Nitokris existitu zen?
Egipto, K.a 2162 edo 2191. Nitokris faraoiaren bi urteko erregealdia amaitu zen eta, hala, VI. dinastia amaitu eta Egiptoko lehen tarteko aroa hasi zen.
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Nitokris ez zen emakumezko faraoi bakarra izan; bospasei mende eta dinastia batzuk geroago Hatshepsutek 20 urtetik gorako agintaldi oparoa izan zuen. Baina Egiptoko lehenengo erregina litzateke, existitu zela egiaztatuko balitz.
Baina orain arte ez da aurkitu haren izena jasotzen duen garaiko inskripziorik eta Nitokrisen aipamenik zaharrenak milurte eta erdi geroagokoak dira. Manetonek (K.a. III. mendea) bere epitomeetan esan zuen faraoia “bere garaiko gizon guztiak baino ausartagoa, emakume guztien artean politena, azal ederrekoa eta masail gorriduna” zela. Herodotok (K.a V. mendea), aldiz, haren mendekua eta heriotza jaso zuen Historiak II lanean: “Nitokris Merenre II.a erregearen emaztea eta arreba zen (…) Erregea modu basatian hil zutenean, Nitokris Egiptoko agintari bakarra bihurtu zen eta senar-anaiaren heriotza mendekatzea erabaki zuen.
Senarraren heriotzaren erantzuletzat zeuzkanak oturuntza batera gonbidatu zituen. Kanal sekretua irekitzeko agindua eman zuen eta, Niloko urek aretoa bete zutenean, traidoreak itota hil ziren”. Baina ez omen zuen lortu traidore guztiak garbitzea eta, beti ere Herodotoren arabera, bizirik geratu ziren arerioengandik ihesi, bere burua sutara botata suizidatu omen zen. Azken datu hori ez da batere sinesgarria, antzinako egiptoarrek ahalegin handiak egin baitzituzten momifikazioaren bidez bizitza honetako gorputza beste bizitzarako gordetzen. Gorpuak erraustea soilik delitu larrienak zigortzeko erabiltzen zuten.
Nitokris aipatzen duen iturririk fidagarriena Turingo Errege Kanona da, Ramses II.aren garaikoa (K.a XIII. mendea), ordura arteko faraoi guztien zerrenda zehatz jasotzen duen papiroa. Baina, dokumentua xehe aztertu duten ikerlarien arabera, Nitokris Netjerkara gizonezko faraoiaren izenaren transkripzio okerra besterik ez da.
Hortaz, egiptologo gehienek uste dute Nitokris ez zela existitu, Behe Inperioan sortutako kondaira bat dela. Aldiz, beste batzuek, Jürgen von Beckerath (1920-2016) alemaniar egiptologo ezagunak, esaterako, benetako faraoia izan zela defendatu dute. Kontua da Turingo Kanonak biltzen dituen beste izen batzuei buruz ere oso informazio gutxi dagoela, maiz Nitokrisi buruz baino informazio gutxiago. Baina gizonezko izen haiei ez zaie Nitokrisi eskatzen zaion frogarik eskatzen eta adituek ez dute eztabaidatzen benetako faraoiak izan ziren ala ez.
Luzaroan momifikzioa antzinako Egiptorekin lotu izan da eta zibilizazio hura jotzen zen momien jatorritzat. Azken urteetako aurkikuntza eta ikerketek aldiz, momifikazioaren historia astindu dute. 2022an duela 8.000 urteko momia bat aurkitu zuten Portugalen, eta, berriki, 12.000... [+]
Hungaria, 1038. Eztebe I.a erregea, erresumaren fundatzailea hil zen. Handik mende erdi eskasera, 1083an abiatu zen haren kanonizazio prozesua, eta, hala, historiako familia santuenaren historia ere abiatu zen; guztira, Hungariako errege-familiako hamar kide izendatu zituzten... [+]
Gaza hiria, K.a. 332. Alexandro III.a Mazedoniakoa (K.a. 356-323) eta bere armada hiriko harresietara iritsi ziren. Bi urte ziren Alexandro Handiak bere konkistak Asia aldera bideratu zituela, eta hilabete gutxi batzuk Tiron pertsiarren kontra garaipen handia lortu zuela... [+]
Zaragozako unibertsitateko ikerlari talde batek Castellets (Mequinensa, Zaragoza) aztarnategian ehortzitako 25 indibiduoren DNA aztertu dute, eta emaitzak Communications Biology aldizkarian argitaratu dituzte.
Brontze Aro amaierako komunitate horren familia egiturei buruzko... [+]
Nagyrev (Austro-hungariar Inperioa), 1911. Zsuzsanna Fazekas emagina hungariar herrixkara iritsi zen. Bere egitekoaz gain, medikuntza, kimika eta beste alor askotako oinarrizko ezagutzak zituenez, eta Nagyreven ez medikurik eta ez apaizik ez zegoenez, berehala eragin handia... [+]
Vichamako (Peru) aztarnategian, arkeologoek 3.800 urte inguruko estatuatxo berezi bat aurkitu berri dute. Caral zibilizazioaren azken arokoa da, eta bi apo irudikatzen ditu.
Aztarnategi bereko hainbat hormairuditan gosetea, lehortea eta, finean, ingurumen krisiari lotutako... [+]
Londres, 1940ko irailaren 7a. Hegazkin alemaniarrek hiria bonbardatu zuten, Britainiar Uharteen eraso masiboa abiatuta. Edo, bestela esanda, blitz-a hasi zen.1941eko maiatzera arte luzatu zen eta, amaitu zenean, britainiar lehen ministro Winston Churchillek “su artean... [+]
Bedale udalerrian (Yorkshire, Ingalaterra) altxor bikingo bat aurkitu zuten 2012an. Archaeometry aldizkarian argitaratu dutenez, berriki altxor horretako zilarrezko piezak aztertu dituzte. Zehazki, berunaren eta oligoelementuen isotopoak aztertuz, zilarraren jatorria zein den... [+]
Duisburg (Germaniako Erromatar Inperio Santua), 1569. Gerard De Kremer (1512-1594) geografo, matematikari eta kartografo flandriarrak, Gerardus Mercator izen latinizatuaz ezagunak, proiekzio kartografiko berri bat diseinatu zuen. Proiekzio mota zilindrikoa zen, ekuatorearekiko... [+]
1991n Alpeetako glaziar batean aurkitu zutenetik, hotzak hain ondo kontserbatutako Ötziren gorpuzkinak informazio iturri oparoa izan dira. Berriki Communications Biology aldizkarian aditzera eman dutenez, momia naturalaren kaxa torazikoa digitalki berregin dute, eta Homo... [+]
Mainz (Alemania), 1454. Johannes Gutenbergek eskala handian inprimatutako lehen liburua argitaratu zuen, Berrogeita bi lerroko Biblia izenez ezagutzen dena. Gutenbergek ez zuen inprenta asmatu; dakigula, Txinan, 1040an, Bi Shengek asmatu zuen inprimatzeko lehen makina... [+]
Ituren (Nafarroa), 1777. Erramun Joakin Sunbil (1755-1821) arotza Donamariako Joana Mari Ezpondarekin ezkondu zen. Ia 40 urte eman zituzten ezkonduta, Joana Mari 1806an hil zen arte. Eta tarte luze horretan, noizbait, Iturengo arotzak santu baten kobrezko estatua urtu omen zuen... [+]
Neumark-Nord (Alemania) aztarnategian 50 metro koadroko gune berezia topatu dute adituek, Science Advances aldizkarian adierazi dutenez. Bertan, neandertalek ehizatutako ugaztun handien hezurrak apurtzen zituzten –172 zaldi, orein eta bobidoren hezurrak topatu... [+]
Cervera de la Marenda (Ipar Katalunia), 1906. Herriko emakume garraiatzaileak lan baldintza eskasen aurka altxa ziren. Espainiako eta Frantziako estatuetako trenbideen zabalera desberdinak eraginda, garraiatzaileek Mediterraneoko kostaldetik zetozen zitrikoak tren batzuetatik... [+]
541. urtean izurriak Bizantziar Inperioa astindu zuen. Historian erregistratutako lehen pandemiatzat jotzen da, eta luzaroan historialariek uste izan dute Afrikako ipar-mendebaldean izan zuela jatorria.
Baina berriki The Journal of Interdisciplinary History aldizkarian... [+]