Ontsa urkatzeko bidia
Washington, 1944ko abendua. AEBetako armadak Procedure for Military Executions (Exekuzio militarretarako prozedura) izeneko liburuxka argitaratu zuen. Garai hartan heriotzara kondenatutako militarrak urkatu egiten zituzten AEBetan, eta armadako arduradunek exekuzioak ahalik eta azkarren eta garbien izatea nahi zuten; eskuliburuan bertan adierazten denez, gida osatzeko agindua Dwight D. Eisenhowerrek eman zuen, orduan armadako buru eta gerora NATOko lehen komandante nagusi eta AEBetako presidente izango zenak.
Baina arazorik gabeko exekuzio eragingarriak izateko kezka hura ez zen berria. Frantziar Iraultzan metodo azkarrena, eraginkorrena eta sufrimendu gutxien eragiten zuena omen zelako nagusitu zen gillotinaren erabilera; “exekuzio metodorik errukitsuena” zela esaten zuten. Garbiena behintzat ez zen.
Urkatzeak gillotinaren zipriztinak saihesteko aukera ematen zuen, baina horrek ez du esan nahi urka-bilurrak eragozpenik ez zekarrenik. Urkatzaileak prozeduraren oinarrizko ezaguerak izatea garrantzitsua zen: sokaren lodiera, erortzearen distantzia, kondenatuaren pisua... Bestela zigortuaren agonia luzatu zitekeen, eta borreroarena ere bai. Urkatzeen kasuistika zabalean, ez zen ohiz kanpokoa pisuak eta indarrak gaizki kalkulatu eta urka-bilurrak kondenatuari burua ebakitzea –horretarako gillotina bera hobea zen– edo, alderantziz, pisu nahikorik ez eta borreroa kondenatuaren hanketatik zintzilikatu behar izatea.
Horiek guztiak saihestea zen armadak argitaratutako 26 orrialdeko eskuliburuaren helburua. Korapilo berezia nola egin xehetasun osoz azaltzen da, urkabearen egitura ondo eraikitzeko datuak ematen dira: tamainak, lodierak, distantziak... irudi argigarriz lagunduta, Ikeako jarraibideak bailiran. Baina horiek guztiak alferrikakoak ziren gorputzen erorketa taula ez bazuten aintzat hartzen. Taula horren arabera, 120 libra (55 kilogramo inguru) edo gutxiago pisatzen duten kondenatuek 8’1’’ko (ia bi metro eta erdiko) erorketa behar dute lepoa bihurrituko dutela ziurtatzeko. 220 libratik gorakoentzat (100 kilogramo inguru) nahikoa da bost oineko jauzia, metro eta erdi pasatxo. Baina taulako datuak ez ziren hutsezinak eta borrero arduratsuak erorketaren distantzia doitzeko beste faktore batzuk ere hartuko zituen aintzat; esaterako, kondenatuaren gorpuzkera edo garapen muskularra.
Exekuzioak armadako borrero batek burutuko zituen. Borrero militarrik libre ez balego, borrero zibilek ordezkatu zezaketen, eta exekuzioaren tokiko ordainsaria jasoko zuten, beti ere exekuzioko 100 dolarreko saria gainditu gabe. Borrero zibilik ere ez balego komunitateko edozein kide izendatu zezaketen eskuliburuaren arabera, baldintza bakarra beteta: emozionalki egonkorra izatea. Esan gabe doa beste baldintza bat ere bete behar zuela: urkamendia muntatzeko jarraibideak ulertzea.
Martxoaren 25ean Arabako Foru Aldundiak (AFA) eta Eusko Jaurlaritzak (EJ) prentsa-ohar bat atera zuten, hedabideetan nahiko zalaparta eragin zuena, Gobierno Vasco remite a la Ertzaintza dos piezas cerámicas del yacimiento de “Las Ermitas” por ver indicios de... [+]
Duela bi urte Aranzadi Zientzia Elkarteak neandertalek egindako harrizko tresna batzuk eta haiek jandako animalien hezurrak aurkitu zituzten San Adriango koban. Horrela jakin zuten neandertalek duela 40.000 urte koba hori erabili zutela. Aurten egin duten indusketa-kanpainan... [+]
Cervera de la Marenda (Ipar Katalunia), 1906. Herriko emakume garraiatzaileak lan baldintza eskasen aurka altxa ziren. Espainiako eta Frantziako estatuetako trenbideen zabalera desberdinak eraginda, garraiatzaileek Mediterraneoko kostaldetik zetozen zitrikoak tren batzuetatik... [+]
Neumark-Nord (Alemania) aztarnategian 50 metro koadroko gune berezia topatu dute adituek, Science Advances aldizkarian adierazi dutenez. Bertan, neandertalek ehizatutako ugaztun handien hezurrak apurtzen zituzten –172 zaldi, orein eta bobidoren hezurrak topatu... [+]
2025ean 40 urte beteko dira Mikel Zabalza hil zutenetik, eta 47 urte Germán Rodríguez eta Joseba Barandiaran hil zituztenetik. Horiek guztiak Estatuko Segurtasun Indarren biktimak dira, eta Sanfermines78 Gogoan elkarteak Espainiako Gobernuari eskatu dio "Estatuaren... [+]
541. urtean izurriak Bizantziar Inperioa astindu zuen. Historian erregistratutako lehen pandemiatzat jotzen da, eta luzaroan historialariek uste izan dute Afrikako ipar-mendebaldean izan zuela jatorria.
Baina berriki The Journal of Interdisciplinary History aldizkarian... [+]
Anstey (Ingalaterra), 1779. Leicesterren kanpoaldeko herriko ehungintza fabrika batean, ugazabak Ned Ludd izeneko aprendizari errieta eta jipoia eman zizkion, ehungailua gaizki erabiltzen ari omen zelako. Haserre, Luddek mailu bat hartu eta bi makina hondatu... [+]
IRUTXULOKO HITZAk eta Dinamita Tour egitasmoak 36ko gerra Donostian nolakoa izan zen eta hiria beste ikuspegi batetik ezagutzeko ibilaldia antolatu dute elkarlanean, uztailaren 21erako. Elkargunea Bretxako Sarriegi plazako estatua izango da, 19:30ean, eta Amararaino joango dira... [+]
Astelehenean, 40 urte beteko dira Joseba Sarrionandia eta Iñaki Pikabea presoek Martuteneko kartzelatik ihes egitea lortu zutenetik. Egiako pisu batean izan ziren ezkutaturik bi iheslariak, eta oraindik milaka eztarrik abesten dute «kristoren martxa dabil!».
Kurdistanen, Burdin Aroko Kani Koter hilerriaren indusketa lanetan, nazioarteko arkeologo talde batek, beste hainbat objekturen artean, duela 4.700 urteko zeramikazko ontzi bat aurkitu berri du, barruan substantzia beltz bat zuena.
Sustantzia horri kohl deritzo... [+]
Guangzhou (Txina) 1925eko ekainaren 23a. 100.000 herritar inguru bildu ziren atzerriko potentzia inperialisten aurkako martxan. Maiatzaren 30ean britainiarrek hainbat manifestari hil zituzten Shangaiko protestaldi batean. Hildakoekiko elkartasunez Guangzhouko langileek greba... [+]
Altzagatik itsasadarraren parean doan BI-711 errepidearen Jose Luis Goyoaga etorbidearen izena aldatzeko herritarren parte-hartze prozesuaren ondoren, kale horren izen berria Zirgariak etorbidea izango da.
1917tik 1980ra erraketalariak profesionalki aritu ziren munduko frontoi ezagunenetan. “Chiquita de Anoeta”, “Arane”, “Emili”, Albisu, “Amparito”, “Chiquita de Aizarna”, “Asteasu”... Hamaika pilotari... [+]
Unibertsitatera sartzeko azterketa eredu berria estreinatu eta gutxira, datorren ikasturterako azterketa berriz ere “goitik behera” aldatuko dietela eta probak eskakizun maila altua izango duela salatu du EAEko Historiako irakasle talde batek. Azterketa eredua... [+]
Donostia, 1960. Fermin Leizaola 16 urteko gazteak San Telmo Museoan zegoen Aranzadi Zientzia Elkarteko idazkaritzara jo zuen, bertako Espeleologia Sailean aritzeko prest.
Ez zen San Telmora egiten zuen lehen bisita izan; 1975eko ekainean Zeruko Argia-rekin... [+]