Petrarcak itzali zuen Erdi Aroa?
Flavio Biondo historialari eta humanistak XV. mendean idatzitako liburu batean lehen aldiz historia hiru arotan banatu zuen: Antzinaroa, Erdi Aroa eta Aro Modernoa. Horren aurretik, XIV. mendean Francesco Petrarca poetak zedarritu zuen Erdi Aroaren ikuspegi eurozentrista iluna.
Venezia, 1483. Flavio Biondo (1392-1463) historialari eta humanista hil eta 20 urtera, Historiarum ab inclinatione romanorum imperii decades bere obra argitaratu zuten. Bertan, lehenengoz azaltzen zen historia hiru arotan banatuta: Antzinaroa, Erdi Aroa eta Aro Modernoa. Halaber, bera izan zen aurreko milurtekoa deskribatzeko medium aevum edo “tarteko aroa” kontzeptu negatiboa erabiltzen lehena.
Izena Biondok jarri arren, Erdi Aroari buruzko ideia iluna aurrez beste batzuek mamitu zuten. Nagusiki, Francesco Petrarca (1304-1374) olerkaria jotzen da Erdi Aroaren aurkako kanpaina ideologikoaren bultzatzaile nagusitzat. Poeta erromatarrak ez zeukan iraganari begiratzeko ikuspegi zabal eta baikorrena. Bizimodu gogorra izan zuen: hiri batetik bestera aldatuz, egonkortasuna lortu ezinik, Giovanni semearekin beti liskarrean, osasun arazo eta krisi erlijioso asko izan zituen. Eta testuinguruak ez zion lagundu: 100 urteko gerra, izurriteak, Izotz Aro Txikia eta uztetan izan zituen ondorioak… Avignongo aita santuen dekadentzia ere bertatik bertara bizitzea egokitu zitzaion: “Avignon gizateriaren lotsa da, bizioen putzua, munduko zikinkeria guztia dagoen estolda”, idatzi zuen.
Gizon bakar baten ikuspegi ezkorrak baino eurozentrismoak itzali zuen Erdi Aroa. Edo kristauzentrismoak zehatzago esanda, Europan bertan, esaterako, Al Andalus musulmanak ez baitzuen zerikusirik Petrarcak irudikatutako aro ilunarekin
Etsipenez oroitzen zuen kultura klasikoa, eta orduko baloreak berreskuratzeko oinarriak jarri nahi izan zituen, Berpizkundearen oinarriak, finean. Mende bat geroago Biondok zehaztuko zuen banaketa Petrarcak berak aurreikusi zuen: lehen aro klasikoaren ondoren, basakeriaren aro iluna iritsi zen eta, etorkizunean, hirugarren aroan, kultura klasikoa berriro piztuko zen. “Nire patua ekaitz ugari eta nahasgarrien erdian bizitzea da. Baina zuk (…) garai hobeak dituzu zain; ahanzturazko lozorro honek ez du beti iraungo. Lainoak urtuta, gure bilobek iraganeko distira garbian ibiliko dira berriro”.
Petrarca ez zen gai izan XIV. mendeaz haratago ikusteko, ezta Erdi Aroari buruzko kontzeptu iluna zabaltzen lagundu zuten gainerakoek ere. Erdi Aroko Europan lehen unibertsitateak eta ospitaleak sortu ziren, langileak gremiotan antolatzen hasi ziren, Erromatar Inperioaren oinarrian zegoen esklabotza apaldu zen… Eta, gainera, ez ziren gai izan Europaz haratago ikusteko: arabiarrek nabigazioan hobekuntza nabarmenak ekarri zituzten, Txinan inprenta eta bolbora asmatu zituzten eta, oro har, Afrikan eta, bereziki, Asian, migrazioak migrazio eta inbasioak inbasio, sistema politiko eta ekonomiko egonkorrek garapen kultural eta zientifikoa ahalbidetu zuten.
Hortaz, gizon bakar baten ikuspegi ezkorrak baino eurozentrismoak itzali zuen Erdi Aroa. Edo kristauzentrismoak zehatzago esanda, Europan bertan, esaterako, Al Andalus musulmanak ez baitzuen zerikusirik Petrarcak irudikatutako aro ilunarekin.
Donostia, 1960. Fermin Leizaola 16 urteko gazteak San Telmo Museoan zegoen Aranzadi Zientzia Elkarteko idazkaritzara jo zuen, bertako Espeleologia Sailean aritzeko prest.
Ez zen San Telmora egiten zuen lehen bisita izan; 1975eko ekainean Zeruko Argia-rekin... [+]
1978ko sanferminetan gertatutako Poliziaren kargak argitzea, horiei buruzko dokumentuak desklasifikatzea eta gertakarietan hildako German Rodriguez biktima gisa aitortzea eskatzen diote Espainiako Gobernuari Kongresuak onarturiko dokumentuaren bidez.
Reggaetonarekin eta antzekoekin, musika estilo bat ez ezik, Puerto Ricok beste ideia bat zabaldu du mundu osora: turistifikazioaren eta iragan kolonialaren artean dagoen lotura estua. Milioika jarraitzaile dituen Bad Bunny artista da mezu horren bozgorailu. Azken diskoan Jorell... [+]
Espainiako Gobernua osatzen duten PSOEren eta Sumar alderdien arteko koalizioak aurkeztutako lege proposamena onartu dute Kongresuan ostegun goizean, frankismoaren apologia egiten duen edozein erakunde debekatuko edo legez kanpo utziko lukeena
78ko Sanferminak Gogoan plataformak eta Gasteizko Martxoak 3ko ekimenak bat egin dute espainiar estatuak gertakari latz horietan bere erantzukizuna onartu eta biktimen aitortza ofiziala egin dezan. 'Estatua Erantzule!' izena darama kanpainak.
Iñaki Egaña historialak Impunes (Txalaparta, 2025) liburuan dio frankismoak talde parapolizialetara jo zuela errepresioa "itxurak mantenduta" ezartzen jarraitzeko, eta beren kideen "inpunitatea" azpimarratu du. Duela 50 urte sortua, bederatzi... [+]
Qumrameko biribilkiek eta Itsaso Hileko Eskuizbribuek (K.a. III-K.o. I) judaismoaren eta kristautasunaren garapenari buruzko informazio eta interpretazio asko eragin ditu aurkitu zituztenetik. Berriki AA erabiltzen duen Enoch datazio sistemaren bidez, izkribu zaharrenak uste... [+]
Ascension uhartea, 1725eko maiatzaren 5a. “Holandar ontziteriako komandantearen eta kapitainen aginduz, ni, Leendert Hasenbosch, uharte bakartu honetan lehorreratu naute, nire zorigaitzerako”.
Herbeheretar marinela, 1695ean Hagan jaioa, Ekialdeko... [+]
Inor gutxik ukatuko du ziurgabetasunez beteriko garai batean gaudenik. Krisi ekonomikoaren, ezegonkortasun politikoaren eta klima-aldaketaren inguruko mezuez inguraturik gaude. Ikaraturik bizi gara. Hori guztia gutxi balitz, globalizazioaren ondorioz, nazioen izaera zalantzan... [+]
2025. urtean konkistatzaile baten omenezko monumentu bat egitea "lekuz kanpo" dagoela adierazi dute oposizioko kideek.
Iragan udazkenekoa dugu liburua: Euskarazko izenak erromatar garaiko aldare eta hilarrietan (Nabarralde, 2024). Historiara jo du berriz Juan Martin Elexpuru idazle eta filologoak, eta argira ekarri euskarak epigrafian egina duen bidea, utzia duen aztarna, orain artean inork egin... [+]
Segovia (Espainia), duela 43.000 urte inguru. Neandertal batek hatza pigmentu gorritan busti eta puntu bat margotu zuen 25 cm inguruko harri baten erdian. Harria 2022an aurkitu zuten arkeologoek San Lazaro leizean, eta, analisi multiespektral xehea egin ondoren, puntu gorri... [+]
Belaunaldi oso baten liburua da Palinpsestoa. Idazten dakien modura idatzi du Arrieta Ugartetxeak, eta horixe dateke alde gaitza. Gainerakoan, hortxe gure iragan hurbila, gerra ondoa, apaiz giroa, euskara, militantzia… eta ez hain hurbila ere, senide nagusien gerra... [+]
Austraiko Wels hirian, erromatar garaiko Ovilava kolonian, mila metro koadrotik gorako villa aberatsa industen hasi ziren 2023an, eta, berriki, K.o. II. mendeko hiru mosaiko aurkitu dituzte. Arduradunen esanetan, aurkikuntza horretan "bat egiten dute kalitate artistikoak,... [+]