Billy Waters kale musikariari zor zaiona
Londres, 1823ko martxoaren 21a. Billy Waters kale abeslari, biolin jotzaile, dantzari eta aktore herrena hil zen St Giles auzoko benefizentzia etxean, 44-45 urte zituela.
Billy Watersen haurtzaroaz dakiguna da New Yorkeko portu inguruan hazi zela eta hantxe trebatu zela marinel lanetan, eta baita biolina jotzen eta dantzan ere. Afrikar jatorrikoa izanik, esklabo jaio zela uste da, baina ez da datu baieztatua.
1811n Ingalaterrako Itsas Armadarekin bat egin zuen, Nemur hornidura ontzian, Charles Austen –Jane Austen idazlearen anaia– kapitain zuela. Handik gutxira, Ganymede ontzian mailaz igotzea lortu zuen, baina sokaterian eta oihaletan lanean ari zela, erori eta bi hankak hautsi zituen; ezkerrekoa belaunaren azpitik anputatu behar izan zioten.
Londresko St Giles auzo txiroan bizi izan zen handik aurrera. Baina armadaren pentsio urria Polly emaztea eta bi haurrak mantentzeko nahikoa ez, eta kale emanaldien truke diru eskean hasi zen. Adelphi antzokiaren kanpoaldean aritzen zen, uniforme militar zaharra soinean, lumadun kapela buruan eta biolina eskutan.
Watersek biolina saldu behar izan zuen, eta egurrezko hanka ere saltzen saiatu omen zen, baina inork ez zion txanponik eskaini egur zati zaharkituaren truke. Handik urtebetera hil zen
Watersen biografiatan aipatzen da William Joseph Moncrieff antzerkigileak egin zuela ezagun, Tom and Jerry antzezlanean Watersen pertsonaia sartu zuelako. Bada, ordurako ezaguna zen antzokien kanpoaldean, herritarren artean, eta St Gileseko auzokideek “eskaleen errege” izendatu zuten. Antzezlan arrakastatsuak kalte handia eragin zion. Batetik, Moncrieffek egindako erretratua arrazista, iraingarria eta krudela zen, errealitatearekin zerikusirik ez zeukana. Bestetik, Watersen kale jarduna legez kanpokoa zen eta poliziaren jazarpena areagotu egin zen handik aurrera; epaile batek kartzelarekin mehatxu ere egin zion jardunari uzten ez bazion. Watersek biolina saldu behar izan zuen, eta egurrezko hanka ere saltzen saiatu omen zen, baina inork ez zion txanponik eskaini egur zati zaharkituaren truke. Handik urtebetera hil zen.
Watersen lanaren deskribapen batzuk eta hark sortutako kantu eta istorioen zenbait zati solte besterik ez zaizkigu iritsi, baina horiek bide luzea egin dute zenbaitetan. 1959an, Mississippin, Shirley Collins eta Alan Lomax kantu bildumagileek Sid Hemphill agurea grabatu zuten blues kutsuko abesti bat banjoaz lagunduta kantatuz: “Polly will you marry me? Polly don’t you cry, Polly come to bed with me and get a little boy…”. Watersek emazteari eskainitako kanta zen.
Hil eta berrehun urtera iritsi zaio artistari aitortza ofiziala. Londresko bere auzo zaharrean plaka bat jarri berri dute haren omenez. Eta adituen errekonozimendua ere jasotzen ari da. Tony Montague musika ikerlari kanadarraren hitzetan, Billy Waters “bluesaren, breakdancearen, rockaren eta raparen aitzindaria da”.
Luzaroan momifikzioa antzinako Egiptorekin lotu izan da eta zibilizazio hura jotzen zen momien jatorritzat. Azken urteetako aurkikuntza eta ikerketek aldiz, momifikazioaren historia astindu dute. 2022an duela 8.000 urteko momia bat aurkitu zuten Portugalen, eta, berriki, 12.000... [+]
Hungaria, 1038. Eztebe I.a erregea, erresumaren fundatzailea hil zen. Handik mende erdi eskasera, 1083an abiatu zen haren kanonizazio prozesua, eta, hala, historiako familia santuenaren historia ere abiatu zen; guztira, Hungariako errege-familiako hamar kide izendatu zituzten... [+]
Gaza hiria, K.a. 332. Alexandro III.a Mazedoniakoa (K.a. 356-323) eta bere armada hiriko harresietara iritsi ziren. Bi urte ziren Alexandro Handiak bere konkistak Asia aldera bideratu zituela, eta hilabete gutxi batzuk Tiron pertsiarren kontra garaipen handia lortu zuela... [+]
Zaragozako unibertsitateko ikerlari talde batek Castellets (Mequinensa, Zaragoza) aztarnategian ehortzitako 25 indibiduoren DNA aztertu dute, eta emaitzak Communications Biology aldizkarian argitaratu dituzte.
Brontze Aro amaierako komunitate horren familia egiturei buruzko... [+]
Nagyrev (Austro-hungariar Inperioa), 1911. Zsuzsanna Fazekas emagina hungariar herrixkara iritsi zen. Bere egitekoaz gain, medikuntza, kimika eta beste alor askotako oinarrizko ezagutzak zituenez, eta Nagyreven ez medikurik eta ez apaizik ez zegoenez, berehala eragin handia... [+]
Vichamako (Peru) aztarnategian, arkeologoek 3.800 urte inguruko estatuatxo berezi bat aurkitu berri dute. Caral zibilizazioaren azken arokoa da, eta bi apo irudikatzen ditu.
Aztarnategi bereko hainbat hormairuditan gosetea, lehortea eta, finean, ingurumen krisiari lotutako... [+]
Londres, 1940ko irailaren 7a. Hegazkin alemaniarrek hiria bonbardatu zuten, Britainiar Uharteen eraso masiboa abiatuta. Edo, bestela esanda, blitz-a hasi zen.1941eko maiatzera arte luzatu zen eta, amaitu zenean, britainiar lehen ministro Winston Churchillek “su artean... [+]
Bedale udalerrian (Yorkshire, Ingalaterra) altxor bikingo bat aurkitu zuten 2012an. Archaeometry aldizkarian argitaratu dutenez, berriki altxor horretako zilarrezko piezak aztertu dituzte. Zehazki, berunaren eta oligoelementuen isotopoak aztertuz, zilarraren jatorria zein den... [+]
Duisburg (Germaniako Erromatar Inperio Santua), 1569. Gerard De Kremer (1512-1594) geografo, matematikari eta kartografo flandriarrak, Gerardus Mercator izen latinizatuaz ezagunak, proiekzio kartografiko berri bat diseinatu zuen. Proiekzio mota zilindrikoa zen, ekuatorearekiko... [+]
1991n Alpeetako glaziar batean aurkitu zutenetik, hotzak hain ondo kontserbatutako Ötziren gorpuzkinak informazio iturri oparoa izan dira. Berriki Communications Biology aldizkarian aditzera eman dutenez, momia naturalaren kaxa torazikoa digitalki berregin dute, eta Homo... [+]
Mainz (Alemania), 1454. Johannes Gutenbergek eskala handian inprimatutako lehen liburua argitaratu zuen, Berrogeita bi lerroko Biblia izenez ezagutzen dena. Gutenbergek ez zuen inprenta asmatu; dakigula, Txinan, 1040an, Bi Shengek asmatu zuen inprimatzeko lehen makina... [+]
Ituren (Nafarroa), 1777. Erramun Joakin Sunbil (1755-1821) arotza Donamariako Joana Mari Ezpondarekin ezkondu zen. Ia 40 urte eman zituzten ezkonduta, Joana Mari 1806an hil zen arte. Eta tarte luze horretan, noizbait, Iturengo arotzak santu baten kobrezko estatua urtu omen zuen... [+]
Neumark-Nord (Alemania) aztarnategian 50 metro koadroko gune berezia topatu dute adituek, Science Advances aldizkarian adierazi dutenez. Bertan, neandertalek ehizatutako ugaztun handien hezurrak apurtzen zituzten –172 zaldi, orein eta bobidoren hezurrak topatu... [+]
Cervera de la Marenda (Ipar Katalunia), 1906. Herriko emakume garraiatzaileak lan baldintza eskasen aurka altxa ziren. Espainiako eta Frantziako estatuetako trenbideen zabalera desberdinak eraginda, garraiatzaileek Mediterraneoko kostaldetik zetozen zitrikoak tren batzuetatik... [+]
541. urtean izurriak Bizantziar Inperioa astindu zuen. Historian erregistratutako lehen pandemiatzat jotzen da, eta luzaroan historialariek uste izan dute Afrikako ipar-mendebaldean izan zuela jatorria.
Baina berriki The Journal of Interdisciplinary History aldizkarian... [+]