Itsaso bat zahagi gardenetan
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe iragazten. Aszidiofauna zabalari buruz dugun ezagutza mugatua da, komunitate bentonikoen kide garrantzitsuak diren arren. Hala, ekosistema anitzetan bizi daitezkeen arren, ezagunenak sakonera txikiko uretan topatzen dira, harri, sedimentu, nahiz egitura flotatzaileen gainean. Horien artean bada bat, Kantauri itsasoko bazter ugaritan topatuko duguna; puxika sorta hauskorra dirudien izaki gardenen kolonia. Gure kostaldeko harkaitz artetan itsasoa zurrupatzen duen zahagi gardena.
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Tunikadunek duten itxura edo morfologia askotarikoa da, bakarka edo taldean bizitzeko duten moduaren araberakoa. Denek ala denek gorputz atal berdinak badituzte ere, konplexutasun maila kolektiboak morfologia desberdinak garatzera eraman ditu. Sozialak, ezkaratz bereko bizilagun taldeak dira; konposatuak berriz, etxe bereko kolektiborako sortutako egiturak izango dituzten koloniak. Arestian aipatu zahagi gardena lehen taldean kokatzen da (aszidia soziala), eta kolonia eratzen badu ere, ez du konplexutasun maila handirik norbanakoen arteko taldekatzean. Ale bakoitza zahagi itxurako zooide garden bat da, hiru geruza dituena. Kanpoko geruzari “tunika” deritzo (hortik taldearen izena: tunikata) eta dirudienaren kontra, animalia babesten duen kanpo geruza erresistentea da. Tarteko geruzak, “mantuak”, izaki hauen horma muskularra osatzen du. Eta azkenik, “faringea”, zuloz beteriko eta mukiz estalitako sarea da. Azken horrek elikadurarako duen funtzioaz gain, gas-trukea ere bertan gertatzen da; horregatik, “zaku brankiala” ere esaten zaio.
Zahagi gardenaren deskribapenean ezin beste bi egitura aipatu gabe utzi: tutuak edo sifoiak. Aszidia guztiek bi dituzte, nabarmen bereiztu daitezkeenak; bata “orala” da, eta ura eta elikagaiak barnera bideratzen ditu; besteari “sifoi atrioa” deritzo, eta liseriketaren osteko hondakinak eta ernalketarako gametoak edo larbak kanporatzeko balio du. Urak sifoi oraletik barnerako bidea egiten du, eta esekiduran daramatzan partikulak faringean harrapatuta geratuko dira. Aszidiek elikatzeko erabiltzen duten mekanismo horri “iragazpen aktibo” deritzo.
Puxika sorta hauskorraren itxura duen izaki gardenen kolonia honek baditu, gardentasunetik haratago, bere argiak ere. Marra zuri edo horixka meheek argi izpi dirudite, zooide bakoitzaren gorputz atal ezberdinetan: sifoien irekiduren ertzetan, ezpain margo baten antzera; eta faringearen inguruan, gerri bueltan jantzitako gerriko moduan. Pertxenta benetan puxika distiratsua da, eta beharbada horregatik ere “aszidia bonbilla” modura izendatu izan da; izan ere, izaki garden hauen distirak, elektroiek bonbilletako filamentuetan soka-saltoan sortzen duten argia irudikatzen dute. Argi nahiz garden, izakiok ehunka milioi urtez egon dira gure itsasoan, eta eboluzioan ornodunengandik uste baino gertuago kokatzen diren izaki sinple bezain bereziak dira (kordatuak dira, gu bezala). Itsasoko uraren tenperatura aldaketek nahiz hondoko arraste-arrantzaren moduko jarduerek eragin zuzena duten heinean, ikusteko dago beste hainbat milioi urtez haien lekuari eusteko gai izango ote diren. Agian bai, eta gizakiok baino indartsuago eutsiko diote datorrenari. Haiek argia soinean daramate behintzat.
ZAHAGI GARDENA (Clavelina lepadiformis)
TALDEA: Kordatua.
NEURRIA: 2 cm-ko altuera izatera iritsi daiteke koloniako zooide bakoitza.
NON BIZI DA? Norvegiatik Bizkaiko Golkora, Europako kostalde osoan zehar, eta Mediterraneo hegoalderaino. Bereziki 50m-rainoko sakoneratan.
ZER JATEN DU? Nanopartikulak, bakterioak eta planktona. Iragazpen aktiboa du.
UGALKETA: Aszidia guztiak hermafroditak dira. Aszidia bakartiak sexualki ugaltzen dira. Aszidia kolonialek, aldiz, ugalketa ziklo oso konplexuak dituzte, zeinetan ugalketa sexuala asexualarekin txandakatzen den.
BABES MAILA: Ez dago babestuta.
Txikitan, beharbada inguruko adinkide gehienen modura “gustatzen ez zaidan” zerbait izatearren, bat batean bota nuen, etxean: “Ez zait gallito gustatzen”.
Zuhaitzen hostoak erortzen ari dira, eguzkiak ez du hainbeste berotzen baina azken izpiak aprobetxatuz, bazkalostean mendi bueltatxoa ematera irten gara. Mendiaren soinuetan barneratuta, bat- batean tronpetak diruditen “kru-kru-kru” hotsak entzuten dira. Begirada... [+]
Silurikoan sortu omen ziren, kontuak atera! Duela 400 milioi urte edo gehiago. Beraz, planetako lurretan azaldu ziren lehenetako animaliez ari gara, ez da txantxetarako kontua. Eta oraindik txantxa gutxiago, garai hartako espezie batzuek luzeran bi metro ere bazituztela jakinda... [+]
Sugea ikusi orduko: “Sugegorria!”. Telesforo Aranzadi zenak esaten baitzuen, begiek ez dutela ezagutzen dutena baino ikusten. Eta sugegorria ezagutu, ezagutzen dugunez (entzunaz, sikiera), hori bera izaten da joera: ikusten dugun suge oro sugegorria dela iruditzen... [+]
Izarrak, ortzi mugagabean, keinu egiten diguten argi izpi dardarti liluragarriak dira, osotasuna eta ezereza bateratuta, zer garen ulerrarazteko oroitarri zaizkigunak: izan sua, izan ondotik joan zaizkigun kuttunak, gizakiaren txikitasuna edo Anbotoko Mariren edertasuna;... [+]
Bizitza azkar pasatzen dela entzun eta esaten dugu maiz. Hala ere, gizakiok urte dezenteko bizi-itxaropena daukagu. Hainbat urte izan ohi ditugu ongi garatu, bizi eta ugaltzeko. Badira, ordea, hori guztia denbora askoz ere laburragoan egin behar duten gu bezalako ugaztunak:... [+]
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]
Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]