan ohi dugu. Pagotxa edo mauka edo txokoa edo mantxunga edo… onturre edo probetxu ona ateratzen zaion zerbaiti edo horren aukerari esaten zaio “pagotxa”.