Atapuerca eta Desinovako aztarnategietan egindako ikerketa argitaratu du Science aldizkarian nazioarteko aditu talde batek. Glaziazio eta beroaldietan, neandertal gizakiak nola eboluzionatu zuen ikus daiteke DNA nuklearrarekin, haien aztarna fisikorik izan gabe ere.

Harria harriaren kontra. Urtero, Barrikako jaietan, San Joan bezperako sua pizten du Iñaki Libano algortarrak, orain 100.000 urte inguruan bizi ziren neanderthalek egiten ei zuten modu berberean. Arkeologo amateurra da Libano, baina eskarmentu handikoa, garai guztietako aztarnategi ugaritan jardun baitu azken 40 urteotan. Bidean, momenturen batean, arkeologia esperimentalarekin egin zuen topo. Teoria ulertzeko, praktika ikasi.

Neandertalek egungo gizakiaren entzumen gaitasun bera zutela erakutsi du Atapuercako aztarnetegiari loturiko nazioarteko ikerketa talde batek froga paleontologikoen bidez. Horrek hitz egiteko gaitasuna emango lieke ikerkearen arabera eta ondorioztatuko luke gure espeziea ez dela izan bat eta bakarra ahalmen hori izan duena.

Cementos Portland Valderribas enpresak 100.000 metro kubo material eraman nahi du harrobi zaharrera. Lurra Nafarroa elkartearen ustez, ordea, 1940an harrobiko leherketek agerian utzitako  historiaurreko aztarnak ezin izango dira berreskuratu, plana aurrera ateraz gero.

Amorotoko kobazulo batean leize-hartz baten erpe markak aurkitu dituzte. Espeziea iraungitzearen arrazoiari buruzko hipotesi nagusia klima izan da orain arte, baina azkenaldiko ikerketek DNA mitokondriala aztertu eta leize-hartzen gainbehera duela 50.000 urte hasi zela ondorioztatu dute, hau da, klima aldatu baino lehen. Horregatik lotu dute hartz horien iraungitzea gure espeziearen hedapenarekin.

2009an Els Trocs kobazuloa aurkitu zuten Huescan, San Feliu de Veri-Bisaurri udalerrian. Besteak beste, sarraski baten ondorioak aurkitu zituzten bertan.

Hibernatzen duten ugaztunen hezurrek lesio eta ezaugarri bereizgarriak izan ohi dituzte, neguko hilabeteetan metabolismoa mantsotzearen eta lotan egotearen ondorioz.

Gure espeziea (Homo sapiens sapiens) besteengandik bereizten duten ezaugarrietako bat hildakoak ehorztea da. Orain arte hala izan da behintzat.

Kaliforniako (AEB) Pinwheel Cave kobazuloan Datura wrightii landarearen arrastoak topatu dituzte eta landarearen lorea leizearen hormetan marraztuta ageri da gainera.

Jordaniako Kharaysin aztarnategian suharriz egindako dozenaka giza iruditxo topatu dituzte, duela 9.000 eta 10.000 urte ingurukoak, Juan José Ibañez buru duen Espainiako CSIC ikerketa agentziako arkeologo taldeak Antiquity aldizkarian jaso duenez.