Neolitoko uharte artifizialak
Hebrida uharteak (Eskozia), duela 5.600 urte. Loch Arnish, Loch Bhorgastail, Loch Langabhat eta beste hainbat aintziretan, gizakiek irlatxo artifizialak eraiki zituzten, ahalegin izugarria eginez. Loch Bhorgastaileko uharte artifizialera iristeko harbide bat ere egin zuten.
Irla hauei “crannog” esaten zaie; hitz gaelikoaren etimologia ez dago garbi, baina egurrari lotuta dago, adituen arabera. Aspalditik jakina zen crannogak ez direla uharte naturalak, gizakiak eraikitako egiturak direla. Baina orain arte uste zuten XVIII. mendera arte erabili ziren irla horiek K.a. 800 urte inguruan hasi zirela eraikitzen, Burdin Aroan, alegia. 2016an Readingeko unibertsitateko Duncan Garrow eta Southamptoneko unibertsitateko Fraser Sturt arkeologoek irla artifizial horiek xeheago aztertzea erabaki zuten, atarian aipatutako hiru lakuetatik hasita. Emaitzak duela aste batzuk eman dituzte argitara Antiquity aldizkarian: Karbono-14 bidez egindako datazioen arabera, egitura horiek K.a. 3640 eta 3360 urteen artean eraiki zituzten, pentsatu baino askoz lehenago.
Emaitza horiek %95 inguruko fidagarritasuna dute. Irletan eta inguruan aztertutako beste hainbat laginek ere datazioak baieztatzen dituzte. Baina arkeologoek ez dute egitura neolitikorik aurkitu crannogetan eta indusketa gehiago egin beharko direla diote.
Hala ere, crannogen jatorri neolitikoaren frogak lehentxeago azaleratu ziren, 2012an, milaka urtetan urpean egon eta gero. Urte hartan, Chris Murray urpekariak Neolito Aroko oso ondo kontserbatutako zeramikazko piezak aurkitu zituen irlatxoen inguruan. Aurkitutako pieza kopuruak –22.000 zati aurkitu dituzte orain arte– eta ondo kontserbatutako zati handiek adierazten dute zeramikazko ontziak propio bota zituztela uretara, helburu erritualengatik ziurrenik.
Zalantzarik ez dago gizaki haientzat garrantzi handia zeukatela, ahalegin izugarria egin baitzuten 10 eta 30 metro bitarteko irlak pixkanaka eraikitzeko, Arkeologoek uste dute trantsizio erritualak (bizitza eta heriotzaren artekoak, haurtzaroaren eta helduaroaren artekoak…) egiteko erabiltzen zituztela. Baina oraindik goiz omen da hipotesiak baieztatzeko, garai bereko halako jardueren berri gutxi baitago; Stonehenge bera crannogak baino mila urte inguru berriagoa da.
Gainera, litekeena da datazio zaharragoak ere lortzea, orain arte Eskoziako crannogen %10 besterik ez baitituzte datatu. Guztira, Neolitoko gizakiek 570 crannog eraiki zituzten egungo Eskozian, eta beste ehunka batzuk Irlandan, Dubaiko uharte artifizial “berritzaileak” baino milaka urte lehenago.
Italiako hainbat hiritan hondartzen eta itsasoaren izaera publikoa aldarrikatzeko mobilizazioak egin ditu udan Itsasoa Aske mugimenduak. Hondartzen erdia enpresa pribatuek kudeatzen dutenez, bainua hartzeko ordaindu beharra daukate herritarrek. Zonalde turistikoenetan ordainpeko... [+]
"Berdela iparralderantz ari da mugitzen, itsasoa berotzeak sardinari ez dio on egiten eta geroz eta gutxiagoa dago, antxoarentzat ona da eta geroz eta gehiago dago, baina txikiagoa da...", dio Aztiko ikerlari Xabier Irigoienek, EITB Datak tenperaturaren gorakadaz egin... [+]
Paul Moal-Darrigade ozeanografoak "Itsas korronteak eta klima aldaketa" bere tesia aurkezten du Donapaleun Otsail Ostegunak hitzaldi zikloaren baitan, eta Kanaldudek jaso du solasaldia bideoz.
Ikerketa batek ondorioztatu du adituek uste baino AMOC korrontearen kolapsoa egoteko aukera handiagoak daudela. Korrontean aldaketa handiek eta azkenengo kolapso batek euri tropikaletan eraldaketa handiak eragingo lituzke, Europan negu oso hotzak eta uda lehorrak izango... [+]
220 milioi tona plastiko sortzen ditugu munduan eta %10a soilik birziklatu. Zifra hori, gainera, hamar urtez jarraian ez da aldatu. Iaz zabor plastiko horren herenak gaizki kudeatzeagatik gure inguruko bazter, erreka, itsaso eta atmosferan bukatu zuen. Greenpeacek salatu... [+]
Belazea gorri azaltzen zen, egun batetik bestera. Gorri-gorri, gorri bizi urrutitik ikusgarri. Gorbela zen, itsas-belarra edo alga. Nekazariak itsas bazterretik bildu eta lehortzeko belazean zabaltzen zuena. Gorbel arrea eta gorbel gorria izaten ziren eta gu bezalako... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Bero boladak ohikoagoak eta luzeagoak dira, azken bi mendeetan 20 zentimetrotan igo da itsas maila eta EAEko bataz besteko tenperatura 0,3 ºC igo da hamarkada bakoitzean.
60 bat estatu eta gobernu buru elkartu dira Nizan (Frantziako Estatua) Ozeanoei buruzko Nazio Batuen Konferentziaren kari. Donald Trumpek itsas hondoen esplorazio eta erauzketa komertziala baimendu eta TMC enpresa kanadarrarekin tratua bideratu berri duen honetan –baita... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Landetako THT Ez taldeak antolatutako hitzaldia duzue honakoa, apirilaren 27an Seignossen hirian egina. Iaz Groelandian 149 egunez preso atxikitako Paul Watson baleen aldeko ekintzaileak, Sea Shepherd-eko Lamya Essemlali ekologistak eta GNSA Zuhaitzen Babeserako Frantziako... [+]
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]
Dokumentalak 2002an 'Prestige' ontzia hondoratu zela eta euskal hondartzetan marea beltzak eragindako hondamendia saihesteko Eusko Jaurlaritzaren eta arrantzaleen erantzuna jasotzen du. Funtsezko ahotsek kutsaduraren aurkako borroka kontatzen dute.
Faroe uharteetan, Ipar Atlantikoko artxipelago bat, Danimarkaren kontrolpean, urtero ehunka zetazeo hiltzen dituzte –normalean milatik gora–. Batzuek "tradizioa" deitzen diote, hainbat mendetako antzinatasuna duelako. Baina odolez gorritutako hondartzan... [+]
Denborale batek hondamendia eragin du Mediterraneo mendebaldean, eta gutxienez 92 dira hildakoak eta dozenaka desagertu daude. Halako ekaitz bortitzen arrazoiak kostaldearen txikizioan bilatu behar direla ohartarazi zuen Millán Millán meteorologoak. Eta soluzioa... [+]