Lucy: izar mediatikoak 50 urte
Etiopia, 1974ko azaroaren 24a. Lucy-ren hezurdura aurkitu zuten Hadarren, giza arbasoen arrasto zaharrenetakoa. Australopithecus afarensis espezieko hominidoak 3,2 eta 3,5 milioi urteren artean ditu.
Homo espezieen arbasotzat jo zuten orduan, gu guztion amatzat. Mende erdi honetan Australopithecus afarensis espezieko 400 arrastotik gora aurkitu dituzte. Horiei eta Lucyri egindako azterketei esker, orain askoz gehiago dakigu espeziearen ezaugarriei buruz. Baina oraindik galdera asko daude erantzun gabe, Lucy hominidoa ote zen zalantzan jartzen dutenak: espezie hura tresnak egin eta erabiltzeko gai zen?
Eta 50 urteotan lehia ere iritsi zaio Lucyri. Beste espezie zaharrago batzuk aurkitu dituzte: Ardipithecus ramidus, Ardipithecus kadabba, Orrorin tugenensis eta Sahelanthropus tchadensis. Lucy 3 milioi urtetako muga gainditzen lehena izan zen; espezie horiekin, ordea, 6-7 milioi urteko mugara iritsiko ginateke. Jakina, askoz zailagoa da espezie horiek hominidoak ziren baieztatzea.
Eta Lucyren konpetentzia handiena beste espezie garaikide batzuk dira. “Garai beretsuan beste espezie asko dauzkagu”, dio Yohannes Haile-Selassie, Arizonako Estatu Unibertsitateko Giza Jatorrien Institutuko (IHO) zuzendariak. “Giza familiak zuhaixka itxura handiagoa zuen bonsai batena baino; kimu asko zituen elkarren parean hazten, enbor bakarra izan ordez”.
Marketin kanpaina bikaina izan du Lucyk mende erdian, eta ezin da ukatu balio handiko arrastoak direnik (...) Baina horrek ez du esan nahi Homo espezie guztien arbasoa denik, eta beste hautagaiei ere tokia egin behar zaie hipotesietan
Esaterako, 1999an, Turkana lakuaren ertzean, Kenyanthropus platyops espezieko garezurra topatu zuten, 3,5 milioi urte dituena; eta 2016an duela 3,8 milioi urteko Australopithecus anamensis espezieko lehen garezur osoa topatu zuten.
Baina Lucy izar mediatikoa izan zen hasieratik, eta beste arrastoak haren itzalean geratu dira. The Beatles taldearen Lucy in the sky with diamonds abestia entzuten ari ziren aurkikuntza egin zutenean eta horregatik jarri zioten Lucy izena. Pop ikono bihurtuta, eta adituen kezkarako, bira luzeak egin izan ditu munduan zehar, 2006an AEBetan egin zuena, besteak beste. 2015ean AEBetako orduko presidente Barack Obamak hezurrak ukitzeko pribilegio zentzugabea izan zuen. Arrastoak aurkitu zituen Don Johanssonek berriki Etiopiara bisita egin du, eta zale gazteek selfiak eskatu dizkiote 80 urteko arkeologoari…
Marketin kanpaina bikaina izan du Lucyk mende erdian, eta ezin da ukatu balio handiko arrastoak direnik, bereziki hezurdura osoaren %40 gorde delako eta “munduan gehien aztertu den fosila delako” Kaye Reed IHOko kidearen esanetan. Baina horrek ez du esan nahi Homo espezie guztien arbasoa denik, eta beste hautagaiei ere tokia egin behar zaie hipotesietan. Hori bai, Gorge Washington Unibertsitateko Bernard Wood paleoantropologoaren ustez, “Lucy oraindik hautagairik onena da”.
Mainz (Alemania), 1454. Johannes Gutenbergek eskala handian inprimatutako lehen liburua argitaratu zuen, Berrogeita bi lerroko Biblia izenez ezagutzen dena. Gutenbergek ez zuen inprenta asmatu; dakigula, Txinan, 1040an, Bi Shengek asmatu zuen inprimatzeko lehen makina... [+]
1991n Alpeetako glaziar batean aurkitu zutenetik, hotzak hain ondo kontserbatutako Ötziren gorpuzkinak informazio iturri oparoa izan dira. Berriki Communications Biology aldizkarian aditzera eman dutenez, momia naturalaren kaxa torazikoa digitalki berregin dute, eta Homo... [+]
Ituren (Nafarroa), 1777. Erramun Joakin Sunbil (1755-1821) arotza Donamariako Joana Mari Ezpondarekin ezkondu zen. Ia 40 urte eman zituzten ezkonduta, Joana Mari 1806an hil zen arte. Eta tarte luze horretan, noizbait, Iturengo arotzak santu baten kobrezko estatua urtu omen zuen... [+]
Cervera de la Marenda (Ipar Katalunia), 1906. Herriko emakume garraiatzaileak lan baldintza eskasen aurka altxa ziren. Espainiako eta Frantziako estatuetako trenbideen zabalera desberdinak eraginda, garraiatzaileek Mediterraneoko kostaldetik zetozen zitrikoak tren batzuetatik... [+]
Neumark-Nord (Alemania) aztarnategian 50 metro koadroko gune berezia topatu dute adituek, Science Advances aldizkarian adierazi dutenez. Bertan, neandertalek ehizatutako ugaztun handien hezurrak apurtzen zituzten –172 zaldi, orein eta bobidoren hezurrak topatu... [+]
541. urtean izurriak Bizantziar Inperioa astindu zuen. Historian erregistratutako lehen pandemiatzat jotzen da, eta luzaroan historialariek uste izan dute Afrikako ipar-mendebaldean izan zuela jatorria.
Baina berriki The Journal of Interdisciplinary History aldizkarian... [+]
Anstey (Ingalaterra), 1779. Leicesterren kanpoaldeko herriko ehungintza fabrika batean, ugazabak Ned Ludd izeneko aprendizari errieta eta jipoia eman zizkion, ehungailua gaizki erabiltzen ari omen zelako. Haserre, Luddek mailu bat hartu eta bi makina hondatu... [+]
Kurdistanen, Burdin Aroko Kani Koter hilerriaren indusketa lanetan, nazioarteko arkeologo talde batek, beste hainbat objekturen artean, duela 4.700 urteko zeramikazko ontzi bat aurkitu berri du, barruan substantzia beltz bat zuena.
Sustantzia horri kohl deritzo... [+]
Guangzhou (Txina) 1925eko ekainaren 23a. 100.000 herritar inguru bildu ziren atzerriko potentzia inperialisten aurkako martxan. Maiatzaren 30ean britainiarrek hainbat manifestari hil zituzten Shangaiko protestaldi batean. Hildakoekiko elkartasunez Guangzhouko langileek greba... [+]
Donostia, 1960. Fermin Leizaola 16 urteko gazteak San Telmo Museoan zegoen Aranzadi Zientzia Elkarteko idazkaritzara jo zuen, bertako Espeleologia Sailean aritzeko prest.
Ez zen San Telmora egiten zuen lehen bisita izan; 1975eko ekainean Zeruko Argia-rekin... [+]
Ascension uhartea, 1725eko maiatzaren 5a. “Holandar ontziteriako komandantearen eta kapitainen aginduz, ni, Leendert Hasenbosch, uharte bakartu honetan lehorreratu naute, nire zorigaitzerako”.
Herbeheretar marinela, 1695ean Hagan jaioa, Ekialdeko... [+]
Qumrameko biribilkiek eta Itsaso Hileko Eskuizbribuek (K.a. III-K.o. I) judaismoaren eta kristautasunaren garapenari buruzko informazio eta interpretazio asko eragin ditu aurkitu zituztenetik. Berriki AA erabiltzen duen Enoch datazio sistemaren bidez, izkribu zaharrenak uste... [+]
Segovia (Espainia), duela 43.000 urte inguru. Neandertal batek hatza pigmentu gorritan busti eta puntu bat margotu zuen 25 cm inguruko harri baten erdian. Harria 2022an aurkitu zuten arkeologoek San Lazaro leizean, eta, analisi multiespektral xehea egin ondoren, puntu gorri... [+]
Austraiko Wels hirian, erromatar garaiko Ovilava kolonian, mila metro koadrotik gorako villa aberatsa industen hasi ziren 2023an, eta, berriki, K.o. II. mendeko hiru mosaiko aurkitu dituzte. Arduradunen esanetan, aurkikuntza horretan "bat egiten dute kalitate artistikoak,... [+]
Canfranc (Huesca, Espainia), 1940ko ekaina. Charles De Gaulle jenerala buru zuen Londresko Frantzia Askearen gobernuak erabaki baten berri eman zion Albert Le Lay Canfranceko nazioarteko tren geltokiko Frantziako aduanako arduradunari: bere postuan geratu behar zuen. Ez zirudien... [+]