Itsaso bat zahagi gardenetan
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe iragazten. Aszidiofauna zabalari buruz dugun ezagutza mugatua da, komunitate bentonikoen kide garrantzitsuak diren arren. Hala, ekosistema anitzetan bizi daitezkeen arren, ezagunenak sakonera txikiko uretan topatzen dira, harri, sedimentu, nahiz egitura flotatzaileen gainean. Horien artean bada bat, Kantauri itsasoko bazter ugaritan topatuko duguna; puxika sorta hauskorra dirudien izaki gardenen kolonia. Gure kostaldeko harkaitz artetan itsasoa zurrupatzen duen zahagi gardena.
Tunikadunek duten itxura edo morfologia askotarikoa da, bakarka edo taldean bizitzeko duten moduaren araberakoa. Denek ala denek gorputz atal berdinak badituzte ere, konplexutasun maila kolektiboak morfologia desberdinak garatzera eraman ditu. Sozialak, ezkaratz bereko bizilagun taldeak dira; konposatuak berriz, etxe bereko kolektiborako sortutako egiturak izango dituzten koloniak. Arestian aipatu zahagi gardena lehen taldean kokatzen da (aszidia soziala), eta kolonia eratzen badu ere, ez du konplexutasun maila handirik norbanakoen arteko taldekatzean. Ale bakoitza zahagi itxurako zooide garden bat da, hiru geruza dituena. Kanpoko geruzari “tunika” deritzo (hortik taldearen izena: tunikata) eta dirudienaren kontra, animalia babesten duen kanpo geruza erresistentea da. Tarteko geruzak, “mantuak”, izaki hauen horma muskularra osatzen du. Eta azkenik, “faringea”, zuloz beteriko eta mukiz estalitako sarea da. Azken horrek elikadurarako duen funtzioaz gain, gas-trukea ere bertan gertatzen da; horregatik, “zaku brankiala” ere esaten zaio.
Zahagi gardenaren deskribapenean ezin beste bi egitura aipatu gabe utzi: tutuak edo sifoiak. Aszidia guztiek bi dituzte, nabarmen bereiztu daitezkeenak; bata “orala” da, eta ura eta elikagaiak barnera bideratzen ditu; besteari “sifoi atrioa” deritzo, eta liseriketaren osteko hondakinak eta ernalketarako gametoak edo larbak kanporatzeko balio du. Urak sifoi oraletik barnerako bidea egiten du, eta esekiduran daramatzan partikulak faringean harrapatuta geratuko dira. Aszidiek elikatzeko erabiltzen duten mekanismo horri “iragazpen aktibo” deritzo.
Puxika sorta hauskorraren itxura duen izaki gardenen kolonia honek baditu, gardentasunetik haratago, bere argiak ere. Marra zuri edo horixka meheek argi izpi dirudite, zooide bakoitzaren gorputz atal ezberdinetan: sifoien irekiduren ertzetan, ezpain margo baten antzera; eta faringearen inguruan, gerri bueltan jantzitako gerriko moduan. Pertxenta benetan puxika distiratsua da, eta beharbada horregatik ere “aszidia bonbilla” modura izendatu izan da; izan ere, izaki garden hauen distirak, elektroiek bonbilletako filamentuetan soka-saltoan sortzen duten argia irudikatzen dute. Argi nahiz garden, izakiok ehunka milioi urtez egon dira gure itsasoan, eta eboluzioan ornodunengandik uste baino gertuago kokatzen diren izaki sinple bezain bereziak dira (kordatuak dira, gu bezala). Itsasoko uraren tenperatura aldaketek nahiz hondoko arraste-arrantzaren moduko jarduerek eragin zuzena duten heinean, ikusteko dago beste hainbat milioi urtez haien lekuari eusteko gai izango ote diren. Agian bai, eta gizakiok baino indartsuago eutsiko diote datorrenari. Haiek argia soinean daramate behintzat.
ZAHAGI GARDENA (Clavelina lepadiformis)
TALDEA: Kordatua.
NEURRIA: 2 cm-ko altuera izatera iritsi daiteke koloniako zooide bakoitza.
NON BIZI DA? Norvegiatik Bizkaiko Golkora, Europako kostalde osoan zehar, eta Mediterraneo hegoalderaino. Bereziki 50m-rainoko sakoneratan.
ZER JATEN DU? Nanopartikulak, bakterioak eta planktona. Iragazpen aktiboa du.
UGALKETA: Aszidia guztiak hermafroditak dira. Aszidia bakartiak sexualki ugaltzen dira. Aszidia kolonialek, aldiz, ugalketa ziklo oso konplexuak dituzte, zeinetan ugalketa sexuala asexualarekin txandakatzen den.
BABES MAILA: Ez dago babestuta.
Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]
Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]
Gaur aurkezten dugun intsektuaren izen zientifikoak, besteak beste, bi gauza azaltzen dizkigu: alde batetik, gorria dela (ez erabat) eta ez duela hegorik. Okerrak ez dira biak ala biak, baina gorria ez da bere kolorazio bakarra, eta hegoak ere izan baditu, baina beraien tamaina... [+]
Sugea entzun eta leku lehor bat etorriko zaio burura askori, narrastiek beroa behar dutela ondo barneratua baitu gizakiak. Suge guztiak ez dira berdinak, ordea; denek ez dituzte baldintza berak gustuko, eta horri esker dago, besteak beste, dagoen dibertsitatea. Bakoitzak bere... [+]
Itsasoan badira landareen itxura izan arren animalia harrapari diren izaki eder batzuk: anemonak. Kantauri itsasoan hainbat anemona espezie ditugun arren, bada bat, guztien artean bereziki erraz atzemateko aukera eskaintzen diguna: itsas-tomatea.
Ugaztunei eskainitako azken artikuluaren amaierako hitzak hurrengo animalia aurkezteko aitzakia paregabea dira. Bertan esaten genuen muturluzeak erreka “garbi eta txukunak” behar dituela, kutsadurarik gabeak baina elementu natural anitzekin. Animalia txiki horren... [+]
Antxoa, bokarta edo albokartia, gure arrain komertzialen artean txikiena, euskal kostaldera hurbildu da.