Victoria Woodhull, lehen hautagaia
New York, 1870eko apirilaren 2a. New York Herald egunkariak Victoria Woodhull (1838-1927) ekintzaile eta brokerraren eskutitz bat argitaratu zuen, 1872ko AEBetako presidente hauteskundeetarako hautagaitzaren berri emanez. Inoizko hautagai gazteena zen; 34 urte izango zituen hauteskunde egunean. Eta, gainera, AEBetako presidente izateko lehen emakumezko hautagaia izan zen. Hautagai izateko eskubidea zeukan, bozkatzeko aukerarik ez, ordea. AEBetan emakumeek mende erdi geroago lortuko zuten boto eskubidea.
Eskubide horren alde, AEBetako kongresuko batzorde batean hitz egin zuen lehen emakumea ere izan zen. 1871ko urtarrilaren 11n izan zen hori. Woodhullek esan zuen emakumeek boto eskubidea lor zezaten ez zela beharrezko konstituzioa aldatzea edo zuzenketarik sartzea, jatorrizko testuak berak jasota zeukala, ondo interpretatuz gero. Kongresukideak ez zituen konbentzitu, baina mugimendu sufragistaren hainbat buruzagi bai. Gainera, sufragisten mugimenduan profil berezia zen Woodhullena; sufragista gehienak goi burgesiakoak ziren eta Victoria, aldiz, pobreziatik zetorren.
Hamar anai-arreben artean zazpigarrena, aita iruzurgilearengandik tratu txarrak jaso zituen eta txikitatik igarle, petrikilo eta predikari moduan lan egitera behartu zuen; publikoan hitz egiteko trebezia lortu zuen behintzat.
Woodhullek esan zuen emakumeek boto eskubidea lor zezaten ez zela beharrezko konstituzioa aldatzea edo zuzenketarik sartzea, jatorrizko testuak berak jasota zeukala, ondo interpretatuz gero. Kongresukideak ez zituen konbentzitu, baina mugimendu sufragistaren hainbat buruzagi bai
Bi ezkontza, hainbat seme-alaba, eta lan prekario mordoa geroago, 28 urte besterik ez zituela, New Yorkera joan zen Tennessee Claflin ahizparekin batera. Eta hor ere aitzindari izan zen. Biak Wall Streeteko lehen emakume brokerrak izan ziren eta berehalako arrakasta lortu zuten, nagusiki emakumezko inbertitzaileen eskutik. Bildutako dirutza, besteak beste, Woodhull and Claflin's Weekly aldizkaria sortzeko erabili zuten.
Maitasun librearen defendatzaile sutsua ere izan zen. 1871ko azaroan, New Yorkeko Stainway Hallen “maitale librea naiz!” aldarrikatu zuen 3.000 entzuleren aurrean, txistuen –eta txalo gutxi batzuen– artean. Burtsako arrakastak eragindako mesfidantzari eskandalua gehitu zitzaion orduan. Eta astekarian argitaratzen zituen edukiek kritikak hauspotu zituzten. 1972an Henry Ward Beecher reberendo ezagunaren aurkako artikulu bat argitaratu zuten eta Beecherrek eduki lizuna argitaratzegatik salatu zituen. Bi ahizpak atxilotu zituzten eta hilabetea eman zuten espetxean. Hauteskunde eguna ere giltzapean igaro zuten. Oso boto gutxi lortu zituen Woodhullek.
Beste bitan ere saiatuko zen presidentetzara iristen. Alferrik. Eta sufragistek ere bizkar eman zioten, “bere anbizio politiko pertsonala lehenesteagatik”. 1880an mugimendu sufragistari buruzko lehen liburuetako batean, ekintzaileen zerrenda luzea jaso arren, Victoria Woodhullen izenik ez zuten aipatu ere egin.
Zaragozako unibertsitateko ikerlari talde batek Castellets (Mequinensa, Zaragoza) aztarnategian ehortzitako 25 indibiduoren DNA aztertu dute, eta emaitzak Communications Biology aldizkarian argitaratu dituzte.
Brontze Aro amaierako komunitate horren familia egiturei buruzko... [+]
Nagyrev (Austro-hungariar Inperioa), 1911. Zsuzsanna Fazekas emagina hungariar herrixkara iritsi zen. Bere egitekoaz gain, medikuntza, kimika eta beste alor askotako oinarrizko ezagutzak zituenez, eta Nagyreven ez medikurik eta ez apaizik ez zegoenez, berehala eragin handia... [+]
Vichamako (Peru) aztarnategian, arkeologoek 3.800 urte inguruko estatuatxo berezi bat aurkitu berri dute. Caral zibilizazioaren azken arokoa da, eta bi apo irudikatzen ditu.
Aztarnategi bereko hainbat hormairuditan gosetea, lehortea eta, finean, ingurumen krisiari lotutako... [+]
Londres, 1940ko irailaren 7a. Hegazkin alemaniarrek hiria bonbardatu zuten, Britainiar Uharteen eraso masiboa abiatuta. Edo, bestela esanda, blitz-a hasi zen.1941eko maiatzera arte luzatu zen eta, amaitu zenean, britainiar lehen ministro Winston Churchillek “su artean... [+]
Bedale udalerrian (Yorkshire, Ingalaterra) altxor bikingo bat aurkitu zuten 2012an. Archaeometry aldizkarian argitaratu dutenez, berriki altxor horretako zilarrezko piezak aztertu dituzte. Zehazki, berunaren eta oligoelementuen isotopoak aztertuz, zilarraren jatorria zein den... [+]
Duisburg (Germaniako Erromatar Inperio Santua), 1569. Gerard De Kremer (1512-1594) geografo, matematikari eta kartografo flandriarrak, Gerardus Mercator izen latinizatuaz ezagunak, proiekzio kartografiko berri bat diseinatu zuen. Proiekzio mota zilindrikoa zen, ekuatorearekiko... [+]
1991n Alpeetako glaziar batean aurkitu zutenetik, hotzak hain ondo kontserbatutako Ötziren gorpuzkinak informazio iturri oparoa izan dira. Berriki Communications Biology aldizkarian aditzera eman dutenez, momia naturalaren kaxa torazikoa digitalki berregin dute, eta Homo... [+]
Mainz (Alemania), 1454. Johannes Gutenbergek eskala handian inprimatutako lehen liburua argitaratu zuen, Berrogeita bi lerroko Biblia izenez ezagutzen dena. Gutenbergek ez zuen inprenta asmatu; dakigula, Txinan, 1040an, Bi Shengek asmatu zuen inprimatzeko lehen makina... [+]
Ituren (Nafarroa), 1777. Erramun Joakin Sunbil (1755-1821) arotza Donamariako Joana Mari Ezpondarekin ezkondu zen. Ia 40 urte eman zituzten ezkonduta, Joana Mari 1806an hil zen arte. Eta tarte luze horretan, noizbait, Iturengo arotzak santu baten kobrezko estatua urtu omen zuen... [+]
Neumark-Nord (Alemania) aztarnategian 50 metro koadroko gune berezia topatu dute adituek, Science Advances aldizkarian adierazi dutenez. Bertan, neandertalek ehizatutako ugaztun handien hezurrak apurtzen zituzten –172 zaldi, orein eta bobidoren hezurrak topatu... [+]
Cervera de la Marenda (Ipar Katalunia), 1906. Herriko emakume garraiatzaileak lan baldintza eskasen aurka altxa ziren. Espainiako eta Frantziako estatuetako trenbideen zabalera desberdinak eraginda, garraiatzaileek Mediterraneoko kostaldetik zetozen zitrikoak tren batzuetatik... [+]
541. urtean izurriak Bizantziar Inperioa astindu zuen. Historian erregistratutako lehen pandemiatzat jotzen da, eta luzaroan historialariek uste izan dute Afrikako ipar-mendebaldean izan zuela jatorria.
Baina berriki The Journal of Interdisciplinary History aldizkarian... [+]
Anstey (Ingalaterra), 1779. Leicesterren kanpoaldeko herriko ehungintza fabrika batean, ugazabak Ned Ludd izeneko aprendizari errieta eta jipoia eman zizkion, ehungailua gaizki erabiltzen ari omen zelako. Haserre, Luddek mailu bat hartu eta bi makina hondatu... [+]
Kurdistanen, Burdin Aroko Kani Koter hilerriaren indusketa lanetan, nazioarteko arkeologo talde batek, beste hainbat objekturen artean, duela 4.700 urteko zeramikazko ontzi bat aurkitu berri du, barruan substantzia beltz bat zuena.
Sustantzia horri kohl deritzo... [+]
Guangzhou (Txina) 1925eko ekainaren 23a. 100.000 herritar inguru bildu ziren atzerriko potentzia inperialisten aurkako martxan. Maiatzaren 30ean britainiarrek hainbat manifestari hil zituzten Shangaiko protestaldi batean. Hildakoekiko elkartasunez Guangzhouko langileek greba... [+]