Barkamena inprimatzen eta saltzen
Mainz (Alemania), 1454. Johannes Gutenbergek eskala handian inprimatutako lehen liburua argitaratu zuen, Berrogeita bi lerroko Biblia izenez ezagutzen dena. Gutenbergek ez zuen inprenta asmatu; dakigula, Txinan, 1040an, Bi Shengek asmatu zuen inprimatzeko lehen makina. Baina Gutenberg izan zen inprimeria modernoaren teknikak baliatzen lehena. Eta lehen liburua inprimatzen hasi eta gutxira, 1454ko urrian bertan, lehen inprimaki ofiziala ere Gutenbergek inprimatu zuen: Erromako Elizaren enkargua zen eta, inoren harridurarako, dirua eskatzea zuen xede.
Konstantinopla aurreko urtean erori zen otomandarren esku, zehazki, 1453ko maiatzaren 29an. Kolpe itzela izan zen kristautasunarentzat, eta aitasantutzak hiria berreskuratzeko asmoa bultzatu zuen, Europako beste enperadore, errege eta agintari kristau batzuekin batera. Eta gurutzada berriari bere ekarpena egiteko, Erromako Elizak induljentziak jaulkitzea erabaki zuen, horretarako Gutenbergen inprimatzeko makinaz baliatuz. Bigarren Mundu Gerran zenbait herrialdek gerra-bonuekin antzeko zerbait egin zuten, baina, induljentzien kasuan, gerra-bonuekin ez bezala, afera lurtarrak eta zerutiarrak nahasten ziren. Elizari diru lurtarrez ordaintzen zitzaion, eta, horren truke, erosleari bekatuak barkatuko zitzaizkion zeruan.
Konstantinopla berreskuratzeko gurutzada berriari bere ekarpena egiteko, Erromako Elizak induljentziak jaulkitzea erabaki zuen, horretarako Gutenbergen inprimatzeko makinaz baliatuz (...) Elizari diru lurtarrez ordaintzen zitzaion, eta, horren truke, erosleari bekatuak barkatuko zitzaizkion zeruan
Datu zehatzik ez dagoen arren, eta nahiz eta hipotesien arteko tartea handia izan, ekimena arrakastatsua izan zen; 5.000 eta 20.000 induljentzia artean saldu omen zituzten. Are arrakastatsuagoa izan zen, kontuan izanda barkamenerako ez zela nahikoa gutuna erostea, ahalegin gehigarriak egin behar zirela. Esaterako, erosketaz gain, otomandarren kontrako laguntza eskatzeko Jainkoari hirutan otoitz eginez gero, 100 eguneko barkamena lortzen zen. Induljentzia ordaindu eta etsai fedegabeen aurkako desfile bakar batean parte hartuz gero, aldiz, zazpi urteko barkamena lortzen zen.
Ahalegin publikoek pribatuek baino askoz gehiago balio zuten, nonbait. Eta zuzenean gurutzadan borroka egiteko prest zeudenek ere barkamena lortuko zuten. Baina induljentziarik ordaintzen ez bazuten, sakrifiziorik handiena egin arren ere, boluntarioei bi urteko barkamena besterik ez zitzaien emango.
Irizpide horiek azaltzen dute, neurri batean, gurutzadaren emaitza: azkenean, ez zuten abian jarri. Eta agerian uzten dute aitasantutzaren lehentasuna: diru-bilketa, kristau fedearen aldeko borrokaren gainetik.
1991n Alpeetako glaziar batean aurkitu zutenetik, hotzak hain ondo kontserbatutako Ötziren gorpuzkinak informazio iturri oparoa izan dira. Berriki Communications Biology aldizkarian aditzera eman dutenez, momia naturalaren kaxa torazikoa digitalki berregin dute, eta Homo... [+]
Ituren (Nafarroa), 1777. Erramun Joakin Sunbil (1755-1821) arotza Donamariako Joana Mari Ezpondarekin ezkondu zen. Ia 40 urte eman zituzten ezkonduta, Joana Mari 1806an hil zen arte. Eta tarte luze horretan, noizbait, Iturengo arotzak santu baten kobrezko estatua urtu omen zuen... [+]
Cervera de la Marenda (Ipar Katalunia), 1906. Herriko emakume garraiatzaileak lan baldintza eskasen aurka altxa ziren. Espainiako eta Frantziako estatuetako trenbideen zabalera desberdinak eraginda, garraiatzaileek Mediterraneoko kostaldetik zetozen zitrikoak tren batzuetatik... [+]
Neumark-Nord (Alemania) aztarnategian 50 metro koadroko gune berezia topatu dute adituek, Science Advances aldizkarian adierazi dutenez. Bertan, neandertalek ehizatutako ugaztun handien hezurrak apurtzen zituzten –172 zaldi, orein eta bobidoren hezurrak topatu... [+]
541. urtean izurriak Bizantziar Inperioa astindu zuen. Historian erregistratutako lehen pandemiatzat jotzen da, eta luzaroan historialariek uste izan dute Afrikako ipar-mendebaldean izan zuela jatorria.
Baina berriki The Journal of Interdisciplinary History aldizkarian... [+]
Anstey (Ingalaterra), 1779. Leicesterren kanpoaldeko herriko ehungintza fabrika batean, ugazabak Ned Ludd izeneko aprendizari errieta eta jipoia eman zizkion, ehungailua gaizki erabiltzen ari omen zelako. Haserre, Luddek mailu bat hartu eta bi makina hondatu... [+]
Kurdistanen, Burdin Aroko Kani Koter hilerriaren indusketa lanetan, nazioarteko arkeologo talde batek, beste hainbat objekturen artean, duela 4.700 urteko zeramikazko ontzi bat aurkitu berri du, barruan substantzia beltz bat zuena.
Sustantzia horri kohl deritzo... [+]
Guangzhou (Txina) 1925eko ekainaren 23a. 100.000 herritar inguru bildu ziren atzerriko potentzia inperialisten aurkako martxan. Maiatzaren 30ean britainiarrek hainbat manifestari hil zituzten Shangaiko protestaldi batean. Hildakoekiko elkartasunez Guangzhouko langileek greba... [+]
Donostia, 1960. Fermin Leizaola 16 urteko gazteak San Telmo Museoan zegoen Aranzadi Zientzia Elkarteko idazkaritzara jo zuen, bertako Espeleologia Sailean aritzeko prest.
Ez zen San Telmora egiten zuen lehen bisita izan; 1975eko ekainean Zeruko Argia-rekin... [+]
Ascension uhartea, 1725eko maiatzaren 5a. “Holandar ontziteriako komandantearen eta kapitainen aginduz, ni, Leendert Hasenbosch, uharte bakartu honetan lehorreratu naute, nire zorigaitzerako”.
Herbeheretar marinela, 1695ean Hagan jaioa, Ekialdeko... [+]
Qumrameko biribilkiek eta Itsaso Hileko Eskuizbribuek (K.a. III-K.o. I) judaismoaren eta kristautasunaren garapenari buruzko informazio eta interpretazio asko eragin ditu aurkitu zituztenetik. Berriki AA erabiltzen duen Enoch datazio sistemaren bidez, izkribu zaharrenak uste... [+]
Segovia (Espainia), duela 43.000 urte inguru. Neandertal batek hatza pigmentu gorritan busti eta puntu bat margotu zuen 25 cm inguruko harri baten erdian. Harria 2022an aurkitu zuten arkeologoek San Lazaro leizean, eta, analisi multiespektral xehea egin ondoren, puntu gorri... [+]
Austraiko Wels hirian, erromatar garaiko Ovilava kolonian, mila metro koadrotik gorako villa aberatsa industen hasi ziren 2023an, eta, berriki, K.o. II. mendeko hiru mosaiko aurkitu dituzte. Arduradunen esanetan, aurkikuntza horretan "bat egiten dute kalitate artistikoak,... [+]
Canfranc (Huesca, Espainia), 1940ko ekaina. Charles De Gaulle jenerala buru zuen Londresko Frantzia Askearen gobernuak erabaki baten berri eman zion Albert Le Lay Canfranceko nazioarteko tren geltokiko Frantziako aduanako arduradunari: bere postuan geratu behar zuen. Ez zirudien... [+]
Duela mende bat Perun aurkitutako momia baten aurpegiko tatuajeak aztertu berri dituzte. Emakumezko baten momia da eta 800 urte inguru ditu. Adituek ez dakite zer funtzio zuten tatuaje horiek, baina oso bereziak direla nabarmendu dute.
Batetik, aurpegiko... [+]