Etruriar emakumeak greziarren begietan
Grezia, K.a. IV. mendea. Hainbat greziar pentsalarik, esaterako, Aristotelesek edo Heraklidesek, etruriarrei buruz idatzi zuten, Italiar penintsularen erdialdean eta iparraldean bizi zen herriari buruzko iritzi negatiboa jasoz. Etruriar emakumeak kritikatu zituzten bereziki, eta Teoponpo historialaria izan zen gordinena.
“Tirreniarren [etruriarren] artean ohitura zen emakumeez guztien artean gozatzea; emakumeek gorputza asko zaintzen zuten eta maiz gimnasia egiten zuten gizonekin batera, baina baita haien artean ere; haientzat ez da desohorea erabat biluzik egotea. Gainera, oturuntzetara beren senarrekin nahiz beste edozein gizonekin batera joaten dira, eta nahi dutenaren osasunaren alde egiten dute topa. Asko esaten dute eta itxura ona daukate. Jaiotzen diren haur guztiak hazten dituzte, bakoitzaren aita zein den jakin gabe; haurrek, gero, hezi dituztenen bizimoduari helduko diote, maiz mozkortuz eta emakume guztiekin bat eginez. Tirreniarrentzat ez da lotsagarria jendaurrean [sexu] harremanak izatea”.
Gaur egungo begiradatik, askorentzat laudoriozkoa izan liteke Teoponporen testua, baina harentzat, eta oro har greziarrentzat, etruriar emakumeak txarkeriaren eta immoralitatearen eredu ziren
Gaur egungo begiradatik, askorentzat laudoriozkoa izan liteke Teoponporen testua, baina harentzat, eta oro har greziarrentzat, etruriar emakumeak txarkeriaren eta immoralitatearen eredu ziren. Aurreko bizpahiru mendetan etruriarrak greziarren etsaiak izan ziren Italiar penintsulan, eta horrek azaldu dezake greziarren ezinikusia. Baina emakumeekiko jarrerak sustrai sakonagoak zituen.
Emakume etruriarren estatusa gizonezkoen parekoa zen. Jarduera publikoetan parte hartzen zuten eta greziar emakumeek ez zuten askatasuna eta maila soziala zeukaten. Festetara eta oturuntzetara joaten ziren gizonezkoekin batera eta alkohola edaten zuten. Esklaboen eta ondasunen jabe izan zitezkeen, ekoizpen jarduerak kudeatu zitzaketen, eta haien hilobiak gizonezkoenak bezain aberatsak (edo pobreak) ziren. Idazkunek haien izenak jasotzen zituzten, Grezian ez bezala. Grezian, eta Erroman ere bai, emakume izengabeek aitaren nahiz senarraren izena hartu behar zuten.
Erromatarrek ezaugarri asko hartu zituzten etruriar kulturatik: gladiadoreen borrokak, botere sinboloak, eredu urbanistikoak… Baina emakumeen estatusari dagokionez, greziarren ereduaren alde egin zuten.
Mainz (Alemania), 1454. Johannes Gutenbergek eskala handian inprimatutako lehen liburua argitaratu zuen, Berrogeita bi lerroko Biblia izenez ezagutzen dena. Gutenbergek ez zuen inprenta asmatu; dakigula, Txinan, 1040an, Bi Shengek asmatu zuen inprimatzeko lehen makina... [+]
1991n Alpeetako glaziar batean aurkitu zutenetik, hotzak hain ondo kontserbatutako Ötziren gorpuzkinak informazio iturri oparoa izan dira. Berriki Communications Biology aldizkarian aditzera eman dutenez, momia naturalaren kaxa torazikoa digitalki berregin dute, eta Homo... [+]
Ituren (Nafarroa), 1777. Erramun Joakin Sunbil (1755-1821) arotza Donamariako Joana Mari Ezpondarekin ezkondu zen. Ia 40 urte eman zituzten ezkonduta, Joana Mari 1806an hil zen arte. Eta tarte luze horretan, noizbait, Iturengo arotzak santu baten kobrezko estatua urtu omen zuen... [+]
Cervera de la Marenda (Ipar Katalunia), 1906. Herriko emakume garraiatzaileak lan baldintza eskasen aurka altxa ziren. Espainiako eta Frantziako estatuetako trenbideen zabalera desberdinak eraginda, garraiatzaileek Mediterraneoko kostaldetik zetozen zitrikoak tren batzuetatik... [+]
Neumark-Nord (Alemania) aztarnategian 50 metro koadroko gune berezia topatu dute adituek, Science Advances aldizkarian adierazi dutenez. Bertan, neandertalek ehizatutako ugaztun handien hezurrak apurtzen zituzten –172 zaldi, orein eta bobidoren hezurrak topatu... [+]
541. urtean izurriak Bizantziar Inperioa astindu zuen. Historian erregistratutako lehen pandemiatzat jotzen da, eta luzaroan historialariek uste izan dute Afrikako ipar-mendebaldean izan zuela jatorria.
Baina berriki The Journal of Interdisciplinary History aldizkarian... [+]
Anstey (Ingalaterra), 1779. Leicesterren kanpoaldeko herriko ehungintza fabrika batean, ugazabak Ned Ludd izeneko aprendizari errieta eta jipoia eman zizkion, ehungailua gaizki erabiltzen ari omen zelako. Haserre, Luddek mailu bat hartu eta bi makina hondatu... [+]
Kurdistanen, Burdin Aroko Kani Koter hilerriaren indusketa lanetan, nazioarteko arkeologo talde batek, beste hainbat objekturen artean, duela 4.700 urteko zeramikazko ontzi bat aurkitu berri du, barruan substantzia beltz bat zuena.
Sustantzia horri kohl deritzo... [+]
Guangzhou (Txina) 1925eko ekainaren 23a. 100.000 herritar inguru bildu ziren atzerriko potentzia inperialisten aurkako martxan. Maiatzaren 30ean britainiarrek hainbat manifestari hil zituzten Shangaiko protestaldi batean. Hildakoekiko elkartasunez Guangzhouko langileek greba... [+]
Donostia, 1960. Fermin Leizaola 16 urteko gazteak San Telmo Museoan zegoen Aranzadi Zientzia Elkarteko idazkaritzara jo zuen, bertako Espeleologia Sailean aritzeko prest.
Ez zen San Telmora egiten zuen lehen bisita izan; 1975eko ekainean Zeruko Argia-rekin... [+]
Ascension uhartea, 1725eko maiatzaren 5a. “Holandar ontziteriako komandantearen eta kapitainen aginduz, ni, Leendert Hasenbosch, uharte bakartu honetan lehorreratu naute, nire zorigaitzerako”.
Herbeheretar marinela, 1695ean Hagan jaioa, Ekialdeko... [+]
Qumrameko biribilkiek eta Itsaso Hileko Eskuizbribuek (K.a. III-K.o. I) judaismoaren eta kristautasunaren garapenari buruzko informazio eta interpretazio asko eragin ditu aurkitu zituztenetik. Berriki AA erabiltzen duen Enoch datazio sistemaren bidez, izkribu zaharrenak uste... [+]
Segovia (Espainia), duela 43.000 urte inguru. Neandertal batek hatza pigmentu gorritan busti eta puntu bat margotu zuen 25 cm inguruko harri baten erdian. Harria 2022an aurkitu zuten arkeologoek San Lazaro leizean, eta, analisi multiespektral xehea egin ondoren, puntu gorri... [+]
Austraiko Wels hirian, erromatar garaiko Ovilava kolonian, mila metro koadrotik gorako villa aberatsa industen hasi ziren 2023an, eta, berriki, K.o. II. mendeko hiru mosaiko aurkitu dituzte. Arduradunen esanetan, aurkikuntza horretan "bat egiten dute kalitate artistikoak,... [+]
Canfranc (Huesca, Espainia), 1940ko ekaina. Charles De Gaulle jenerala buru zuen Londresko Frantzia Askearen gobernuak erabaki baten berri eman zion Albert Le Lay Canfranceko nazioarteko tren geltokiko Frantziako aduanako arduradunari: bere postuan geratu behar zuen. Ez zirudien... [+]