Esklabo, sultan eta gurutzaden garaile
Kairo, 1250eko maiatzaren 2a. Shajar Al-Durr Egiptoko sultan izendatu zuten. Ez zen emakumezko lehen sultana izan; urte batzuk lehenago, 1236an, Raziak Delhiko sultan kargua hartu zuen. Baina esklabo izatetik agintari gorena izatea lortu zuen lehena izan zen.
Ez dakigu bere jatorrizko izena, ezta noiz eta non jaio zen ere. Historialari musulman batzuek zioten beduinoa, greziarra edo turkiarra zela, eta jatorri armeniarra ere aipatu zuen bateren batek. 1230eko hamarkadan As-Salih Egiptoko sultanaren semeak esklabo gisa erosi zuela dakigu eta bere haremean sartu zuela.
Al-Kalim sultana 1237an hil zenean, As-Salihek ez zuen boterea berehala lortuko. Anaia zaharraren eta osabaren esku zeuden, hurrenez hurren, Egipto eta Damasko, eta As-Salihi desertu zati bat besterik ez zion utzi. Senideen aurka altxatu zen orduan As-Salih eta 1240an garaipena lortu eta Kairon sultan titulua eskuratu zuen. Ordurako Shajar Al-Durr haremeko kuttuna zen, eta urte berean seme bat izan eta ezkondu egin ziren. Baina Shajar sultan berriaren bigarren emaztea zen, seme zaharragoak bazituen eta, beraz, Shajarren semeak aukera gutxi izango zituen sultan izateko. Eta amak, jakina, are gutxiago.
Boterea lortuta ere, arerio asko zeuzkan sultanak kanpoan nahiz barruan, eta egonkortasunaren izenean, mertzenario mamelukoak kontratatu zituen. Tentsioa areagotzea eragingo zuen horrek eta, besteak beste, aitak kristauekin lortutako bakea haustea eragin zuen. Hala, Luis IX.a Frantziakoak beste gurutzada bat, zazpigarrena, antolatzea erabaki zuen. Helburua ez zen Lur Santua izango; Niloren delta konkistatuko zuten lehenik, aurrerago azken jomugara iristeko estrategia gisa.
Isilean, aginduak eta dokumentuak senar hilaren izenean sinatuz, kristauen aurkako kontraerasoa antolatu zuen mamelukoekin batera Shajar Al-Durrek, baita ederki egin ere
1249an, gurutzatuak Egiptoko kostaldera iritsi zirenean, As-Salih Damaskon zegoen, siriarren altxamendua itzaltzeko ahaleginetan. Sultana gaixorik zegoen gainera eta Kairora bidean hil zen tuberkulosiak jota. Baina gertuko gutxi batzuek soilik zekiten gertatutakoa eta Shajar emazteak heriotzaren berri inori ez ematea erabaki zuen. Egiptoarrak ezegonkortzea eta kristauak indartzea saihestu nahi zuen.
Isilean, aginduak eta dokumentuak senar hilaren izenean sinatuz, kristauen aurkako kontraerasoa antolatu zuen mamelukoekin batera, baita ederki egin ere. Al Mansurah hirian lehenik eta Fariskurreko guduan gero, Shajarrek gurutzatuak mendean hartu zituen guztiz, eta Luis IX.a bera preso hartu zuen. Orduan bai, sultanaren heriotzaren berri eman zuen eta, aurreikusi bezala, Turanshah, As-Salihen lehen emaztearen semea, izendatu zuten sultan. Gutxi iraun zuen boterean: mamelukoak ez zeuden gustura Turanshahen lehen erabakiekin –mamelukoei karguak kendu zizkien, lagunei emateko– eta gainera Shajarren gobernatzeko gaitasunaz jabetuta zeuden ordurako. Turanshah 1250ean bertan hil zuten, eta Shajar Al-Durr sultan izendatu.
Luis IX.a askatu zuen erreskate handi baten truke eta Egipto oparotasunaren bidean jartzen hasi zen. Baina, kontrol politikoa eta ekonomikoa eskutan, agintaritza erlijiosoaren oniritzirik ez zuen lortu. Bagdadeko kalifak atzera bota zuen emakumearen izendapena, eta sultangoak hiru hilabete besterik ez zion iraun, teorian behintzat. Shajar mamelukoen komandante Aybak-ekin ezkondu zen, senarrak hartu zuen sultan titulua eta, praktikan, emazteak gobernatu zuen beste zazpi urtez.
Shajar Aybaken bigarren emaztea zen. Berriro ere, haren seme zaharrena izango zen oinordekoa, ez Shajarrekin izango zuena. Horregatik, Shajarrek eskatu zion lehen emaztearekin dibortziatzeko, eskubide guztiak gal zitzan. Aybakek ez zion jaramonik egin, eta Shajarrek senarra ezkutuan hil zezaten agindu zuen. Umm Ali lehen emazteak konspirazioa deskubritu zuenean, bere bizitza eta semearena arriskuan ikusita, bere aldeko zerbitzariak bildu zituen. Shajar Al-Durren gelara joan ziren eta kolpeka hil zuten. Diotenez, esklabo eta sultan izandako emakumearen gorpua dorre batetik jaurti zuten eta lurrean botata utzi zuten hiru egunez, gizakien eta beste animalia sarraskijale batzuen mende. Baina, azkenean, oraindik zutik dagoen mausoleo eder batean ehortzi zuten, Ibn-Tulungo meskitatik gertu. Barruan, Konstantinoplatik propio ekarritako artistek egindako mosaiko bat dago, nakarrez apaindutako zuhaitz bat, Shajar Al-Durr izenak “perlazko zuhaitza” esan nahi baitu.
Indo ibaiaren harana, duela 5.000 urte inguru. Mohenjo-Daro hiriak 35.000 biztanle inguru zituen eta, berriki PNAS aldizkarian argitaratutakoaren arabera, Giniren koefiziente oso baxua zuen, 0,22koa –koefiziente horrek gizarteen desberdintasun ekonomikoa neurtzen du,... [+]
Geroz eta gehiago dira neandertalek uste baino gaitasun kognitibo aurreratuagoak zituztela adierazten duten ikerlanak. Azkena Journal of Archeological Science aldizkarian argitaratu da, eta 2003an Errusiako Mezmaiskaya kobazuloan aurkitutako hezurrezko lantza-punta du... [+]
Txinako Shanxi probintzian, Tang dinastiako hilobi batean, hildakoen eguneroko bizitzako eszenak irudikatzen dituzten pinturak topatu dituzte. Eszena horietako batean gizonezko ilehori bat agertzen da. Ilearen koloreari eta aurpegierari erreparatuta, hilobia aztertu duten... [+]
Kartago, K.a. 814 inguruan. Feniziarrek kolonia bat fundatu zuten, eta Mediterraneo ekialdean nagusi zen zibilizazioa mendebaldera hedatu zen. Bi mende eta erdi geroago, Tiro feniziar metropolia gainbehera etorri zenean, Kartago independizatu egin zen eta bere eragina... [+]
Rudolf Botha hizkuntzalari hegoafrikarrak hipotesi bat bota berri du Homo erectus-i buruz: espezieak ahozko komunikazio moduren bat garatu zuen duela milioi bat urte baino gehiago. Homo sapiens-a da, dakigunez, hitz egiteko gai den espezie bakarra eta, beraz, hortik... [+]
Böblingen, Germaniako Erromatar Inperio Santua, 1525eko maiatzaren 12a. Georg Truchsess von Waldburgek Wurtembergeko nekazari matxinatuak mendean hartu zituen. Handik hiru egunera, maiatzaren 15ean Filipe Hessekoak eta Saxoniako dukeak bat egin zuten errebelde turingiarrak... [+]
Washington (AEB), 1930eko ekainaren 17an. AEBetako Kongresuak Muga-Zergen Legea onartu zuen. Smoot-Hawley Legea ere esaten zaio Reed Smoot senatariak eta Willis Hawley diputatuak bultzatu zutelako.
Legeak 900 produktu ingururako inportazio zerga-mugak %40 eta %60 artean igo... [+]
Vienako Simmering auzoan kirol-zelai bat berritzeko lanetan ari zirela, 150 gorpu dituen hobi komuna topatu zuten 2024ko urrian. Erromatar legionarioak zirela ondorioztatu dute, eta K.o. 100 urte inguruan hil zirela. Edo, hobe esanda, hil zituztela.
Gorpuak edozein... [+]
Orain arte uste izan dugu Erdi Aroan eta inprenta zabaldu baino lehen liburuak kopiatzeaz arduratu zirenak gizonezkoak zirela, zehazki, monasterioetako monjeak.
Baina Bergengo (Norvegia) unibertsitateko ikerlari talde batek ondorioztatu du emakumeak ere kopista... [+]
Florentzia, 1886. Carlo Collodi Le avventure de Pinocchio eleberri ezagunaren egileak zera idatzi zuen pizzari buruz: “Labean txigortutako ogi orea, gainean eskura dagoen edozer gauzaz egindako saltsa duena”. Pizza hark “zikinkeria konplexu tankera” zuela... [+]
Lineal A duela 4.800-4.500 urte erabilitako idazkera minoikoa da. Berriki, Kretako Knossos jauregi ezagunean, bolizko objektu berezi bat aurkitu dute, ziurrenik zeremonia-zetro gisa erabiliko zutena. Objektuak bi idazkun ditu; bata, kirtenean, laburragoa da eta aurkitutako... [+]
Londres, 1944. Dorothy izeneko emakume bati argazkiak atera zizkioten Waterloo zubian soldatze lanak egiten ari zela. Dorothyri buruz izena beste daturik ez daukagu, baina duela hamar urte arte hori ere ez genekien. Argazki sorta 2015ean topatu zuen Christine Wall... [+]
Bilbo, 1954. Hiriko Alfer eta Gaizkileen Auzitegia homosexualen aurka jazartzen hasi zen, erregimen frankistak izen bereko legea (Ley de Vagos y Maleantes, 1933) espresuki horretarako egokitu ondoren. Frankismoak homosexualen aurka egiten zuen lehenago ere, eta 1970ean legea... [+]
Eskultura grekoerromatarrek bere garaian zuten itxurak ez du zerikusirik gaurkoarekin. Erabilitako materiala ez zuten bistan uzten. Orain badakigu kolore biziz margotzen zituztela eta jantziak eta apaingarriak ere eransten zizkietela. Bada, Cecilie Brøns Harvard... [+]
Japonia, XV. mendea. Espioitzan eta hilketa ezkutuetan espezializatutako eliteko talde militarra sortu zen. Edo horixe uste du behintzat Stephen Turnbull historialari britainiarrak. Beste aditu batzuen ustez, askoz lehenago sortu ziren ninjak, duela 2.300-2.500 urte inguru. Eta... [+]