Pagadiko erlikia
Kakalardo adar-luze honen irudiak ez du zalantza izpirik uzten: ez du parekorik. Gure lurretan, eta Europa osoan ere, genero honetako espezie bakarra da. Bere tamaina handiak (kakalardo bat izateko, noski) eta bere kolorazioak gure begietan betiko txertatzen dira ikusteko zoriona izandakoan. Eta zorion hori, dirudienez, gero eta urriagoa da. Bere biologia eta gizakion jokabidearen ondorioak ez baitira ongi uztartzen. Ikus dezagun bada bere biologiaren laburpena.
Rosalia alpina (Rosalia alpina)
TALDEA: Ornogabea/Intsektua/Coleoptera/Cerambycidae.
NEURRIA: 15 eta 38 mm bitartekoa.
NON BIZI DA? Europako pagadietan (Hegoalde eta Erdialdean).
ZER JATEN DU? Egur hila.
BABES MAILA: Europan babestua. Euskal Katalogoan “Interes bereziko espeziea”.
Rosalia alpinaren bizi-zikloak bizpahiru urte irauten du normalean; bere garapenerako baldintzak aldekoak ez dituenean luzatu egiten baitu larba fasean igarotzen duen epea, antza denez. Pagadi zaharrei loturiko espeziea da, eta zutik edo eroritako pagoetan bizi da larba fasean. Egur lehorra du gustuko, eta nahiz eta eroritako enborretan sarritan aurkitu ahal izan, hezetasuna arerio du. Larba-fasea luzea da, hiru estadio edo urrats izaten ditu eta enborraren barnean betetzen du. Esan bezala, bi urte edo gehiago iraun dezake, baldintzak bere aldekoak ez badira (bizi den enborra hezetasunak hartzen badu, adibidez). Pupa fasea ere enbor barruan betetzen du. Heldutasunera ailegatutakoan, pupa zeneko azala puskatu eta enborretik atera egiten da larba fasean irekitzen duen bidexka batetik. Arrek emeek baino egun batzuk lehenago bukatzen dute metamorfosia (astebete edo). Hegaldi epea –intsektuaren heldutasun fasea, alegia– oso laburra izaten denez –egun gutxi irauten baitute hegan klimatologia edo harrapakariengatik–, espezie honek zailtasun gehigarri bat du ugaritzeko garaian. Intsektu helduak apiriletik urrira aurkitu daitezke, baina ekaina eta uztaila dira hilabete oparoenak ikusi ahal izateko.
Bere itxura aparta da, kolorazio nagusia gris-urdinxka da, ileguri itxurakoa. Hegoak babesten dituen azalek (elitroak) mantxa beltz batzuk dituzte. Mantxa horien diseinua aldakorra da oso, eta asko aldatu daiteke ale batetik beste batera. Antenak oso luzeak dira, eta ar batzuenak bere gorputzaren luzeraren bikoitza izatera ailegatu daitezke.
Rosalia alpina pagoei lotuta dago eta, nahiz eta beste zuhaitz batzuetan aurkitu ahal izan (zumarra, lizarra, sahatsa, xarma, intxaurrondoa…) beti pagadiaren hedapen mailan aurkitzen da. Zutik dauden edo eroritako zuhaitzetan aurkitu daiteke, baina hezetasuna ez du atsegin eta egur lehorra eta ondo aireztatua bilatzen du.
Europako liburu gorri ia guztietan aurkitu daitekeen espeziea da, baina bere populazioen hedapena eta espeziearen ugaritasunaren inguruan ezjakintasuna handia da. Hegoalde eta Erdialdeko Europako espezietzat hartzen da, eta iberiar penintsularen iparraldean soilik aurkitu da. Dena den, lehen esan bezala, asko falta da bere benetako hedapena eta ugaritasuna ezagutzeko. Ez ahal dugu jakin aurretik desagerraraziko!
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]
Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]
Gaur aurkezten dugun intsektuaren izen zientifikoak, besteak beste, bi gauza azaltzen dizkigu: alde batetik, gorria dela (ez erabat) eta ez duela hegorik. Okerrak ez dira biak ala biak, baina gorria ez da bere kolorazio bakarra, eta hegoak ere izan baditu, baina beraien tamaina... [+]