Euskal Herriko espazio transfeminista informaletako hizkuntza-ideologiak aztertzen ari zara. Nolatan? 
Nik espazio feministetan militatu izan dut beti. Herriko eta bailarako talde eta ekimen feministak izan dira nire militantzia eskola, nire eskola ideologiko eta politikoa. Bestalde, euskaltzaletasunetik ere banator, baina ez modu militantean: etxetik jaso dut, nire DNAn egon da beti.

Hasieran hizkuntza eta generoa lotu nituen, eta ohartu nintzen generoa badela kategoria sozial bat hizkuntza ulertu ahal izateko. Gero, espazio feministetan gauza batzuk gertatzen ari zirela ikusi nuen: pertsona batzuek halako espazioetan ikasi dutela euskara, eta euskara bera berriro ere lotu dela transgresioarekin. Eta galdera hau piztu zitzaidan: zelan dabil euskara legitimatzen espazio horietan?  

Hizkuntza-ideologiak zilegitasunarekin lotuta daude-eta.
Hizkuntza guztiek eskuratzen dute balioa nonbaitetik: hizkuntza gutxituek leku batzuetatik, eta hizkuntza hegemonikoek beste batzuetatik. Kathryn Woolard estatubatuarrak asko ikertu du hizkuntza-ideologien inguruan, eta berak esaten du bi konstruktu ideologiko daudela: anonimotasuna eta autentikotasuna. Anonimotasunak hizkuntza nagusietan operatzen du. Ingelesa, adibidez: funtzionala, unibertsala. Hor dauka bere balioa. Autentikotasunak, berriz, justu kontrakoan operatzen du: berezia, antzinakoa…  

Euskarak hor jokatu ditu partida asko, baina autentikoak baldin badira herri txikietako euskalkidun hiztunak, euskaldunen gehiengoak ezin du partida hori jokatu, eta orduan zelan izango da gure hizkuntza legitimatzeko modua? Saiatu gara anonimotasunerantz etortzen, baina ez zaigu hain ondo atera. Formalitatean geratu gara, eta horrek aspermena sortzen digu. Ez gara ingelesa, eta ez gara sekula izango. Espazio transfeminista informaletan, ordea, bi konstruktu horietatik aparte ematen zaio autoritatea hizkuntzari, eta interesgarria iruditzen zitzaidan dikotomia horretatik aparte sortzen zena aztertzea. 

Behaketak egin dituzu, adibidez, zenbait herritako queer taldeen egitarauetan. Zer ikusi duzu? 
Flipatu egin dut, adibidez, gorputzak daukan presentzia ideologikoarekin. Zuk begiratzen diozunean espazio bati antropologiaren estrainamendutik [gauzei ezagutuko ez bazenitu bezala begiratzea], eta ikusten duzunean espazio horretan praktika nagusia dela dantza, edo ikusten duzunean jendeak hartzen duela espazio hori estetikoki modu oso konkretu batean, ikusten duzunean jendea leku horietan ez dela janzten astelehen goizetan bezala, edo zapatuan bere herrian poteatzeko janzten den bezala, eta jartzen duela transparentzia bat, edo margotzen duela begiko marra, eta hori ez dela beste inon pasatzen, ohartzen zara berariazko gauza bat dela, eta inportantea dela. 

Espazio horietan dibertsioak, umoreak eta mamarratxeoak presentzia handia daukate, eta euskaraz gertatzen dira. Kontuan hartuta gaur egun zein den nire kezka handietako bat, hau da, euskara aspermenarekin eta transgresiorik ezarekin lotzen dela, espazio horiek sekulakoak iruditzen zaizkit, ze jendea hor dago titi bistan eta euskaraz, eta hori zelanbait pegatu egiten zaio euskarari. 

Beste zerbait sortzen da, anonimotasunetik eta autentikotasunetik at? 
Bi termino horietatik irteten saiatu naiz. Baliagarriak dira azalpen moduan, baina marko hori edukitzeak leku batzuetara eramaten gaitu, eta marko hori gabe igual beste leku batzuetan jokatuko dugu. Esan nahi dut: perreatzea, adibidez, zer da? Autentikotasuna edo anonimotasuna? Ez bat ez beste. Eta Señora sariketa zer da? Autentikotasunari burla. Dikotomia horretatik irten, eta transgresio batekin lotzen da. Ez dakit hori bera hizkuntza-ideologia bat den, ez dakit izenik jarri behar diogun, baina bada euskara beste leku batetik balioztatzeko eta bestelako iruditegiak sortzeko modu bat. José Esteban Muñozen utopiaren proposamenarekin lotzen dut. Nik ikertzen ditudan espazioak proiektu pilotuak dira, eraikiko genukeen gizarte baten proiektu pilotuak. Protoespazioak. Etorkizunerako leihotxoak. Eta argi dago balizko Euskal Herri hori euskaraz dela. 

Eta ez da kasualitatea. 
Zumaian sortzen den zeozer logikoki sortzen da euskaraz, eta sortzen duen jende horrek berez sortuko luke euskaraz, baina kontua da politikoki ere sortu duela euskaraz. Kontzientzia bat dago. Jendeak garbi esaten du: transfeminismoa, Euskal Herrian, euskaraz izango da, edo ez da izango; ez dauka bestela zentzurik. Hizkuntzaren afera ez badugu hartzen, ez da osotasuna. Eta horrek sortzen dituen gatazka guztiekin, ze tentsioak ere sortzen ditu. Zer gorputz dago espazio horretan? Eta zein ez? 

Nik uste dut egin behar dugula serio berba lehentasunei buruz. Nire aferetako bat, bizitzan, hizkuntza da, baina igual SOS Arrazakeriaren egitasmo batean banago, jakin behar dut espazio horretan hizkuntza alde batera lagatzea dela modu bat jende batekin egoteko, eta jakin behar dut, jende batek bestelako behar batzuk ez badauzka aseta, ba hizkuntzarena bigarren mailan geratzen dela, nahiz eta niretzat ezinbestekoa izan, baina horretarako dilistak dira ezinbestekoak, eta nik badauzkat. 

Egin behar dugu serio berba horri buruz, eta pentsatu: noiz da hau lehentasuna? Noiz bigarren mailakoa? Bigarren mailakoa den lekuetan noiz bilakatuko da gai? Agian behin paperak lortu ostean, ba hizkuntzarena hasi beharko gara zelanbait egiten. Ikusi behar dugu hizkuntzak noiz jokatzen duen rol estrategiko bat eta noiz ez. Jakinda gaztelaniak edota frantsesak beti jokatuko dutela rol estrategiko bat; ezinbestekoak baitira gurean bizi, eta baliabide ekonomiko eta sinboliko batzuetara iristeko. Ez da politikoki zuzena hau esatea, baina batzuetan euskara ez da lehentasunezkoa, eta ez da ezer pasatzen. Horregatik ez gara euskaldunago, edo euskararen kontrako. Ari garena da goseak dagoen jendearekin hizketan. Eta hizketan egiteko baliatu behar badugu espainola, ingelesa edo frantsesa, ba ze ondo hizkuntza horiek dakizkigula eta komunikatu gaitezkeela jende horrekin. Ze arabiarrez ez dakigu. 

Erabat ados.
Bestela geratzen gara bakoitza bere laukitxoan, eta ez gara hortik irteten. 

Aizu, eta euskal pop kultura berria, zer da? 
Taupa mugimenduak ohituren biziberritzeari buruzko jardunaldi bat antolatu zuen, eta nik marko horretan eman nuen Euskal pop kultura berria hitzaldia. Nire ustez, espazio transfeminista informaletan, eta folklorearen adieraberritze edo berresanahitze batekin, pop kultura bat gertatzen dabil, zelanbaiteko kultura popular berri bat. Zergatik da Britney Spears ilea rapatzen pop kultura eta Aissa [Intxausti] titia erakusten Bilbao Arenan ez? Hori baino pop kulturagorik zer dago? Niretzat, gainera, horrek aukera berriak mahaigaineratzen dizkigu euskararentzat. 

Jacqueline Urla antropologoaren ikerketa batean oinarritu zara.
Urlak espazio kontrakultural batzuk aztertu zituen 1980-1990eko hamarkadan, eta ikusi zuen punkaren bidez beste euskalduntasun bat sortzen zela, eta euskarak beste leku bat hartzen zuela, transgresioarekin oso lotua. Azken batean, beste euskal hiztun bat sortu zela, ordura arte ez zegoena. Nire ustez hori pop kultura moduan irakur daiteke. Ez zen garaiko kultura bakarra, eta ez zen garaiko kultura popular bakarra, baina oso presente geratu da gure iruditegian, gaur egun bizitzen ari garen remember fest-ak erakusten duen moduan. 

Zein ziren euskalduntasun berri horren oinarriak? 
Makarrismoa, transgresioa, punka, euskara, eta, Urlak berariaz aipatzen ez duen arren, maskulinitatea. Eta hori aintzat hartuta, zer pasatzen ari da ni ikertzen nabilen espazio kontrakulturaletan? Ba, pop kultura berri bat: makarrismoa beharrean mamarratxeoa, punkaren ordez camp kultura, euskararen elementua mantendu egiten da, eta maskulinitatearen ordez queertasuna agertzen da. Eta transgresioak pisu nabarmena izaten jarraitzen du.

Nolakoa da camp kultura hori? 
Folklorearen adieraberritze batetik sortzen ari da. Eta kode alternantzia batetik. Bi mundutako kodeak hartzen dira, euskalduntasuna errepresentatzen duen munduaren kodea eta queertasuna errepresentatzen duen munduarena, eta nahastu egiten dira, eta euskalduntasunari buelta bat ematen zaio umoretik eta ironizaziotik. Maruxak taldearen Erromesa kantua horren adibidea da, eta Altxa Lilik egiten duena ere hortik doa. Niretzat sekulakoa da marikoneoa existitzea euskaraz, euskaratik, eta Euskal Herria Euskal Herri moduan irakurtzen duten jendearen partetik. Hori guk egin behar dugu, bestela zeinek egin behar du? 

Nik oraintxe erosi dut Goenkaleko Maria Luisa Galardiren kamiseta bat, Alexander Padillak egina. Niretzat, pop kultura da. Guk, bestela, ez daukagu jolasik horrelako figurekin. Maria Luisa Galardi baldin bada gure Lola Flores, ba, mesedez, kamisetak oraintxe. Fenomeno postmoderno bat da, eta beste leku batzuetan ere gertatzen ari da, baina Euskal Herrian badauzka bere berezitasunak. Punkarena ere ez zen hemen bakarrik pasatzen, baina hemen hartu zuen forma konkretu bat, eta honek ere berdin. Interesgarria iruditzen zait, ze kokatzen du euskara beste leku batean, sortzen dio beste iruditegi bat, Andereño Garbiñetik eta Sebastian Lizasotik haragokoa. 

Azaroaren 8an Eskuirt eguna antolatu zenuten Antzuolako talde feministak eta Arrasateko Morbor taldeak. Goizeko mahai-inguruan afektuen teoria baliatu zenuen hizkuntzaz jarduteko.
Afektuen teoriek zera diote: mundua ulertu nahi badugu, ezin dugu arrazionalki bakarrik ulertu. Afektibitateak jokatzen du partidaren zati bat, eta hori aintzat hartu ezean jai daukagu. Aztertu ditudan espazio transfeministetan, besteak beste, poza ageri da, eta modu publiko batean gainera: ni hartzaile moduan joan naiz espazio horietara. Eta interesgarria iruditzen zait hori bera: euskara pozaren afektuaz blaitzen dela espazio publiko batean. 

Dibertitu ere dibertitu behar dugula, hara. 
Bai, eta horrek ez du esan nahi instituzioek ez daukatenik ardurarik honetan eta hizkuntza politika sendo bat ez denik egin behar; baina bueno, ez da kontrajarria, agian hizkuntza politika sendo bat egiteko afektibitatea ere kontuan hartu behar dugu, edo zein eratako hiztunak dauzkagun, zein tipologietakoak, zer interesekin, eta abar. 

Egunaren baloraziorik egin duzue? 
Guk oso argi daukagu, batetik, aliantzen kontua: mundua dagoen moduan, edo elkarrekin goaz edo ez goaz; gero erabakiko dugu zer identitate erabili behar dugun estrategikoki momentu bakoitzean, hizkuntzarekin bezala; bestetik, argi daukagu guk irudikatzen dugun mundua eta guk irudikatzen dugun Euskal Herria euskaraz izatea nahi dugula. Eta hortik eraiki dugu dena. 

Irakurri genuen testuan bai aipatzen zen zelan irudikatzen ditugun euskal hiztunak, ea queer hiztun bat irudikatzen dugun euskal hiztun moduan edo ez, zer ematen diogun guk hizkuntzari eta zer ematen digun hizkuntzak guri. Tentsio horiek aipatu, eta esaten dugu gu garela queerrak, edo transfeministak, edo feministak, eta garela euskaldunak. Biak batera gara, eta izango gara. Horrelako hiztunak bagaude, eta punto.

Eta eskerrak. 
Eskuirt egunean esan bezala, eskuin muturra badator, eta eskuin muturra dator bi aldeetatik: eskuin muturra dator euskara debekatuko diguna, eta eskuin muturra dator Atzerritartasun Lege euskaldun bat ipiniko diguna euskara salbatzeko, eta guk ez dugu nahi ez mundu bat eta ez bestea. Ez dugu onartuko, ez dakit zer mundu eraikitzeko, euskara erabiltzea guri xantaia egiteko elementu gisa. 

Eztabaida ibili da euskararen zentroaren eta periferien inguruan. 
Niri pena ematen dit, ze debateak, gero, ez dira benetan gertatzen: jartzen gara ostiaka, eta akabo. Ez, berba egin dezagun benetan. Gauza bat da esatea euskara hizkuntza gutxitua dela eta ni ezin naizela euskaraz bizi Euskal Herrian inon ere ez, eta beste bat da, horren barruan, bagaudela hiztun batzuk prototipikoak, legitimitatea daukagunak, eta beste batzuk ez. 

Hiztun gasteiztar bat unibertsitatera joaten denean, euskalkirik gabe, bere hiztuntasunak edo euskalduntasunak ez du nireak beste balio, eta gero hor dator bueltaren buelta, ze ni joan nintzenean Antzuolatik Bergarara, institutura, bergararrek orokorrean barre egiten ziguten antzuolarroi; tartean, gure euskalduntasunagatik. Ez da kasualitatea nik 25 urte izan eta kontzientzia feminista hartu arte hitanoan ez berba egitea, jakin banekien arren. 

Bi gauzak aldi berean gertatzen dira.
Hori da. Eta ez daude bat bestearen kontra. Esaten dute euskarak ezin duela izan zentrorik hizkuntza gutxitua den heinean, eta euskararen zentroak eta periferiak Madrilek eta Parisek markatzen dituztela. Eta ados. Paris eta Madrilek markatuko dute gure minorizazioa, baina gure baitan ere badaude desberdinkeriak. Eta ez da ezer pasatzen. Ez du esan nahi euskara hizkuntza gutxitua ez denik; kontrakoa: hizkuntza normalizatu bat ez delako gertatzen dira bi gauzak aldi berean.