Enborrik zulatzen ez duen okila
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da: lepitzulia (Jynx torquilla).
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Lepitzulia (Jynx torquilla)
TALDEA: Ornoduna / Hegaztia.
NEURRIA: Mokotik-isatsera 16-17 cm eta
hego-luzera 25-27 cm.
NON BIZI DA? Baso eta baso ertzetan.
ZER JATEN DU? Intsektuak, inurriak gehien bat.
BABES MAILA: Europan babestuta.
Baina bere ahaideekin konparatuz gero, berezi samarra dela esan dezakegu. Beste okil espezieek kolore deigarriak dituzte: okil berdea eta okil beltza, izenek dioten koloretakoak dira; okil handi, ertain, txiki eta gibelnabarrek, aldiz, kolore zuri-beltzak dituzte. Eta guztiek dute kasko gorri deigarri bat. Guztiek, lepitzuliak izan ezik, honek kolore kriptikoa baitu, hau da, kolore arre grisaxka du, puntu eta marra ilunagoak dituena. Zatak edo harrapari gautarrek duten kolorearen tankerakoa. Itxuraz ere, paseriforme baten (txantxangorri edo txolarre bat adibidez) antz handiagoa dauka okil batena baino: lurrean saltoka mugitzen da eta adar horizontaletan jartzea du gustuko, ez ordea enborretan gora eta behera ibiltzea bere ahaideak bezala. Hau dela eta, bere ahaideek buztaneko lumak gogorrak dituzten arren –enborrean buztana enborraren kontra jartzen dute egonkortasuna irabazteko–, lepitzuliak buztaneko lumak bigunak ditu, beste hegaztiek bezala. Baina okilen ezaugarririk bereizgarriena, habiak egiteko zuhaitz enborretan zuloak egitea dela esan daiteke. Lepitzulia aldiz, honetan ere ez dator bat bere ahaideekin, ezin baitu enborretan zulorik egin –ez dauka bere ahaideek bezalako moko gogor eta zorrotza– eta ondorioz, beste hegazti batzuen habiak eta zuhaitzetako zulo naturalak aprobetxatzen ditu habia egiteko. Hau dela eta, basoak ditu gustuko hegazti honek, baina bere ahaideek ez bezala, ez ditu baso oso zabalak behar. Baso ertzetara eta beste habitat mota batzuetara zein nekazal ohitura batzuetara nahiko ongi moldatzen den espeziea da: fruta-arbolen laborantza lurrak, mahastiak zein larre estentsiboak habitat egokiak izan daitezke. Baina zuhaitz helduak behar ditu, zuloetan egiten baitu habia eta ez duenez enborra zulatzeko gaitasunik, zuhaitzetan dauden zuloak aprobetxatzen ditu.
Okil berezi samarra dugu lepitzulia. Nondik ote datorkio izena? Lepitzulia: lepoa itzultzen, biratzen duena. Espezie honen ezaugarri esanguratsuenetako bat baita hau. Erasotuta edo arriskuan sentitzen denean, bere lepo luzea luzatu eta ezker-eskuin mugitzen du, sugea balitz bezala, horrela, erasotzaileak suge baten aurrean dagoela pentsatuta, alde egin dezan.
Europa ipar-ekialdean lepitzuliaren populazioa jaitsi egin da eta horretan eragina izan du klima larrialdiaren ondorioz umaldi garaiko euriteak emendatu izanak. Horrez gain, Euskal Herrian nekazaritzaren intentsifikazioa mehatxua da espeziearentzat, hainbat arrazoirengatik: pestizidek inguruko intsektuak akabatzen dituzte eta ongarriek larre eta laborantza lurretan belarren dentsitatea areagotzen dute –lepitzuliari ehizan egitea zailduz–, besteak beste.
Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]
Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]
Gaur aurkezten dugun intsektuaren izen zientifikoak, besteak beste, bi gauza azaltzen dizkigu: alde batetik, gorria dela (ez erabat) eta ez duela hegorik. Okerrak ez dira biak ala biak, baina gorria ez da bere kolorazio bakarra, eta hegoak ere izan baditu, baina beraien tamaina... [+]
Sugea entzun eta leku lehor bat etorriko zaio burura askori, narrastiek beroa behar dutela ondo barneratua baitu gizakiak. Suge guztiak ez dira berdinak, ordea; denek ez dituzte baldintza berak gustuko, eta horri esker dago, besteak beste, dagoen dibertsitatea. Bakoitzak bere... [+]
Itsasoan badira landareen itxura izan arren animalia harrapari diren izaki eder batzuk: anemonak. Kantauri itsasoan hainbat anemona espezie ditugun arren, bada bat, guztien artean bereziki erraz atzemateko aukera eskaintzen diguna: itsas-tomatea.
Ugaztunei eskainitako azken artikuluaren amaierako hitzak hurrengo animalia aurkezteko aitzakia paregabea dira. Bertan esaten genuen muturluzeak erreka “garbi eta txukunak” behar dituela, kutsadurarik gabeak baina elementu natural anitzekin. Animalia txiki horren... [+]