Neolitoko uharte artifizialak
Hebrida uharteak (Eskozia), duela 5.600 urte. Loch Arnish, Loch Bhorgastail, Loch Langabhat eta beste hainbat aintziretan, gizakiek irlatxo artifizialak eraiki zituzten, ahalegin izugarria eginez. Loch Bhorgastaileko uharte artifizialera iristeko harbide bat ere egin zuten.
Irla hauei “crannog” esaten zaie; hitz gaelikoaren etimologia ez dago garbi, baina egurrari lotuta dago, adituen arabera. Aspalditik jakina zen crannogak ez direla uharte naturalak, gizakiak eraikitako egiturak direla. Baina orain arte uste zuten XVIII. mendera arte erabili ziren irla horiek K.a. 800 urte inguruan hasi zirela eraikitzen, Burdin Aroan, alegia. 2016an Readingeko unibertsitateko Duncan Garrow eta Southamptoneko unibertsitateko Fraser Sturt arkeologoek irla artifizial horiek xeheago aztertzea erabaki zuten, atarian aipatutako hiru lakuetatik hasita. Emaitzak duela aste batzuk eman dituzte argitara Antiquity aldizkarian: Karbono-14 bidez egindako datazioen arabera, egitura horiek K.a. 3640 eta 3360 urteen artean eraiki zituzten, pentsatu baino askoz lehenago.
Emaitza horiek %95 inguruko fidagarritasuna dute. Irletan eta inguruan aztertutako beste hainbat laginek ere datazioak baieztatzen dituzte. Baina arkeologoek ez dute egitura neolitikorik aurkitu crannogetan eta indusketa gehiago egin beharko direla diote.
Hala ere, crannogen jatorri neolitikoaren frogak lehentxeago azaleratu ziren, 2012an, milaka urtetan urpean egon eta gero. Urte hartan, Chris Murray urpekariak Neolito Aroko oso ondo kontserbatutako zeramikazko piezak aurkitu zituen irlatxoen inguruan. Aurkitutako pieza kopuruak –22.000 zati aurkitu dituzte orain arte– eta ondo kontserbatutako zati handiek adierazten dute zeramikazko ontziak propio bota zituztela uretara, helburu erritualengatik ziurrenik.
Zalantzarik ez dago gizaki haientzat garrantzi handia zeukatela, ahalegin izugarria egin baitzuten 10 eta 30 metro bitarteko irlak pixkanaka eraikitzeko, Arkeologoek uste dute trantsizio erritualak (bizitza eta heriotzaren artekoak, haurtzaroaren eta helduaroaren artekoak…) egiteko erabiltzen zituztela. Baina oraindik goiz omen da hipotesiak baieztatzeko, garai bereko halako jardueren berri gutxi baitago; Stonehenge bera crannogak baino mila urte inguru berriagoa da.
Gainera, litekeena da datazio zaharragoak ere lortzea, orain arte Eskoziako crannogen %10 besterik ez baitituzte datatu. Guztira, Neolitoko gizakiek 570 crannog eraiki zituzten egungo Eskozian, eta beste ehunka batzuk Irlandan, Dubaiko uharte artifizial “berritzaileak” baino milaka urte lehenago.
60 bat estatu eta gobernu buru elkartu dira Nizan (Frantziako Estatua) Ozeanoei buruzko Nazio Batuen Konferentziaren kari. Donald Trumpek itsas hondoen esplorazio eta erauzketa komertziala baimendu eta TMC enpresa kanadarrarekin tratua bideratu berri duen honetan –baita... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]
Faroe uharteetan, Ipar Atlantikoko artxipelago bat, Danimarkaren kontrolpean, urtero ehunka zetazeo hiltzen dituzte –normalean milatik gora–. Batzuek "tradizioa" deitzen diote, hainbat mendetako antzinatasuna duelako. Baina odolez gorritutako hondartzan... [+]
Denborale batek hondamendia eragin du Mediterraneo mendebaldean, eta gutxienez 92 dira hildakoak eta dozenaka desagertu daude. Halako ekaitz bortitzen arrazoiak kostaldearen txikizioan bilatu behar direla ohartarazi zuen Millán Millán meteorologoak. Eta soluzioa... [+]
A ze fauna! atalaren lehen denboraldian, olatuz-olatu hainbat itsas izaki aurkeztu dizkizuet txoko honen traineruko kareletik. Ordea, bigarren denboraldiko nire lehen artikulua lagun bati gorazarre egin eta bere lanaren garrantzia azpimarratzeko erabili nahi dut:... [+]
Sentsibilizazio saioen, hitzaldien eta sare sozialen bidez aktibismo antikapazitista egiten du Juncal Cepedak (Irun, Gipuzkoa, 1986). Txikitan ez du erreferente desgaiturik izan, eta besteei laguntzeko eta erreferenteak sortzeko egiten du dibulgazioa. Sare sozialen bidez,... [+]
Itsasoaren heina 9,4 zentimetroz igo da azken 30 urteetan, baina guneka anitzez handiagoa da igoera –besteak beste, Pazifikoko eremu batzuetan 15 eta 30 zentimetro artekoa da–. Beroketa efektuko gasen isurketak ttipitzeko eta klima larrialdiari aurre egiten... [+]
Manuela Jauregi arrantzalea da eta duela 25 urtetik hona, bere senarrarekin batera olagarroa eta eguneko arraina harrapatzen aritzen da Getarian, Manuela itsasontzian. Mattin Jauregirekin mintzatu da ontzi barrutik, eta azken urteetan sumatu dituen aldaketak azaldu ditu.
Ozeano Barean, atoloi apalez osatuak, Marshall uharteak dira klima aldaketaren aurrean herrialde hauskorrenetakoak, itsas mailaren gorakadak zuzenki mehatxatzen dituelako. Bertako gobernuak egokitze plan sakon eta zehatz bat martxan jarri du, biztanleekin elkarlanean, behetik... [+]
Aixa Barbarin López urpeko arkeologoa da, eta, aitortu duenez, txiki-txikitatik izan nahi izan zuen arkeologoa. Hortaz, unibertsitatera joateko garaia iritsi zitzaionean, historia ikastea hautatu zuen, EHUn, eta arkeologian murgildu zen. Urpeko arkeologian aritzea, ordea,... [+]