Zizareak olatupeko hondarretan
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko fauna ezagutzen dutenek badakite, hain eskura ez dauden urpeko hondartza nahiz arroka artean ere halakoak badirela; eta baratzekoak baino ikusgarriagoak gainera. Jantzi zure irudimena bainujantzi eta urpekari-maskararekin, eta murgildu gure itsas bazterretan hain ezagun ez diren zizareen bila.
Anelidoak gorputza segmentutan banatua duten zizare edo harrak dira; lehorrekoak, ur gezetakoak nahiz itsasokoak. Azken hauek “poliketo” izenarekin ezagutzen ditugu eta itsas ingurune ia guztietan aurkitzen dira: planktonean, gainazaleko uretan eta eremu sakonetako bentos-ean, baita urpeko iturri bolkanikoetatik gertu ere. Harrapariak, sedimentarioak eta iragazleak izanik, espeziearen arabera modu askean, substratuaren barruan nahiz euren babeserako propio sortutako hodien barruan bizi dira. Poliketo guztiek gorputz luzanga, biguna eta segmentu ia berdinetan banatua duten arren (metameroak), beraien kanpo itxura oso anitza da.
Kantauri itsasoan ditugun horien guztien artean badira batzuk, hodi barruan bizita ere, muturretik luma-motots ikusgarriak ateratzen dituztenak: espirografoak. Izen honek aipatu luma itxurako koloretako brankiek espiralean duten kokapenari egiten dio erreferentzia. Kantauriko uretan topatu dezakegun espirografoaren brankioek kolore horia, beltza eta urdina hartzen dute, eta arnasketa funtzioaz gain, elikatzeko ere balio dute: hala, ura iragazi eta uretan dauden partikula txikiak atxikitzen dituzte.
Luma lirain horiek korronteen menpeko dantza liluragarria eskaintzen dute, urpekarion begien gozamenerako. Baina kontuz, dantza hori erraz eten daiteke eta. Izan ere, brankia horiek oso sentikorrak dira eta erraz hautematen dute inguruan edozein aldaketa; hala, zerbaitek gogaitzen baditu, hodien barruan ezkutatzen eta babesten dira berehala. Beraz, urpean ikusi nahi izatekotan, mugimendu lasai, goxo eta eztiak egin beharko ditugu, olatuen kulunka ordezkatuta.
Babes hodia eraikitzeko, esekiduran dabiltzan hare-aleak luma-mototsekin gatibu hartu eta zizareak berak jariatzen duen mukiaren laguntzaz zimendatzen ditu, tokian toki.
Animaliok kanpo ernalketa bidez ugaltzen dira, gametoak uretara askatuta; arrautza ernalduak larba bilakatuko dira (“trokoforo” deiturikoak), garai honetan planktonaren parte direnak. Heldu bilakatzerako, gorputza luzatua eta segmentutan banatua izango dute. Luma-motots asko leku berean elkarrekin finkatzen badira, arrezife handiak sor ditzakete, bizidun askorentzat habitata osatuta.
Jantzi oinetako hegatsak eta murgildu luma-motots eder horien bila!
LUMA-MOTOTSA Sabella spallanzanii
TALDEA: Anelidoa / Sabellida.
NEURRIA: 60 cm izatera heldu daiteke. Luma-mototsak 20 cm izan ditzake.
NON BIZI DA? Atlantikoan, Ipar itsasotik Marokoraino, eta Mediterraneoan. Eremu babestuetan zein korronte indartsuetan. 30 metroko sakoneraraino iristen da.
ZER JATEN DU? Iragazleak denez, inguruan duten planktonaz eta partikula organikoz elikatzen da.
BABES MAILA: Naturaren Kontserbaziorako Nazioarteko Batasunaren Zerrenda Gorrian “Kaltebera” izendatua.
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]
Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]
Gaur aurkezten dugun intsektuaren izen zientifikoak, besteak beste, bi gauza azaltzen dizkigu: alde batetik, gorria dela (ez erabat) eta ez duela hegorik. Okerrak ez dira biak ala biak, baina gorria ez da bere kolorazio bakarra, eta hegoak ere izan baditu, baina beraien tamaina... [+]
Sugea entzun eta leku lehor bat etorriko zaio burura askori, narrastiek beroa behar dutela ondo barneratua baitu gizakiak. Suge guztiak ez dira berdinak, ordea; denek ez dituzte baldintza berak gustuko, eta horri esker dago, besteak beste, dagoen dibertsitatea. Bakoitzak bere... [+]