Neolitoa, pandemien pagotxa

  • Gökhem (Suedia), duela 4.900 urte. Frälsegården korridorean 20 urteko emakume gazte bat hil zen izurriak jota. 2018an Göteborgeko unibertsitateko ikerlari talde batek jakinarazi zuen emakume haren hortzetako DNA aztertu zutela eta bertan Yersinia pestis bakterioaren andui bat topatu zutela, gizakiengan izurri pneumonikoa eragiten duten aldagai genetiko berberak zituen anduia.

Suedian aurkitutako 5.000 urte inguruko eskeletoa, giza pandemien frogarik zaharrena (arg: Karl-Goran Sjorgen)
Suedian aurkitutako 5.000 urte inguruko eskeletoa, giza pandemien frogarik zaharrena (arg: Karl-Goran Sjorgen)

Neska hura hil zuen anduia mende batzuk lehenago, duela 5.700 urte inguru, Cucuteni-Tripilia kulturan sortu zela ere ondorioztatu zuten, Itsaso Beltzaren iparraldean, egungo Moldavia, Errumania eta Ukraina inguruetan. Ordurarte uste zen izurria Asian sortu zela eta mendebalderantz egin zuela bidea, baina azterketa genetikoaren arabera, erdigunean sortu eta alde banatara, Asiara zein Europara hedatu zen.

Baina hortz horietan aurkitutakoa bereziki garrantzitsua da gizakiaren historiako lehen pandemiaren froga genetikorik zaharrena delako. Erdi Aroan izurri beltzarekin gertatukoaren antzera, Neolitoaren amaieran, Eurasiako populazioak nabarmen egin zuen behera, %30 eta %60 artean. Hiri eta herrixka asko erre eta abandonatu zituzten, eta hortxe amaitu zen Harri Aroa.

Litekeena da hura ez izatea lehen pandemia eta etorkizunean pandemia zaharrago baten arrastoak aurkitzea? Adituek ezetz uste dute, izurri haren arrazoia Neolitoa bera izan zelako, garai hartan gertatutako aldaketak gaixotasunentzat haztegi ezin hobea izan zirelako.

Bizimodu sedentarioan ugalketa errazagoa da eta populazioa asko hazi zen. Populazio hori gune jakinetan kontzentratzen ari zenez, dentsitateak ere nabarmen egin zuen gora eta, jende metaketa oso aproposa da gaixotasunak kutsatzeko.

Nekazaritzak ordurarte nomadak ziren komunitateak sedentarizatzea ekarri zuen; ez zuten batetik bestera ibili beharrik elikagai bila. Bizimodu sedentarioan ugalketa errazagoa da eta populazioa asko hazi zen. Populazio hori gune jakinetan kontzentratzen ari zenez, dentsitateak ere nabarmen egin zuen gora eta, jende metaketa oso aproposa da gaixotasunak kutsatzeko. Gizakiek kontsumitzeko nahiz abereak eta laboreak hazteko ura ezinbestekoa zenez, urguneen inguruko kokalekuak aukeratu ohi zituzten; urguneetan intsektuak pilatzen dira eta gaixotasunen kutsatzaile bikainak dira. Eta jakina, abeltzaintzak ere izan zuen eraginik; gizakiak eta etxekotutako animaliak elkarrekin bizitzeak zoonosia bultzatu zuen, hau da gaixotasunak gizakien eta beste animalia espezie batzuen artean kutsatzea. Animalia horiek gainera ez ziren beti etxean geratzen. Gurpila eta, ondoren, gurdia asmatuta, produktuez gain, gaitzak ere garraiatzen hasi ziren.

Garai hartan ez zen giza migrazio mugimendu handirik izan, baina merkataritzaren hastapenak bete zuen transmisio lana. Eta gizakiez gain, patogenoek beraiek ere eboluzionatu zuten nekazal komunitateetan eraginkorrago, kutsakorrago izateko. Jendarte nomadetan birusak, bakterioak edo onddoak ezin zuten hain birulentoak izan, ezin zuten ostalaria uzteko arriskua hartu; auskalo noiz topatuko zuten beste giza gorputz egoki bat. Nekazal gizarte sendentarioetan, aldiz, bazuten non aukeratu.


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Denboraren makina
Nabigazioaren historiaren argazkia

2019an, Greziako Kasos uharteko uretan, ikerlan bat abiatu zuten Ikerketa Helenikoen Fundazio Nazionalak eta Greziako Kultura Ministerioak. Lanaren emaitza berriki jakinarazi dute: guztira, hainbat garaitako hamar ontzi-hondar aurkitu dituzte. Zaharrenak 5.000 urte inguru ditu... [+]


Fra Mauroren mundu zehatzagoa

Venezia, 1459ko apirilaren 24a. Fra Mauro monje eta kartografoak bere munduko mapa amaitu zuen San Michele de Murano monasterioan zeukan kartografia tailerrean. Portugalgo errege Alfontso V.aren enkarguz egin zuen lan hura, eta, mapa amaitu bezain pronto, Portugalera bidali... [+]


Ia denak du prezioa

Filadelfia (AEB), 1838ko uztailaren 11. John Wanamaker jaio zen, gerora marketinaren alorrean eragin handia izango zuen enpresaria. Koinatuarekin batera hasi zen merkataritza eremuan lanean, 22 urte zituela. Biek denda bat ireki zuten orduan; eta negozioa pixkanaka hazten joan... [+]


4.000 urteko ezpain-margoa

Paduako (Italia) unibertsitateko ikerlari talde batek Iranen 2001ean aurkitutako harrizko ontzi txiki bat aztertu du. Zehazki, flasko  barruan zeuden arrastoak aztertu dituzte, eta hainbat osagai dituela ikusi dute: hematita xehetua –kolore gorri biziko mineral... [+]


Industria agortu eta gero, zer?

Beriain (Nafarroa), 1974ko otsaila. Potasas de Navarra enpresako langileek greba egin zuten, besteak beste, aurreko urtean Motor Ibérica lantegiko langileek egindako grebak bultzatuta. Ez zen, beraz, Nafarroako industriako lehen greba, ezta Potasasena ere. Baina Potasas... [+]


Eguneraketa berriak daude