ARGIA.- Hire historia literarioa oso ez ezaguna duk, askotxok ez zekiten idazten huenik ere. Hasteko agian interesgarria izango huke hire historia apur bat kontatzea.
MARIO ONAINDIA.- Nik beti eduki diat literaturarako halako isuripen eta joera bat, beste guztiek bezala aurreneko ipuinak kolejioan eta horrela. Gero gure etxean sekulako garrantziako gauza izan duk euskera. Gure etxean sekula ez duk erdaraz hitzegin...

A.-Nongoa haiz ba?
M.O.-Egia esan ez zekiat, karnetan "Bilbao Alava" jartzen dik (karneta erakusten digu) eta hor apur bat nire duda pertsonalak agertzen dituk. Halere familia Lekeitio ingurukoa duk, baina Lekeitio ere ez zegok Euskal Herrian, oso giro berezia zegok. Hango jendea aldegitean ez da inguruko herrietara joaten, Ameriketara baizik. Halere nire gurasoak Eibarra joan hituen eta hantxe bizitzen gelditu. Gero Lekeition egon ninduan estudiatzen eta batxilerra bukatzeko Galiziara joan. Galizian aurkitu nian literatura, irakurtzeko ohitura eta hantxe hasi ninduan apur bat idazten eta... Mementu batetan beldur ninduan euskara galduko ote nuen, eta orduan irakurtzeko zegoen gauza bakarra "Pan-pin" huen.

A.- Beraz, nahasketa ederra hire euskaran, ezta?
M.O.- Lekeition egiten den euskara oso arrotza gertatzen duk inguruko herrikoentzat. Lekeition gero zegok dendarien euskara eta arrantzaleen euskara. Eta ni dendarien auzokoa ninduan baina beti joskera. Nik horretan nire maniak dizkiat. "En un lugar de la Mancha de cuyo nombre no quiero acordarme" horixe bera esan nahi dik eta ez beste edozer. Hori dena egiteko klasikoen joskera orain egin diren gauzak baino baliagarriagoa eta egokiagoa duk. Euskara batua oinarritzat hartuz behar diagu gehiago inbestigatu.

A.: Hire lehen nobelan nabarmena duk joskera klasikoaren eragina...
M.O.- Bai, egia esan lehen nobelan horrelako joskera moduak askoz gehiago agertzen hituen baina gero arazo ere baduk gaur egun euskal literatura dagoen egoeran beharrezko zaigula jendeari interesatzen zaizkion gai batzu ukitzea, eta gero ere forma aldetik irakurgarria izatea. Gereñoren bidea ez duk egokia, euskaraz irakurtzea esfortxu bat da eta esfortxu horrek pena merezi behar dik eta historia batek ez badio ezer esaten alperrik duk.

A.- Mereziko luke piska bat gehiago geratzea hire lehen nobelarekin, "Elurtzan datzaten zuhaitz enborrak"; nola sortu zitzaian asmoa?
M.O.- Garai hartan oso inportantea izan huen niretzat Fischerren liburu bat, "El artista y su época". Oso interesgarria duk zeren liburuan planteatzen duk realismoa sozialistaren kontrako tesi bat defenditzeko esanez artea beste gauza bat dela, ez dela errealitate objetibo bat ispilatzea, askoz ere gehiago dela pertsona batek nola bizi duen errealitate hori. Orduan, hartzen dik Inglaterrako XVII. arrantzaleekin ibiltzen nintzenez beren euskara ere ikasi nian. Eibarra joan nintzenean hango euskara ikasi behar-izan nian. Gero bankura joan behar izan nian lanera eta bankuan gehienak giputzak hituen, eta orduan ikasi nian gipuzkera. Eta gero batez ere gartzelan.
Gartzelan egon ninduan jo eta ke. Hiru urtez egon ninduan euskaraz bakarrik irakurtzen eta idazten, batez ere itzulpena. Orduan nire teoria huen katalanera izugarri bultzatu zuen faktorea hamar urtetan itzuli zituzten liburuak izan zirela, literatura unibertsaleko liburu guztiak. Orduan uste nian euskaraz ere itzulpena landu behar zela, eta "Lur"ekin batera hasi ninduan liburuak itzultzen.

A.- Eta hiru urtez euskaraz bakarrik irakurtzeko gauzarik aurkitu al huen?
M.O.- Beno, klasikoekin hasi ninduan autorez autore irakurri eta bakoitzaren gramatika ateratzen, batez ere Leizarraga eta Axular. Baina gero urte haietan itzuli egiten nian ere. Klasikoak oso interesgarriak dituk, eta itzuipena oso egokia, zeren adibidez Sebero Altuberen joskerarekin hitzegiteko moldatzen haiz baina euskarazko narratiba bat egiteko izugarrizko akatsak zeudek. Euskal literatura alde batetatik duk nahiko adoleszentea, eta bestetik barne-mundua adierazteko erabilia. Baina horretatik aparte beste mundu bat eraikitzeko ere behar da. Eta horretan ikusten diat itzulpena oso lagungarria, esate batera adjetiboen aldetik lan handia egok egiteko eta gero, batez ere, mendeko poesia metafisikotik, garaikideetara, Kafka, Schillenger, eta niretzat oso egokia eta interesgarria izan huen hori itzultzea ejerzizio bezala.
Eta gero, nobela hori egitea pentsatu nuenean, izan huen alde batetatik ikusten nuelako euskal politika gero eta gutxiago ulertzen nuela. Erabat isladaturik geundelako, Caceresen sei urte egon gintuan eta azkenean guk erabilitako problematikak ez zian zerikusirik kanpoko problematikarekin. Orduan, literaturara pasatzeko hurrengo urratsa Kafkaren arazoak planteatzea izan huen, eta orduan eskritorerik egokiena iruditu zitzaidan, erabiltzen zuen hizkuntza klasikozaleagatik eta gero problematikagatik ere. Nire ustez ezker abertzalearen problema aitarena izan duk, gure aita PNV huen eta problema huen nola eten PNVrekin baina tradizioa ukatu gabe. Hor nortasun arazoa zegok, eta gero gartzela batetako egoera ezin kafkianoagoa izan eta gero errealitatean objetibotasun arazoa ere, hau da, gauzak norberak bizi dituen erakoak dituk. Eta azkenik, nobela horren tesi fundamentala: ez dugula errealitatea dominatzen, ezin dugula erabat ezagutu. Hori 1973an egin nian...

A.-Baina erantzuna hutsa izan huen, ezta?
M.O.- Ezertxo ere ez. 1977 aldean publikatu zen, eta nik hiru kritika bakarrik jaso nizkian, bi Saizarbitoria eta Ruiz Balerdirenak baina adiskideak direlako eta koñazoa eman eta gero, eta horiek oso ongi apreziatu ziaten nik esan nahi nuena... eta bueno, nik konfidantza guztia galdu nian neure buruarekin zerbait idazteko.

A.-Zergatik atera huen nobela Jon Lariz izengoitiaz?
M.O.- Uste nian beharrezkoa zela hor lehen pertsonan idaztea, eta azken nobela honetan ere. Ez zegok errealitate objetiborik. Errealitatea duk bakoitzak nola bizi duen, eta orduan baliteke koinzidentziarik egotea ala ez. Orduan uste diat nobelek beti subjetiboak izan behar dutela, eta irakurleak ikus dezala narratzen duena barruan dagoen pertsonaia bat dela. Eta Jon Lariz zergatik? Ba izena Kafkak bezala izen arrunt bat jartzeko, eta Lariz aita jaio zen baserria "Lariz-Oleta" zelako.

A.- Eta oraingoan zergatik Mario Onaindia?
M.O.-Lehen egin nuelako apur bat klandestinitateagatik. Nobela hori izkutuan atera nian gartzelatik eta ezin nian "Mario Onaindia" firmatu. Gero, oraingoan Jon Lariz firmatzea pentsatzen nian izango zela eskizofrenia bat bezala planteatzea, eta esatea "ni politikoa naiz eta idatzi egiten dut" eta nik nahiago diat izan politikara mementuz dedikatzen hasi den idazle bat eta ez idazten duen politiko bat. Orduan, karneteko izena erabili politikarako eta bestea literaturarako bazirudik literatura menospreziatzea dela, eta ez duk oso nire asmoa.

A.- Lehen nobela horrek jasotako erantzun eskasa ikusita etsituta gelditu hintzen, beraz. Ez al huen literatura gehiagorik idatzi?
M.O.- Horren ondoren beste nobela bat idatzi nian. Titulua kanta batena huen, "Ez gaztanberak hezurrik", eta apur bat Hego Ameriketako literatura politiko barrokoaren ildotik zihoan. Klasikozaletasuna atope ageri huen bertan, esaldi txikiena orrialde batetakoa nuen. Hori ere saio bat izan huen, sari batetara presentatu ziaten, eta galdu egin nian kopia bakarra. Beharbada hor ibiliko duk eta ARGIA irakurtzen badu hori duenak, abisatu dezala eta eskertuko niokek.

A.-Bazirudik azkeneko nobela honetara heldu garela, "Grand Placen aurkituko gara". Nobela nahiko autobiografikoa da, ezta?
M.O.- Bai, nahiko, baina ez da autobiografikoa. Parte autobiografkoa dira bakarrik giroa kreatzeko. Esan nahi diat nobela honetan pertsonaia heroea neskatxa dela, eta haseran neskatxaren historia egin nian eta titulua jarri nian "Penelope". Neskatxaren historia egin eta gero, konturatu ninduan hor beharrezkoa zela giro bat ematea kontrapuntu gisa. Beno, hemen senarrak zer pentsatzen dik. Baina historia honen benetako habea neskatxa duk. Senarra bere aldamenean mozolo bat duk. Baina ikusten nian ere Penelopek komentario politikoak egitea bere nortasuna mugatzea zela, eta interesgarriagoa zela komentario politikoak beste batek egitea.

A.- Gutunak barra-barra erabili dituk errekurtso gisa...
M.O.- Historia subjetibo bat egiteko karta bat oso egokia iruditzen zait. Gutuna niretzat barne monologoa baino interesgarriagoa duk, zeren barne-monologoan jendeak nolabait egia esaten dik baina gutun batetan idazten duk beste bati esateko baina neurri berean norbere buruari esateko. Eta gero gauza batzu deskubritzeko, batetan beste batzu estaltzeko, etabar, gutuna egokiago iruditu zeidak.

A.- Lehen nobelarekin alderatuz gero, garbi aski ikusten da azken hau askoz lotuago dagoela errealitate zuzenarekin edo bestela esanda egoera politikoarekin. Zer dela eta eboluzio hori?
M.O.- Publikoaren exijentziagatik. Nik uste diat besteak zerikusi handiagoa duela egoera politikoarekin ere, baina era sinboliko batez planteatua. Ez dik pena merezi nobela politikorik egiteak. Idea politiko bat demostratzeko manifestu politiko bat egin, eta kitto. Orduan apur bat izan duk giro baten exijentziagatik. Nik nahiago nian belaunaldi baten arazo bezala planteatu. Zeren haseran "Penelope" zen, baina gero borobildu nuenean titulu probisional bezala jarri nahi nian "belaunaldi zurtza", baina nobela baten titulu bezala ez huen egokia, eta orduan beste gauza bat egin nahi izan diat. Alde batetik. parojaren arazoa planteatzen da, inkomunikazioa, politika ere... amodiozko erlazioen katalogo oso bat. Nahi izan diat ahalik eta gauza gehienekin nobela borobil bat egin.

A.- Nobela honetan ageri diren gauza asko eta asko hire experientzia konkretutik hartuak zeudek. Alde horretatik, esan al daiteke bide hori agortua dagoela?
M.O.- Ez, experientzia konkretu bezala nire ustez nobela honek ez dik ezer balio, baina nobela hau nobela asko dira, hainbat pertsonaia txikiren bidez hainbat historia kontatzen dira eta. Gero nik uste diat euskal literaturan badela arazo bat: nahiko harro garela. Orduan egin nahi diago Kijotea ala ezer ez. Purista samarrak gaituk alde horretatik. Orduan nik erabaki diat Kijotea egingo dudala baina hirurogei urte ditudanean, eta horretarako behar duk eboluzio bat, hizkuntza aldetik, gaien aldetik, literaturaren estrukturak askoz gehiago dominatuz, etabar. Eta gero eboluzio hori ezin dela izan inola ere gauza pertsonal bat, ez dago hutsean salto handirik ematerik, eta nire lehen nobela horren froga da.

A.- Hire nobelan pertsonaia nagusia emakumea duk, nolaz bururatu zitzaian elemendu hori sartzeko ideia?
M.O.- Gauza kurioso bat gertatu duk (nire biografoentzat agian): aurreneko nobelan ez duk neskatxarik agertzen, edo agertzen direnak oso subordinatuak zeudek eta ez ditek inongo pusirik. Oraingoan, berriz, inportanteena neskatxa duk. Hor bazegok eboluzio politiko eta erdi pertsonal bat ere. Nire bizitzan garrantzi handiagoa izan dik beti elemendu politikoak eta teorikoak, eta sentsibilitatea izan duk iraganaldiaren aztarna galdua. Orduan eboluzioa izan duk esatera gauza sentsible horiek besteak bezain inportante edo inportanteagoak direla. Eta gero beharbada euskal matxismo berezi bat, hau da, euskaldunok gizonezkoen artean oso gutxi hitzegiten diagu maitasunaz eta antzeko gauzetaz. Ni konturatzen ninduan horretaz hitzegin behar nuela nobelan baina hori gizonezko bezala kontatzea oso zaila zitzaidala, eta orduan nire sentsibilitate hori emakumez apur bat disfrazatu nuen. Eta gero ere pertsonaia berri bat kreatzea duk. Euskal Herriko emakume baten bizitza.

A.- Zaila gertatu al zaik emakume baten ahotan mintzatzea? Hor eztabaida gogorra eta luzea egon ohi da sentsibilitate femeninoaz eta emakumeen literaturaz...
M.O.- Abentura horretarako ia urtebetez egon ninduan emakumeen literatura irakurtzen bakarrik: Doris Lessing, Virginia Woolf, eta horrelako jendea, Simone de Beauvoir eta antzeko klasikoak.
Baina gauza kurioso bat zegok, gehien irakatsi didana Mercé Rodoreda izan duk. Mercé Rodoredaren edozein liburu hartu edozein orrialdetan eta badakik hori emakume batek idatzi duela. Eta hartzen baduk bestaldetik Doris Lessing liburu bat ez dakik emakumezko batek edo gizon batek idatzi zuen.

A.- Ba al zegok sentsibilitate berezi hori definitzerik?
M.O.- Ez nikek horretaz teorizatu nahi, baina hartzen baduk Rodoredaren deskripzio bat askoz gehiago gelditzen duk detaileetan, nola jazten duen etabar, eta uste diat gizonezkoak askoz abstraktoagoak direla. Baina ez duk detaileak deskribatzea bakarrik, horretaz gozatzea baizik.

A.- Beste galdera bat bukatzeko... lehen Kafka aipatu duk eta beste batzu ere. Gaur egun nondik zihoaztek hire tiroak?
M.O.- Lehen nobela eta gero, Proust eta Joyce etorri hituen eta hortxe gelditu ninduan. Baina azkenaldi honetan amerikanoak deskubritu dizkiat Aberri Egunetik hona bost ipuin idatzi dizkiat eta uste diat ipuinok inspirazio horrekin idatziak daudela.