Elkanoren Mundu Birako V. mendeurrenarekin lotutako goraipamen eta ospakizun ofizialak Txile eta Argentinara ere heldu dira. Magallaesen espedizioko gizonak izan ziren Amerikako Hegoaldeko herritarrekin topo egin zuten lehen europarrak. Edo, hobeto esanda, artikuluaren egileen hitzetan: haiekin "talka egiten". 500 urte eta gero, Patagoniako jatorrizko herritarrek zer dute ospatzeko?

Filipinetako heroi nazional eta ekintzaile antikolonialista Jose Rizalek lagun margolari bati horrela azaldu zion Noli me tangere nobelaren izenburuaren zergatia: “Gaur arte inork esan gabeko mezuak jasotzeko eta mende luzez gugan metatu diren gezurrei erantzuteko idatzi nuen”. Badirudi hori dela Ekai Txapartegiren helburua Elkanotar Juan Sebastian, Pizkundeko humanista utopikoa? artikuluarekin. Bestelako ikuspegi bat eskaintzen saiatuko gara ondorengo artikuluan.

Artelanak, eraiki ziren garaiko aginte politikoaren pentsaeraren adierazle estetikoak dira, arma politikoak. Mitoak aukeratzean zerbaitetan identifikatuak sentitu behar gara. Espainiar inperioarentzat modernitatean lan egin zutenen eskulturek zer ordezkatzen dute?

Hankaz gora jarri zaigu mundu borobil hau eta erantzun bila gabiltza edonon, larrialdi sanitarioari, egoera ekologiko jasanezinari eta ekonomia globalaren kolapsoari ezin neurria hartu. Nola iritsi gara honaino? Atzera begira, jabetu gara egungo sistemaren errak engainu historiografiko sakona duela jatorri: kapitalismoa bateraezina da demokraziarekin. Desberdintasunean eta indarkerian oinarritzen da, esklabotzan, azken batean.

Suge baten tankeran denboran zehar azala mudatu duen fenomeno... [+]

Andres Urdaneta “ebanjelizatzaile eta konkistatzaile, bi aldiz gaizkilearen omenez” Ordiziako sarreran dagoen estatua kentzeko eskaera zabaldu dute Argentinako Indymedian. Horretarako, Ordiziako alkate Adur Ezenarrori (EH Bildu) eskutitz irekia luzatu diote.

AEBetan kolonizatzaile zuriei eskainitako estatuen aurkako mugimenduek historiari buruzko ikuspegi kritikoa zabaltzen jarraitzen dute batean eta bestean. Albuquerque hirian, Mexiko Berria estatuan, Juan Oñate konkistatzailea gurtzeko jarritako brontzezko estatua kentzen saiatu ziren manifestariak astelehenean. Zuri supremazisten milizia armatu batek, ordea, tiro egin zuen eta bi pertsona zauritu zituzten. Poliziak erasotzailea atxilotu zuen eta gas negar eragilea bota manifestariei.

1994ko Maité filmean (Eneko Olasagasti eta Carlos Zabala), Mikel Garmendia aktore handiak euskal kulturaren lerdokeria ariketa maitagarria gorpuztu zuen pertsonaia batean, Habanan Aro Bereziaren garaian girotuta. Garmendiak maisuki laburbildu zuen klixe bat, non zintzotasuna, inozentzia eta lanerako gogoa euskaldun-izaeraren funtsa gisa erakusten zituen. Hala, filmaren pasarte batean, funtzionario kubatar bat, Mikelen pertsonaiak prestatutako bi angula plater irentsi ondoren, kexu zen... [+]

Vicente L. Rafael historia irakaslea da AEBetako Seattleko Washington Unibertsitatean. Elkanoren Mundu Birari buruz Euskal Herrian ekoitzi eta diruz lagundutako filmak piztu duen eztabaidaz idatzi du Filipinetako Rappler hedabidean. Espainiako inperioaren krudelkeriak ezkutatu eta zoritxarreko estereotipo arrazista kolonialak birzirkulatzen dituen filma dela dio. Euskaratuta osorik irakurgai jarraian.

Mundu Biraren bosgarren mendeurrena eta Joan Sebastian Elkano goraipatzeko Espainiako eta EAEko erakunde publikoek sustatutako ekitaldiek aurrera jarraitzen dute. Oraingoan, ordea, ekimen horietako batek ez du helburua lortu. Unibertsoko izar bati Elcano izena jartzeko ekimena sustatu zuen Elkano Fundazioak, Aranzadi eta Iruñeko planetarioaren laguntzaz. Baina ez dute lortu.