Interesez puztutako globoak
Lisboa, 1709ko abuztua. Bartolome de Gusmão apaizak erakustaldi berritzailea egin zuen Indietako Etxean, Joan V.a Portugalgoaren eta bere gortearen aurrean: aire berozko globo baten aireratzea.
Asmakizuna berria zen, baina horren atzean dagoen printzipioa Antzinarotik zen ezaguna; airea fluido gisa ulertuta, Arkimedesen fluidoen printzipioak igoarazten ditu globoak.
Gusmãoren globoa ez zegoen tripulatua eta, horregatik, Montgolfier anaiak haratago joan ziren; globoa pertsonak hegan garraiatzeko gailua izatea nahi zuten. Eta haiek jotzen dira globo aerostatikoaren asmatzailetzat. Lehenengo erakustaldia 1783ko ekainaren 4an egin zuten, eta uda amaieran, irailean, lehenengo aldiz tripulatutako globo hegaldi bat egin zuten Versaillesen, frantziarrak izaki, haiei zegokien errege-familiaren aurrean –edo gainean–: Luis XVI.a, Maria Antonieta, haien gortea eta Parisko milaka herritar. Ikuslego ospetsua eta eskifaia bitxia izan zituen hegaldi hark: ardi bat, oilar bat eta ahate bat.
Handik urtebetera, Jean-François Pilâtre de Rozier fisikari eta kimikari frantziarrak izan zuen lehen aire bidaiaria izateko ohorea.
Eta handik bi urtera, Rozierrek berak izan zuen aire istripu bateko lehen biktima izateko zoritxarra.
Montgolfiertarrek amestutako globo garraiatzaileek, hala ere, ez dute bide luzea egin. Azalera eta arrisku handiko globoak behar ziren zama txikiak eramateko. Globo gidatuek edo zeppelinek ere praktikotasun mugatua izan zuten –eta arrisku mugagabea, 1937an Hinbenburgen hondamendiak erakutsi bezala–. Eta, hala, hegazkinen garapena medio, soilik erakustaldietarako, publizitaterako edo paseo erromantikoak eskaintzeko erabiltzen dira globo tripulatuak.
XVIII. mendea amaitu baino lehen ere, asmakizun berriak gudu-zelaietan zer zeregin bete zezakeen pentsatzen hasiak ziren. Nagusiki, gudu-zelaien airetiko ikuspegia lortzeko erabiliko zituzten kometa-globoak, hau da, lurrari sokaz lotutako globo tripulatuak
Baina, globoen atzean Arkimedesen printzipioa dagoen bezala, badirudi asmakizun guztien atzean izenik gabeko beste printzipio bat dagoela: asmatzen den edozein gauzari erabilera militarra ematea –zuzenean helburu militarrak betetzeko asmatzen ez direnean, behintzat–. Eta, XVIII. mendea amaitu baino lehen ere, asmakizun berriak gudu-zelaietan zer zeregin bete zezakeen pentsatzen hasiak ziren. Nagusiki, gudu-zelaien airetiko ikuspegia lortzeko erabiliko zituzten kometa-globoak, hau da, lurrari sokaz lotutako globo tripulatuak. Aireratzeko eta lurrartzeko unean jomuga erraza baziren ere, gora iristean guduaren egoeraren argazki bikaina eta estrategiak erabakitzeko laguntza praktikoa eskaintzen zuten. Lehen Mundu Gerra bitartean erabili ziren modu horretan, hegazkinak iritsi zirenean zentzu guztia eta geratzen zitzaien segurtasun apurra galdu baitzuten.
Handik aurrera, eta teknologia berriei esker, Gusmãoren eskifaiarik gabeko jatorrizko globo hari atera diote zukua. Globo meteorologikoak dira horren adibide agerikoena. Altuera estratosferikoetara iritsi daitezke eta, neurgailuez hornituta, orotariko datuak biltzeko ahalmena dute. Jakina, datu meteorologikoez gain, beste edozeri buruzko informazioa jaso dezakete. Gainera, altuera oso handitan edo txikietan mugitu daitezkeenez, puntu berean luzaroan egon daitezkeenez, sateliteek bezala orbita edo ibilbide jakina ez dutenez, osagai metaliko gutxi izan ohi dutenez eta berorik igortzen ez dutenez, praktikan detekta ezinak dira ia. Alegia, meteorologo bikainak izateaz gain, espioi ezin hobeak ere badira.
Eta txinatar globo espioiaren aferari esker, azken asteetan globoen beste erabilera bat ezagutu dugu: munduko potentzien arteko tentsioa komeni bezala puzteko eta interesaren fokua nahieran bideratzeko ere balio dute.
Austraiko Wels hirian, erromatar garaiko Ovilava kolonian, mila metro koadrotik gorako villa aberatsa industen hasi ziren 2023an, eta, berriki, K.o. II. mendeko hiru mosaiko aurkitu dituzte. Arduradunen esanetan, aurkikuntza horretan "bat egiten dute kalitate artistikoak,... [+]
Segovia (Espainia), duela 43.000 urte inguru. Neandertal batek hatza pigmentu gorritan busti eta puntu bat margotu zuen 25 cm inguruko harri baten erdian. Harria 2022an aurkitu zuten arkeologoek San Lazaro leizean, eta, analisi multiespektral xehea egin ondoren, puntu gorri... [+]
Canfranc (Huesca, Espainia), 1940ko ekaina. Charles De Gaulle jenerala buru zuen Londresko Frantzia Askearen gobernuak erabaki baten berri eman zion Albert Le Lay Canfranceko nazioarteko tren geltokiko Frantziako aduanako arduradunari: bere postuan geratu behar zuen. Ez zirudien... [+]
Duela mende bat Perun aurkitutako momia baten aurpegiko tatuajeak aztertu berri dituzte. Emakumezko baten momia da eta 800 urte inguru ditu. Adituek ez dakite zer funtzio zuten tatuaje horiek, baina oso bereziak direla nabarmendu dute.
Batetik, aurpegiko... [+]
Saint-Cloud (Frantzia), 1810eko apirilaren 1a. Napoleon enperadorea Maria Luisa Austriakoarekin ezkondu zen, eta eztei-tarta ikusgarria Marie-Antoine Carême (1784-1833) sukaldari ospetsuak egin zuen.
Baina Carême gorteko luxuetatik urrun jaio zen, Pariseko... [+]
Veneziako urmaela, 452. urtea. Hunoen inbasioak bultzatuta, Italiar penintsulako barrualdeko hainbat biztanlek eremu zingiratsuan hartu zuten behin behineko babesa. Baina lonbardiarren inbasioak iritsi ziren urte batzuetan, eta bizitoki iraunkorra bihurtuko zen etorkin... [+]
Erromako San Giovanni in Laterano plazan, errutinazko indusketa bat egiten ari zirela, arkeologoek IX.-XIII. mendeetako jauregi baten arrastoak topatu dituzte ezustean. Eta garai hartako aita santuen bizitokia izan litekeela uste dute. Bestela esanda, baliteke Patriarkatua... [+]
Indo ibaiaren harana, duela 5.000 urte inguru. Mohenjo-Daro hiriak 35.000 biztanle inguru zituen eta, berriki PNAS aldizkarian argitaratutakoaren arabera, Giniren koefiziente oso baxua zuen, 0,22koa –koefiziente horrek gizarteen desberdintasun ekonomikoa neurtzen du,... [+]
Geroz eta gehiago dira neandertalek uste baino gaitasun kognitibo aurreratuagoak zituztela adierazten duten ikerlanak. Azkena Journal of Archeological Science aldizkarian argitaratu da, eta 2003an Errusiako Mezmaiskaya kobazuloan aurkitutako hezurrezko lantza-punta du... [+]
Txinako Shanxi probintzian, Tang dinastiako hilobi batean, hildakoen eguneroko bizitzako eszenak irudikatzen dituzten pinturak topatu dituzte. Eszena horietako batean gizonezko ilehori bat agertzen da. Ilearen koloreari eta aurpegierari erreparatuta, hilobia aztertu duten... [+]
Kartago, K.a. 814 inguruan. Feniziarrek kolonia bat fundatu zuten, eta Mediterraneo ekialdean nagusi zen zibilizazioa mendebaldera hedatu zen. Bi mende eta erdi geroago, Tiro feniziar metropolia gainbehera etorri zenean, Kartago independizatu egin zen eta bere eragina... [+]
Rudolf Botha hizkuntzalari hegoafrikarrak hipotesi bat bota berri du Homo erectus-i buruz: espezieak ahozko komunikazio moduren bat garatu zuen duela milioi bat urte baino gehiago. Homo sapiens-a da, dakigunez, hitz egiteko gai den espezie bakarra eta, beraz, hortik... [+]
Böblingen, Germaniako Erromatar Inperio Santua, 1525eko maiatzaren 12a. Georg Truchsess von Waldburgek Wurtembergeko nekazari matxinatuak mendean hartu zituen. Handik hiru egunera, maiatzaren 15ean Filipe Hessekoak eta Saxoniako dukeak bat egin zuten errebelde turingiarrak... [+]
Vienako Simmering auzoan kirol-zelai bat berritzeko lanetan ari zirela, 150 gorpu dituen hobi komuna topatu zuten 2024ko urrian. Erromatar legionarioak zirela ondorioztatu dute, eta K.o. 100 urte inguruan hil zirela. Edo, hobe esanda, hil zituztela.
Gorpuak edozein... [+]
Washington (AEB), 1930eko ekainaren 17an. AEBetako Kongresuak Muga-Zergen Legea onartu zuen. Smoot-Hawley Legea ere esaten zaio Reed Smoot senatariak eta Willis Hawley diputatuak bultzatu zutelako.
Legeak 900 produktu ingururako inportazio zerga-mugak %40 eta %60 artean igo... [+]