Euskal Herriko muskerrik handiena
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta, biribil formako ozelo urdin ederrak ageri dira. Berde bizia, beltza eta urdina. Gardatxoa jantzi eleganteko muskerra denik ezin ukatuko dugu, beraz.
GARDATXOA (Timon lepidus)
TALDEA: Ornoduna / Narrastia.
NEURRIA: 242 mm isatsik gabe eta 754,5 mm isatsa barne, gehienez.
NON BIZI DA? Gune lehorretan. Eremu harritsuetan, landaretzarekin.
ZER JATEN DU? Ornodun txikiak batez ere, eta tamaina txikiko ugaztunak, narrastiak eta hegaztiak.
BABES MAILA: Interes bereziko izendatua EAEn.
Trajea, baina, txikitatik zaintzen du musker honek, eta gazteak direnean ere ez dira gutxiago izaten: ozelo urdinak eta zurixkak, eraztun beltzez inguratuak, gorputz osoan zehar dituzte sakabanatuta, eta gorputzaren kolorea uniformea izan ohi da, orban biribilak are eta nabarmenago dituela.
Gardatxoa bero zalea eta lehor zalea da. Horregatik, Euskal Herrian, eremu mediterraneoan aurkituko dugu, Araba eta Nafarroa hegoaldean, batez ere. Ipar Euskal Herrian ere, muga-mugan dute animalia hau. Izan ere, Landetako (Frantzia) kostaldean gardatxo populazioak aurkitu daitezke, dunen atzealdeko landaretza artean. Iberiar penintsulan oso zabaldua dagoen espezie hau, Frantziako kostalde atlantikoan eta mediterraneoan gora igotzen da pixka bat. Mediterraneoan, Italiara ere iritsi arte.
Gorputz berdeari esker, oharkabean igaroko da landaretza artean, baina harri edo arroka artean azaltzen denean, arreta deitu ohi du. Eta hori bera da musker honek maite duen bizitokia: harkaitzez eta landaretzaz osaturiko guneak ditu gustuko. Hala, harri handien azpian ezkutatu ohi da maiz, gaua igarotzeko edota bero handiko orduetan, atseden hartzeko. Tamaina txikiko landaretzaren artean ere aurkituko dugu, ordea. Berdea berdean ezkutatuko da, kontrarioen begietara.
Baina gardatxoak nabarmentzeko ezer badu, hori bere tamaina da. Euskal Herriko muskerrik handienaren domina ezin kenduko dio inork. Europakoa ere izan zen garai batean, baina azken urteetako ikerketa genetikoek Sierra Nevadako gardatxoa eta gure gardatxoa bi espezie direla erabaki dute, eta handienaren titulua Sierra Nevadan gelditu da. Europako zilarrezko dominarekin konformatu behar.
Euskal Herrian, alabaina, pozik egoteko motiboak baditugu gardatxoarekin. Izan ere, azken urteetan, ezagutzen ez zen populazio bat aurkitu da, Gipuzkoan, Araotzen (Oñati). Lurralde horretan aurkitu den lehen populazioa da, eta oraingoz, bakarra. Araotzeko kareharrizko horma lehorren artean eta Arabatik gertu, gardatxoak bere bizitokia aurkitu du, baina hori gutxi balitz, oso gune interesgarri bat ere azaldu da ikertzaileen begietara. Izan ere, Araotzeko pareta zaharretan Euskal Herriko hiru muskerrak bizi dira batera: musker berdea, Schreiber muskerra eta gardatxoa. Kontatu genuen argia.eus webgunean dagoen artikulu honetan: Hiru muskerren topaleku bakarra. Laborategi natural bikaina dago bertan, beraz, hiru espezieen beharrizanak aztertzeko eta zergatik ez, klima aldaketaren eraginak muskerren jarraipena eginez neurtzeko.
Adi egon beharko dugu, beraz, datozen urteetan gardatxoak hartzen duen bidearekin. Bere pausuak jarraituta, agian, klima aldaketaren norabidea ere ikusteko aukera izango baitugu...
Bizitza azkar pasatzen dela entzun eta esaten dugu maiz. Hala ere, gizakiok urte dezenteko bizi-itxaropena daukagu. Hainbat urte izan ohi ditugu ongi garatu, bizi eta ugaltzeko. Badira, ordea, hori guztia denbora askoz ere laburragoan egin behar duten gu bezalako ugaztunak:... [+]
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]
Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]
Gaur aurkezten dugun intsektuaren izen zientifikoak, besteak beste, bi gauza azaltzen dizkigu: alde batetik, gorria dela (ez erabat) eta ez duela hegorik. Okerrak ez dira biak ala biak, baina gorria ez da bere kolorazio bakarra, eta hegoak ere izan baditu, baina beraien tamaina... [+]