3D maparik zaharrena?
Bretainia mendebaldea, duela 3.900-3.650 urte. Brontze Aro hasieran Finisterre inguruan bizi ziren gizakiek hainbat lerro, zirkulu eta irudi grabatu zituzten bi metro luze eta metro eta erdi zabal den lauza batean. Harri grabatua, egun Saint-Bélec lauza esaten zaiona, hilobi batean ehortzi zuten gero.
aurre egingo dieten hedabide independenteak
1900. urtean, Paul du Chatellier arkeologoak harritzarra aurkitu zuen, inguru haietako nekropolian indusketa lanetan ari zela. Grabatua tumulutik atera eta Kernuz gazteluan (Pont-L’Abbé) zeukan museotxoan ikusgai ipini zuen. Chatellierren jakin-mina piztu zuten zirrimarra haiek, baina ez zuen jakin horiek interpretatzen: “Kopaz, zirkuluz eta irudiz jositako monumentu bitxi hau deskribatzea zaila da. Ez gaitzala fantasiak engainatu, utz diezaiogun agian egun batean azalduko den Champolion bati gure ordez irakur dezan”.
1911n, Chatellier hil zenean, familiak bilduma osoa (Saint-Bélec lauza barne) Saint-Germain-en-Laye-ko Arkeologia Museo Nazionalari saldu zion. Museoko sotoan ahaztuta egon zen harlauza mende osoan, 2014an berriro aurkitu zuten arte. Bretainia Mendebaldeko Unibertsitateko Yvan Pailler eta Bournemoutheko Unibertsitateko Clément Nicolas arkeologoak arduratu dira objektua ikertzeaz. Harria digitalizatu dute eta gizakiak egindako marka eta aldaketa guztiak xehe aztertu. Marraz lotutako motiboengatik, mapa bat izan zitekeela pentsatu zuten hasieratik. Gero ikusi zuten harriaren erliebe naturala ere aldatu zutela kartografo aitzindari haiek, eremu erreal baten orografia adierazteko. Beraz, Saint-Bélec hiru dimentsiotako mapa litzateke.
Eta, azkenik, mapak Bretainiako zer eremu jakin jasotzen duen ere ondorioztatu dute: Odet ibaiaren bailarako 13 kilometroko tartea. Coadriko muinoak, Mendi Beltzak eta Landulan mendigunea identifikatu daitezke harrian, lerroek ibai-sarea adierazten dute, eta hainbat marka bat datoz Brontze Aroko eraikinen, tumuluen edo bideen arrastoekin. Geolokalizazioaren bidez ondorioztatu dute mapak %80ko zehaztasunez irudikatzen duela ingurua. Antzeko hainbat pieza aurkitu dira munduan, baina orain arte ez da lortu beste mapa horiek nongo erliebea irudikatzen duten jakitea. Clément Nicolasek dioenez, “identifikatutako lurralde baten maparik zaharrena izan daiteke”.
Arkeologoek ez dakite zergatik egin zuten mapa, ezta hilobi batean zergatik ehortzi zuten ere. Agian lurralde hartako agintariek enkargatu zuten lana, lurraldearen jabetza berresteko-edo, eta leinuko buruzagi bat hil zenean harekin batera ehorztea erabakiko zuten. Edo agian harria grabatu zuen artista bere obrarekin batera ehortzi. Clément Nicolasek gauza bat dauka argi: “Iraganeko jendarteen ezagutza geografikoa gutxiesteko joera daukagu”.
Eskoziako Highlandseko Eilean Donan gazteluan, XIII. mendeko orrazi bat aurkitu dute, ilea zehaztasunez banatu eta orrazkera elaboratuak egiteko erabiltzen zuten gravoir bat.
Baina aurkikuntzaren garrantzia ez datza piezaren funtzioan, dekorazioan baizik: kirtenean emakume... [+]
Madril, 1925eko urriaren 13a. José Antonio Primo de Rivera diktadoreak “propaganda antipatriotiko eta antisozialari” buruzko errege dekretua sinatu zuen. 2. ordenan, dekretuak zera zioen: “Lehen hezkuntzako ikuskariek (...) eskoletako testuliburuak... [+]
Luzaroan momifikzioa antzinako Egiptorekin lotu izan da eta zibilizazio hura jotzen zen momien jatorritzat. Azken urteetako aurkikuntza eta ikerketek aldiz, momifikazioaren historia astindu dute. 2022an duela 8.000 urteko momia bat aurkitu zuten Portugalen, eta, berriki, 12.000... [+]
Hungaria, 1038. Eztebe I.a erregea, erresumaren fundatzailea hil zen. Handik mende erdi eskasera, 1083an abiatu zen haren kanonizazio prozesua, eta, hala, historiako familia santuenaren historia ere abiatu zen; guztira, Hungariako errege-familiako hamar kide izendatu zituzten... [+]
Gaza hiria, K.a. 332. Alexandro III.a Mazedoniakoa (K.a. 356-323) eta bere armada hiriko harresietara iritsi ziren. Bi urte ziren Alexandro Handiak bere konkistak Asia aldera bideratu zituela, eta hilabete gutxi batzuk Tiron pertsiarren kontra garaipen handia lortu zuela... [+]
Zaragozako unibertsitateko ikerlari talde batek Castellets (Mequinensa, Zaragoza) aztarnategian ehortzitako 25 indibiduoren DNA aztertu dute, eta emaitzak Communications Biology aldizkarian argitaratu dituzte.
Brontze Aro amaierako komunitate horren familia egiturei buruzko... [+]
Nagyrev (Austro-hungariar Inperioa), 1911. Zsuzsanna Fazekas emagina hungariar herrixkara iritsi zen. Bere egitekoaz gain, medikuntza, kimika eta beste alor askotako oinarrizko ezagutzak zituenez, eta Nagyreven ez medikurik eta ez apaizik ez zegoenez, berehala eragin handia... [+]
Vichamako (Peru) aztarnategian, arkeologoek 3.800 urte inguruko estatuatxo berezi bat aurkitu berri dute. Caral zibilizazioaren azken arokoa da, eta bi apo irudikatzen ditu.
Aztarnategi bereko hainbat hormairuditan gosetea, lehortea eta, finean, ingurumen krisiari lotutako... [+]
Londres, 1940ko irailaren 7a. Hegazkin alemaniarrek hiria bonbardatu zuten, Britainiar Uharteen eraso masiboa abiatuta. Edo, bestela esanda, blitz-a hasi zen.1941eko maiatzera arte luzatu zen eta, amaitu zenean, britainiar lehen ministro Winston Churchillek “su artean... [+]
Bedale udalerrian (Yorkshire, Ingalaterra) altxor bikingo bat aurkitu zuten 2012an. Archaeometry aldizkarian argitaratu dutenez, berriki altxor horretako zilarrezko piezak aztertu dituzte. Zehazki, berunaren eta oligoelementuen isotopoak aztertuz, zilarraren jatorria zein den... [+]
Duisburg (Germaniako Erromatar Inperio Santua), 1569. Gerard De Kremer (1512-1594) geografo, matematikari eta kartografo flandriarrak, Gerardus Mercator izen latinizatuaz ezagunak, proiekzio kartografiko berri bat diseinatu zuen. Proiekzio mota zilindrikoa zen, ekuatorearekiko... [+]
1991n Alpeetako glaziar batean aurkitu zutenetik, hotzak hain ondo kontserbatutako Ötziren gorpuzkinak informazio iturri oparoa izan dira. Berriki Communications Biology aldizkarian aditzera eman dutenez, momia naturalaren kaxa torazikoa digitalki berregin dute, eta Homo... [+]
Mainz (Alemania), 1454. Johannes Gutenbergek eskala handian inprimatutako lehen liburua argitaratu zuen, Berrogeita bi lerroko Biblia izenez ezagutzen dena. Gutenbergek ez zuen inprenta asmatu; dakigula, Txinan, 1040an, Bi Shengek asmatu zuen inprimatzeko lehen makina... [+]
Ituren (Nafarroa), 1777. Erramun Joakin Sunbil (1755-1821) arotza Donamariako Joana Mari Ezpondarekin ezkondu zen. Ia 40 urte eman zituzten ezkonduta, Joana Mari 1806an hil zen arte. Eta tarte luze horretan, noizbait, Iturengo arotzak santu baten kobrezko estatua urtu omen zuen... [+]
Neumark-Nord (Alemania) aztarnategian 50 metro koadroko gune berezia topatu dute adituek, Science Advances aldizkarian adierazi dutenez. Bertan, neandertalek ehizatutako ugaztun handien hezurrak apurtzen zituzten –172 zaldi, orein eta bobidoren hezurrak topatu... [+]