Lucy: izar mediatikoak 50 urte
Etiopia, 1974ko azaroaren 24a. Lucy-ren hezurdura aurkitu zuten Hadarren, giza arbasoen arrasto zaharrenetakoa. Australopithecus afarensis espezieko hominidoak 3,2 eta 3,5 milioi urteren artean ditu.
Homo espezieen arbasotzat jo zuten orduan, gu guztion amatzat. Mende erdi honetan Australopithecus afarensis espezieko 400 arrastotik gora aurkitu dituzte. Horiei eta Lucyri egindako azterketei esker, orain askoz gehiago dakigu espeziearen ezaugarriei buruz. Baina oraindik galdera asko daude erantzun gabe, Lucy hominidoa ote zen zalantzan jartzen dutenak: espezie hura tresnak egin eta erabiltzeko gai zen?
Eta 50 urteotan lehia ere iritsi zaio Lucyri. Beste espezie zaharrago batzuk aurkitu dituzte: Ardipithecus ramidus, Ardipithecus kadabba, Orrorin tugenensis eta Sahelanthropus tchadensis. Lucy 3 milioi urtetako muga gainditzen lehena izan zen; espezie horiekin, ordea, 6-7 milioi urteko mugara iritsiko ginateke. Jakina, askoz zailagoa da espezie horiek hominidoak ziren baieztatzea.
Eta Lucyren konpetentzia handiena beste espezie garaikide batzuk dira. “Garai beretsuan beste espezie asko dauzkagu”, dio Yohannes Haile-Selassie, Arizonako Estatu Unibertsitateko Giza Jatorrien Institutuko (IHO) zuzendariak. “Giza familiak zuhaixka itxura handiagoa zuen bonsai batena baino; kimu asko zituen elkarren parean hazten, enbor bakarra izan ordez”.
Marketin kanpaina bikaina izan du Lucyk mende erdian, eta ezin da ukatu balio handiko arrastoak direnik (...) Baina horrek ez du esan nahi Homo espezie guztien arbasoa denik, eta beste hautagaiei ere tokia egin behar zaie hipotesietan
Esaterako, 1999an, Turkana lakuaren ertzean, Kenyanthropus platyops espezieko garezurra topatu zuten, 3,5 milioi urte dituena; eta 2016an duela 3,8 milioi urteko Australopithecus anamensis espezieko lehen garezur osoa topatu zuten.
Baina Lucy izar mediatikoa izan zen hasieratik, eta beste arrastoak haren itzalean geratu dira. The Beatles taldearen Lucy in the sky with diamonds abestia entzuten ari ziren aurkikuntza egin zutenean eta horregatik jarri zioten Lucy izena. Pop ikono bihurtuta, eta adituen kezkarako, bira luzeak egin izan ditu munduan zehar, 2006an AEBetan egin zuena, besteak beste. 2015ean AEBetako orduko presidente Barack Obamak hezurrak ukitzeko pribilegio zentzugabea izan zuen. Arrastoak aurkitu zituen Don Johanssonek berriki Etiopiara bisita egin du, eta zale gazteek selfiak eskatu dizkiote 80 urteko arkeologoari…
Marketin kanpaina bikaina izan du Lucyk mende erdian, eta ezin da ukatu balio handiko arrastoak direnik, bereziki hezurdura osoaren %40 gorde delako eta “munduan gehien aztertu den fosila delako” Kaye Reed IHOko kidearen esanetan. Baina horrek ez du esan nahi Homo espezie guztien arbasoa denik, eta beste hautagaiei ere tokia egin behar zaie hipotesietan. Hori bai, Gorge Washington Unibertsitateko Bernard Wood paleoantropologoaren ustez, “Lucy oraindik hautagairik onena da”.
Luzaroan momifikzioa antzinako Egiptorekin lotu izan da eta zibilizazio hura jotzen zen momien jatorritzat. Azken urteetako aurkikuntza eta ikerketek aldiz, momifikazioaren historia astindu dute. 2022an duela 8.000 urteko momia bat aurkitu zuten Portugalen, eta, berriki, 12.000... [+]
Hungaria, 1038. Eztebe I.a erregea, erresumaren fundatzailea hil zen. Handik mende erdi eskasera, 1083an abiatu zen haren kanonizazio prozesua, eta, hala, historiako familia santuenaren historia ere abiatu zen; guztira, Hungariako errege-familiako hamar kide izendatu zituzten... [+]
Gaza hiria, K.a. 332. Alexandro III.a Mazedoniakoa (K.a. 356-323) eta bere armada hiriko harresietara iritsi ziren. Bi urte ziren Alexandro Handiak bere konkistak Asia aldera bideratu zituela, eta hilabete gutxi batzuk Tiron pertsiarren kontra garaipen handia lortu zuela... [+]
Zaragozako unibertsitateko ikerlari talde batek Castellets (Mequinensa, Zaragoza) aztarnategian ehortzitako 25 indibiduoren DNA aztertu dute, eta emaitzak Communications Biology aldizkarian argitaratu dituzte.
Brontze Aro amaierako komunitate horren familia egiturei buruzko... [+]
Nagyrev (Austro-hungariar Inperioa), 1911. Zsuzsanna Fazekas emagina hungariar herrixkara iritsi zen. Bere egitekoaz gain, medikuntza, kimika eta beste alor askotako oinarrizko ezagutzak zituenez, eta Nagyreven ez medikurik eta ez apaizik ez zegoenez, berehala eragin handia... [+]
Vichamako (Peru) aztarnategian, arkeologoek 3.800 urte inguruko estatuatxo berezi bat aurkitu berri dute. Caral zibilizazioaren azken arokoa da, eta bi apo irudikatzen ditu.
Aztarnategi bereko hainbat hormairuditan gosetea, lehortea eta, finean, ingurumen krisiari lotutako... [+]
Londres, 1940ko irailaren 7a. Hegazkin alemaniarrek hiria bonbardatu zuten, Britainiar Uharteen eraso masiboa abiatuta. Edo, bestela esanda, blitz-a hasi zen.1941eko maiatzera arte luzatu zen eta, amaitu zenean, britainiar lehen ministro Winston Churchillek “su artean... [+]
Bedale udalerrian (Yorkshire, Ingalaterra) altxor bikingo bat aurkitu zuten 2012an. Archaeometry aldizkarian argitaratu dutenez, berriki altxor horretako zilarrezko piezak aztertu dituzte. Zehazki, berunaren eta oligoelementuen isotopoak aztertuz, zilarraren jatorria zein den... [+]
Duisburg (Germaniako Erromatar Inperio Santua), 1569. Gerard De Kremer (1512-1594) geografo, matematikari eta kartografo flandriarrak, Gerardus Mercator izen latinizatuaz ezagunak, proiekzio kartografiko berri bat diseinatu zuen. Proiekzio mota zilindrikoa zen, ekuatorearekiko... [+]
1991n Alpeetako glaziar batean aurkitu zutenetik, hotzak hain ondo kontserbatutako Ötziren gorpuzkinak informazio iturri oparoa izan dira. Berriki Communications Biology aldizkarian aditzera eman dutenez, momia naturalaren kaxa torazikoa digitalki berregin dute, eta Homo... [+]
Mainz (Alemania), 1454. Johannes Gutenbergek eskala handian inprimatutako lehen liburua argitaratu zuen, Berrogeita bi lerroko Biblia izenez ezagutzen dena. Gutenbergek ez zuen inprenta asmatu; dakigula, Txinan, 1040an, Bi Shengek asmatu zuen inprimatzeko lehen makina... [+]
Ituren (Nafarroa), 1777. Erramun Joakin Sunbil (1755-1821) arotza Donamariako Joana Mari Ezpondarekin ezkondu zen. Ia 40 urte eman zituzten ezkonduta, Joana Mari 1806an hil zen arte. Eta tarte luze horretan, noizbait, Iturengo arotzak santu baten kobrezko estatua urtu omen zuen... [+]
Neumark-Nord (Alemania) aztarnategian 50 metro koadroko gune berezia topatu dute adituek, Science Advances aldizkarian adierazi dutenez. Bertan, neandertalek ehizatutako ugaztun handien hezurrak apurtzen zituzten –172 zaldi, orein eta bobidoren hezurrak topatu... [+]
Cervera de la Marenda (Ipar Katalunia), 1906. Herriko emakume garraiatzaileak lan baldintza eskasen aurka altxa ziren. Espainiako eta Frantziako estatuetako trenbideen zabalera desberdinak eraginda, garraiatzaileek Mediterraneoko kostaldetik zetozen zitrikoak tren batzuetatik... [+]
541. urtean izurriak Bizantziar Inperioa astindu zuen. Historian erregistratutako lehen pandemiatzat jotzen da, eta luzaroan historialariek uste izan dute Afrikako ipar-mendebaldean izan zuela jatorria.
Baina berriki The Journal of Interdisciplinary History aldizkarian... [+]