Energia-krisiaren eta lurraren emankortasun-galeraren testuinguruan, zeintzuk dira nekazaritzako elikagaien ereduaren ahulezia nagusiak Espainiako Estatuan?

Funtsean, erregai fosilekiko mendekotasun handia eta kanpo-merkataritzarekiko (inportazioekiko zein esportazioekiko) mendekotasun handia. Luzera begira jartzen bagara, klima-aldaketaren testuingurua ere garrantzitsua da: tenperaturak igotzeak, lehorte edo uholdeak ugaritzeak kalteak ekarriko ditu. Zaurgarritasun handiko sistema da.

Txostenaren ondorio sendoetako bat da kontsumitzen ditugun elikagaien %99 Espainiako Estatuan landu litezkeela. Orduan, zer ekoizteko gai gara?

Elikagaien segurtasunaren ikuspegitik galdetzen didazu, eta logikoa litzateke, baina gure inportazioen eta esportazioen profilak helburu komertziala du funtsean. Ekoizten ditugun elikagaiak inportatzen eta esportatzen ditugu, txerrikia adibidez. Adibidez, patatak inportatu eta esportatzen ditugu edo tomatea inportatu eta esportatzen dugu. Horrek, funtsean, merkatuaren eta merkataritza-balantzaren logikei erantzuten die. Ekoizten eta jaten duguna eta inportatzen eta esportatzen duguna deslotuta dago, merkatuaren menpe.

Deslotze hori ezabatzeaz gain, elikagai jakin batzuen kontsumoa murriztea ere proposatu du txostenak, inportatu beharrik ez izateko.

Txostena elikadurarako eskubidearen ikuspegitik egin dugu eta elikadura-sistemak eragiten dituen inpaktuak murrizteko beharra azalduz, eta hau merkatuaren aurkakoa da. Sistemaren helburua herritarrak elikatzea izan behar da, eta, gainera, ekosistemen osasunean funtsezko rola duenez, beharrezkoa da modu jasangarrian egitea. Espainiako estatuko elikadura-sistemak biztanle guztiak elika ditzakeen eta, inpaktua murrizteaz gain, zerbitzu ekosistemiko batzuk ematen lagundu ote dezakeen aztertzen ari gara, hala nola, karbonoa harrapatzen. Haragi-kontsumoa murriztu egin beharko litzateke, gure kanpo-merkataritzaren zatirik handiena oinarritzen delako animalien elikadurarako laboreak inportatzean, horrek hirugarren herrialdeetan eragiten dituen inpaktu guztiekin: baso-soiltzeak, CO2-isuriak eta inpaktu sozialak, hala nola biztanleria kanporatzea edo lurrak utzi behar izatea. Gure lurraldean pasta soberan dago eta, beraz, haragi-kontsumoa murrizteaz gain, abeltzaintza estentsiboa berreskuratuko bagenu, kanpo-merkataritzarekiko dugun menpekotasuna murriztuko genuke. Era berean, ezinbestekoa da jaten dugun haragiaren proteina-profila aldatzea: batez ere, ardien eta ahuntzen kontsumoa handitu behar dugu, hori baita Espainian ustiategien kopurua gehien murriztu duen ekoizpena. Bestalde, adibidez, krustazeoen kontsumoa ere murriztu beharko litzateke, batez ere inportatzen dugun izkirarena. Haien laborantza industrializatu egin da, eta horrek ingurumen-inpaktu larriak ditu: karbonoa atxikitzeko gaitasuna duten urpeko basoen (manglarra) ekosistemen deforestazioa, baina baita Ekuador, Honduras, Indonesia edo Thailandia bezalako lurraldeetan bizi diren komunitateetan eragindako kalteak ere. Azken finean, gizarte- eta ingurumen-inpaktu guztiak kanporatzen direnean, izkirak oso merkeak dira.

Agroekologiara iristeko bideak planteatu dituzue. Baina askotan, erabat ekologikoan aritzea produktibitate gutxiago izatearekin lotzen da. Ekoizpena murriztuko litzateke?

Kritika hori ikuspegi murriztaile baten ondorio da, ez elikadura-sistemaren ondorio. Elikadura-sistema batean, ekoizpena eta kontsumoa ezin dira bereizita joan. Ekoizpena bakarrik aztertzen baduzu, emaitza da ez dagoela populazioa elikatzeko adina lurzoru, nekazaritza ekologikoak ohikoak baino % 30 gutxiago ekoizten duela onartzen baita. Sistema agroekologiko batean ez da horrela, baina nola ez ditugun hainbeste datu, ez diogu ereduari erantsi ere egiten. Biomasari dagokionez, labore mistoak dituen eredu agroekologikoan monolaborantzan baino elikagai gehiago ekoizten da, baina hektareako kilogramoei dagokienez -produktu bakar batetik zenbat lortzen dudan guztira- ez da hain produktiboa. Pentsatu behar al dugu zer eskatzen diodan elikadura-sistemari, salgaiei edo elikagaiei? Esan nahi dudana da Espainia estatuko biztanleria elikatzeko potentziala gutxietsi dugula, onartu dugulako %30 gutxiago izango zela produktibitatea, produkzio- eta merkatu-ikuspegiarekin pentsatutako adierazleak erabiltzen ditugulako.

Egungo sisteman ongarrien eta pestizida sintetikoen erabilera intentsiboa sustatu da produktibitatea handitzeko. Zuek azaltzen duzue eredu agroekologiko batek horiek ezabatzea dakarrela, lurra hondatzen dutelako. Nola azaltzen dira mezu kontraesankor horiek?

Hasiera batean, nekazaritza ekologikoan gertatzen den produktibitate-galera handiena sintesi-ongarriak erabiltzeari uzten zaiolako da. Epe laburrean produktibitatea galtzen bada ere, epe luzera handitu egiten da, lurzoruak berriz ere sinergiaz jokatzen duelako landarearekin. Orain lur hilak ditugu, materia organikoa eta lurraren mikrobio-jarduera ia hilda daude. Hori berreskuratzen denean, sinergiak sortzen dira eta produktibitatea handitzen dela ikusten da. Txosteneko kalkuluetarako ere ez dugu hau kontuan hartu: beste behin, burujabetza-ahalmena gutxietsita dago. Laboreak txandakatzeko teknika ere oso onuragarria da lurrarentzat. Lekadunek lurra nitrogenoz ongarritzeko aukera ematen dute, landareak airearen nitrogenoa harrapatzen duelako eta lurra mineralizatzen duelako, ongarritze ez-organikoaren beharra murriztuz. Horrekin, ongarri berdeekin eta nekazaritzaren eta abeltzaintzaren arteko integrazioarekin [abereek lurra simaurtzeaz ari da] sintesi-ongarrien mendekotasuna murrizten da.

Txostenaren arabera, lekaleen ekoizpena sei aldiz biderkatu behar da. Zer aldaketa nagusi egin beharko lirateke kontsumoan, sistema agroekologikoa lortzeko?

Funtsean, dieta mediterraneoa hartu behar dugu, eta horrek lekaleen (landare-proteina) eta barazkien eta frutaren kontsumoa nabarmen handitzea dakar, baita haragia eta azukrea murriztea ere. Abeltzaintza industrialaren kostuak ez du kostu erreal biofisikoa islatzen eta, horregatik, tokiko baliabideekin zenbat haragi kontsumi genezakeen aztertu dugu eta, ondorioztatu dugu heren bat murriztu behar dela. Hala ere, oraindik dieta hiperproteikoa izango genuke. Baina haragi motan jartzen badugu arreta, gure ondorioa da txerri-, oilasko- eta behi-kontsumoa murriztu behar genukeela eta aldi berean ardi- eta ahuntz-azienden kontsumoa nabarmen handitu. Dieta-aldaketarik gabeko egoera batean, animalien elikadurarako laboreetarako erabiltzen den lur kopurua giza kontsumorako erabiltzen den lurra baino gehiago da, baina dieta aldatuko balitz, alderantziz litzateke. Dieta orekatu batek ingurumen-inpaktu oso positiboak ditu.

Gure dieta aldatzeaz gain, ezinbestekoa al da elikagaiak alferrik ez galtzea?

Elikadura-sistema jasangarri batera iristeko funtsezkoa da elikagaien galera murriztea. Maila globalean, Elikadura eta Nekazaritzaren aldeko Nazio Batuen Erakundearen (FAO) arabera, ekoizten denaren herena bota egiten da. Guk xahutzen denaren %50 murriztea planteatzen dugu.

Muturreko fenomeno meteorologikoak ugaritzen ari dira. Nola eragin dezake horrek laborantzaren aldaketa-proposamenetan?

Hasteko, txostenean planteatzen ditugun kalkuluek aldaketak dakartzate berotegi-efektuko emisioetan. Literatura zientifikoak esaten digu agroekologiak klima-aldaketara egokitzeko aukera ematen duela, lurzoruaren kontserbazioa eta hobekuntza dakarrelako. Lurzoruaren birsorkuntza hori materia organikoaren handitzean hautematen da. Orduan, karbonoa xurgatzeaz gain, esponja efektua eragiten du: euria egiten duenean, ura atxikita geratzen da, eta lehortea dagoenean, ura atera egiten da. Era berean, materia organikoak lurra higadurarekiko babesten du. Beraz, nekazaritza-sistema ekologiko batek lurzoruaren emankortasuna berreskuratzen du eta klima-aldaketarekiko zaurgarritasuna murrizten du, hau da, lehorte- eta uholdeekiko.

Badirudi adostasun zientifikoa dagoela agroekologiara igaro behar dela esateko. Zergatik ez dago ekintza politikorik norabide horretan?

Ez dakit sistemaren inertziagatik den, ausardia politikorik eza den edo korporazioen pisua gogorregia den. Egiten ari garen azterlan batean orain planteatzen ari garen gauzetako bat da gobernantza zatikatu baten eragina. Kontsumo ministerio batek haragiaren kontsumoa murrizteko ildo bati jarraitzen dio, abeltzaintza estentsiboaren aldeko apustua egiten duen aldi berean, baina kontrako norabidean doan Nekazaritza ministerio bat dago. Elikadura-sistemak zeharkako gobernantza eskatzen du: kontsumoa, nekazaritza, osasuna eta gizarte-ongizatea uztartzen dituena; izan ere, beharrezkoa da elikagaien truke dagokion kostua ordaintzea, eta, aldi berean, mundu guztiak sarbidea duela bermatu behar da. Gobernantza zatikatu horrek politika kontraesankorrak sortzen ditu.

Era berean, lurra eta abeltzaintza zaintzen dituzten pertsonak, elikadura bermatzen dutenak, ez daude babestuta.

Elikadura merkantzia gisa ulertzen badugu eta sistema kapitalista batean bizi bagara, zer zentzu du nekazariak babesteko neurririk hartzeak? Izan ere, Europako Erkidegoko nekazaritza-politikak, 2000. urteko erreforman, laguntzak proposatu zituen lehiakorrak ez ziren ustiategiak ixteko, merkatu-ikuspegi zorrotza zegoelako: handiek bakarrik iraun dezakete bizirik. Giza eskubideen ikuspuntua hartzen baduzu, planteatzen duzu osasunak edo hezkuntzak bezala, elikadurak ere estatuaren esku-hartzea eskatzen duela eta hainbat formula daudela, besteak beste, nekazariek gizartean duten rolari buruzko ikuspegia aldatzea: elikatzen gaituzte eta hori egin ahal izan behar dute ingurumena zainduz eta elikagai osasuntsuekin. Arazoa da maila globalean nagusi den diskurtsoak elikadura merkantzia gisa ulertzen duela.