Bilbon euskarazko eskuliburua inprimatu zuten duela mende bat, “izurri-gexoa galazoteko”
1918ko gripe espainiarraren bigarren uholdeak gogor kolpatu zuen hiria eta Bizkaiko Foru Aldundiak eskuliburua inprimatu zuen, herritarrek hartu beharreko oinarrizko hogei garbitasun neurrirekin. Horietako batzuk oso ezagunak zaizkigu asteotan.
Bilbo, 1918ko urria. Gripe espainiarra deituak gogor jo zuen hiria. 1918ko gripe hilgarriaren bigarren uholdea zen. Lehen uholdean, urte hartako maiatzean, gaixotasuna I. Mundu Gerrako fronteetan zabaldu zen iparraldean, eta hegoaldean batik bat Madril eta Andaluzian eragin zuen. Euskal Herrian, ez zen apenas nozitu; ziurrenik hainbat kutsatu eta hildako eragingo zituen, baina, gutxi izanda, gripe arruntaren kasutzat joko zituzten.
Lehen kutsatu eta hildako ofizialak bigarren uholdearekin iritsi ziren. Baina Euskal Herrian pandemiaren kopuru zehatzik ez dago. Biztanleen %50-60 kutsatu zela uste da, eta Anton Erkorekak La pandemia de gripe en el País Vasco (1918-1919) liburuan egindako estimazioaren arabera, 15.399 hildako izan ziren guztira (Euskal Herriko populazioa ez zen 1.300.000 biztanlera iristen).
Ipar Euskal Herritik sartu zen birusa; Erkorekaren estimazioaren arabera gripe espainiarrak 2.129 hildako utzi zituen Lapurdi, Nafarroa Beherea eta Zuberoan. Iraila hasieran indartsu zeharkatu zuen muga. Irunen, soilik hilabete horretan, 91 hildako izan ziren. Bizkaian urrian hartu zuen indarra gaixotasunak; guztira ia 5.000 hildako inguru eragingo zituen bertan. Bilbon irailean ere erregistratu zen kasurik, baina urria izan zen hilabete beltzena: 31 egun horietan 675 pertsona hil zituen gripe berriak hirian. Azaroan 320 izan ziren hildakoak eta abenduan, aldiz, 195.
1919an gripe espainiarrak beste agerraldi bat izan zuen, baina ez Bilbon eta Euskal Herri osoan, ez zuen ia eraginik izan, Urdaibai inguruan erregistratutako kasuak salbu. Eta beharbada, eragin txiki horretan izango zuten zerikusirik aurreko udazkenean Bilboko medikuek emandako aholkuek. Bizkaiko Foru Aldundiko inprimategiak Gripe izurri-gexoa galazoteko Bilbao’ko Osalari-Bazkunak aginduten dauzan egin-bearrak izenburuko liburuxkak argitaratu eta banatu zituen euskaraz eta gaztelaniaz. Liburuxka horietan 20 neurri jasotzen ziren. Horietako batzuk oso ezagunak zaizkigu asteotan: “Eskuak sarri garbitu bear dira”, “lo egiteko gelak edo tokiak, pitian-pitian aizetu”, “al dala ez estulik egin, eta egitekotan zapian” eta “agintariei osasunen aldezko zeregiñetan bizkor ta zoli laguntzea, notiñentzat egiñenik ederrena eta goralgarriena da”.
Pandemietan ez ezik, edozein garaietan baliagarriak diren beste gomendio batzuk ere jasota daude liburuxkan: “Astakeririk egin gabe bizi” eta “egunean beratzi ordu, gitxienez, lo egin”
Baina neurri bitxiak ere jasotzen zituen liburuxkak: “Gustizko ekandu txarra da usin saratatzuak egitea. Usin egin daunak gexoa aldian badauko, beragaz dagozan lagunei irasi leikio”. Doministiku isilek kutsatuko ez balute bezala. Etxe barrua bi egunez behin desinfektatzea gomendatzen zuten medikuek, eta hori gastu handia izango zela uste zutenei lasaitasunerako, “ezta diru andirik eralgi bear”; etxe guztietan zeuden produktuak erabiliz, garbiketa-metodo merke eta erraza proposatzen zuten.
Biktimismoan ez erortzeko eta ez esajeratzeko deia ere egiten zuten: “Gexorik egotea beti izan da errukarria eta gexoak berak, eta bere artekoak, gatxari dan baño aztunagoa ereizten dautse”. Horregatik gomendatzen zuten “bildurrik ez izatea, barriketan, gitxi dana asko dala esaten ibili barik”. Helburua osasun zerbitzua kasu arinekin ez kolapsatzea zen. Pandemietan ez ezik, edozein garaietan baliagarriak diren beste gomendio batzuk ere jasota daude liburuxkan: “Astakeririk egin gabe bizi” eta “egunean beratzi ordu, gitxienez, lo egin”.
Eta, halaxe, neurri horiek guztiak zorrotz beteta, “gripe gexoa, gizadiaren izurri kaltegin geizto ori, galazo egingo dozube”.
Azken zortzi urteotan 30 bunker inguru berreskuratu dituzte dozenaka gazte boluntariok; Baztanen, Otsondon, izan da azkena. Ana Ollo kontseilariak bisitatu du auzolandegia eta gazteen ezinbesteko lana txalotu eta eskertu du.
Euskal Herrian auzo borrokalaririk bada, hori Txantrea da zalantzarik gabe. Herritarrek euren eskuz eraikia (literalki), auzoa defendatzen ikasi dute kalez kale, izan poliziarengandik, izan agintarien utzikeriatik, izan ugazaben diru-gosetik. Baina auzoa hori baino gehiago da,... [+]
Aurten Txiki eta Otaegi fusilatu zituztela 50 urteko beteko direnean, Alonsok adierazi du ETAko bi kideek ez zutela nahi Franco osteko gizarte demokratiko bat: "Diktaduraren aurka borrokatzen ziren, baina diktadurak erabilitako tresna berberekin".
Ezagutu dezakezu Euskal Herria gure txoko eder eta famatuenak bisitatuta, Instagramerako edo postal baterako argazkiak aterata zure buruari, kostaldeko paisaietan edo monumentu bisitatuenetan irri eginez. Baina ez duzu Euskal Herria guztiz ezagutuko. Horretarako, hobe zenuke... [+]
Txiki eta Otaegiren fusilamenduen 50. urteurrenaren harira jarritako olana kendu du Zarauzko Udalak. Sortuk salatu du udalak, EAJ eta PSE-EEk osatuta, "zaborra izango balitz bezala" tratatu zuela olana. Zenbait herritarrek berreskuratu eta Azken Portuko plazan ireki dute.
Gorpuzkiak aurkitu eta lurpetik atera ahal izateko ezinbestekoa izan da Gesalaz Muniango bi bizilagunen testigantza: Lucio eta Domingo Zabalza anaiek adierazi zuten, haur zirela, hainbat pertsona lurperatu zituztela leku horretan Guesalazko haranean, herri horretako... [+]
Donostiako hirigunetik Urumeak banandua, nekazaritza eremu zabala zen Egia: Nabarrizene, Txurkoene, Mikelaene, Polloene... 70 baserri baino gehiago zeudela uste da. Trenbidearen etorrerak beste destino petral bat ekarri zien lur horiei, ordea: zerbitzuetarako eta... [+]
Urtemugak hausnarketarako parada izaten dira. Atzera begira jarri, egindako bideari begiratu eta, oraina ulertuta, geroa pentsatzeko. 2025 honetan, urtemuga biribila bete dugu: Gipuzkoa izenaren idatzizko lehen aipamenetik mila urte bete dira, eta aukera ezin hobea iruditu zaigu... [+]
Mainz (Alemania), 1454. Johannes Gutenbergek eskala handian inprimatutako lehen liburua argitaratu zuen, Berrogeita bi lerroko Biblia izenez ezagutzen dena. Gutenbergek ez zuen inprenta asmatu; dakigula, Txinan, 1040an, Bi Shengek asmatu zuen inprimatzeko lehen makina... [+]
1991n Alpeetako glaziar batean aurkitu zutenetik, hotzak hain ondo kontserbatutako Ötziren gorpuzkinak informazio iturri oparoa izan dira. Berriki Communications Biology aldizkarian aditzera eman dutenez, momia naturalaren kaxa torazikoa digitalki berregin dute, eta Homo... [+]
Historia garaikideko basakeriarik handienetakoak dira Hiroshimaren eta Nagasakiren bonbardaketak. 1945eko abuztuan, hiru eguneko epean, bi bonba atomiko jaurti zituzten lehen aldiz historian eta bi hiritako biztanleak modu indiskriminatuan hil zituzten. 1945aren amaierarako,... [+]
Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea aberasten zuten. XVI-XVIII mendeak ziren. Meatzariak,... [+]
Ituren (Nafarroa), 1777. Erramun Joakin Sunbil (1755-1821) arotza Donamariako Joana Mari Ezpondarekin ezkondu zen. Ia 40 urte eman zituzten ezkonduta, Joana Mari 1806an hil zen arte. Eta tarte luze horretan, noizbait, Iturengo arotzak santu baten kobrezko estatua urtu omen zuen... [+]
Joan den astelehenean, Paris inguruko Bougival herrian izenpetu zen "oinarrizko akordioa", Kanakiaren etorkizun politikoari buruzko dokumentu garrantzitsua. Testuinguru honetan, Kanakiako Nazio Askapenerako Fronte Sozialistak bere lehen adierazpen ofiziala plazaratu... [+]
Bide parlamentarioa egin beharko du orain. Lege testu honen arabera, 30 urteko epea ezarriko dute sekretuak desklasifikatzeko, eta 45 urtekoa "goi mailako" sekretuendako. Bakoitza hamabost urtez luza daiteke.