Zelai gorrietako gorbela eta patata
Belazea gorri azaltzen zen, egun batetik bestera. Gorri-gorri, gorri bizi urrutitik ikusgarri. Gorbela zen, itsas-belarra edo alga. Nekazariak itsas bazterretik bildu eta lehortzeko belazean zabaltzen zuena. Gorbel arrea eta gorbel gorria izaten ziren eta gu bezalako umemokoentzat irudi miresgarria zen. Inork ez zekien zergatik eta zertarako hartzen zuten lan izugarri hori.
Geroago etorri ziren ijito gorbelzaleak. Dagoeneko ez ginen umeak ijitoak autoen gurdi-karroetan eta atzea ebaki eta kendutako landroverretan gorbel pilak, gainezka, batera eta bestera zeramatzatenean. Estraperloaren usaina hartzen genion, baina lasai ikusten genituen karretoan. Belaze berekirik ez eta zubi azpietan zabaltzen zuten gorbela. Autobidearen zubipe erraldoiak, toki lehorrak izanik, aproposak deshidrataziorako.
Batzuek eta besteek urte sasoi honetan bertan ematen zioten gorbelari belarrari ontzeko ematen zaion gobernu bera. Zabaldu, ondo zabaldu, eta, lehortu ahala, jiratu. Jiratu eta jiratu eta, jiratzearen poderioz ondo lehortzen zenean, bildu eta salmentara. Asturias aldera saltzen zen lehen gorbela; itxuraz, sendagaiak egiteko erabiltzen zuten eta kosmetikoak egiteko ere bai. Preziatua, ondo ordaintzen zen.
Urrutira gabeko Orioko Lusarbekoek Igeldoko Agitiko itsasarteko senadiko arrokatan biltzen zuten, garai batean, gorbela, eta etxe aurreko belardi zelaian zabaltzen. Itsasoak ikusgarrizko gorbel metak pilatzen zituen Agitiko horretan, baita Biozalbiko arrokatan ere.
Ondo ordaintzen zenez, ez zen etxerako hondarrik ere uzten; eguraldia etsai ondo lehortzeko aukerarik ez bazen izan, gorbela erdi ustelduta geratzen zen eta inork erosi nahi ez. Orduan ongarri bezala baliatzen zen. Gorbelek itsasoko mineralak, gatzak eta jakiak bildu eta kontzentratzeko gaitasuna dutenez, ongarri ederrak dira. Soroan zabaltzen ziren. Nik gogoan dut gorritutako belaze hartan, gorbelak lehortutako sail horretan, ondoren belarrak beste kolore bat zuela, ingurukoa baino beltzagoa, hobea. Lusarben oraindik gogoan dute sei-zortzi urtez gorbela lehortutako saila gorritu eta patata egin zuteneko urtea, sekula etxean ezagutu duten patatarik onena izan omen zen. Gorbelek aminoazidoak, oligoelementuak (batez ere burdina eta manganesoa), bitaminak, polifenolak, hormona naturalak, manitola eta abar dituzte, baita azkenaldian ingurune lehorretako nekazaritzan gero eta sona handiagoa hartzen ari den azido alginikoa ere. Horien denen eta gehiagoren ondorio dira lurraren egitura harrotu eta bertako bizia hobetzea eta pH-a igotzea, landareen zelulak indartzea, fotosintesia hobetzea, fruituen hazkundea adoretzea eta lehorteetan landareen erantzuna bizkortzea. Eta, oro har, landareak babesten dituzte. Aziendaren azpietarako ere ez dira txarrak: desinfektatzaileak dira, gaitzak eta bizkarroiak uxatzen baitituzte, eta gatz punttuak urrutiratu egiten ditu onddo eta bakterio kaltegarriak. Iodoak aziendaren apatxak babestu eta osatzen ditu. Simaur ederra izango da bai gorbel inaurkindun hori.
Gaur egun itsasbazter horietan gorbel arrastorik ere ez du erakusten mareak. Gorbela bukatzen ari da, edo beste paradero hobe baten bila utzi du lehengo etxea. Horrela, gaur belazeak eta autobiako zubipeak ez daude inoiz gorri. Eta sekulako patata haien istorioak zaharren asmakizuna dirudi.
Burujabetzan sakontzeko egitasmoa da Oiartzun Burujabe proiektua, udalaren, herriko ehun ekonomikoaren eta herritarren artean bultzatu dutena. “Oiartzungo herritarrek bertako baliabideak eta produktuak, bertan ekoizten dena erabiltzea bultzatu nahi dugu, kanpoko... [+]
Ostirala da, bero handia egin du gaur ere. Baserriko lanak bukatu ditugu, belarretan egin dugu. Nekatuta, izerditan, berotuta, baina pozik! Denon artean lortu dugu, denok bat ekinda lana hobeto egiten da.
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Loratu da. Kostata baina loratu da, bai, arkakaratsa (Rosa spp.). Lore arin, mehe, hegalari itxurakoa da, arrosa bat da eta lorea ere arrosakara eta zuriaren arteko kolorea du. Urtero loratzen da lurrin fina zabalduz. Lore horiek destilatu egiten dira, ia erabat kosmetikan eta... [+]
David de Blasek abiatutako proiektua da Azpigorri Ahuntz Txorizoak, eta izenak argi uzten duenez, azpigorri arrazako ahuntzekin ari da lanean. “Urteetan industrian aritu nintzen lanean, baina pandemia garaian artzain eskolara joan nintzen, eta ikasketak amaitutakoan... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
San Roman auzoko jaietan bost neska adingaberi ukituak egiteagatik 18 urteko mutil bat atxilotu zuen Ertzaintzak Muxikan (Bizkaia). Udalak eta herriko Mugimendu Feministak elkarretaratzea deitu dute asteartean 20:30erako.
Ipurdia belztu egiten zaio. Tomate (Solanum lycopersicum) alea sano-sano ikusten da, landarean zintzilik, goitik behera begiratzen baitiogu. Buruz behera edo hankaz gora jarriz gero ipurdia beltz-beltz azalduko du. Ipurdian txanpon baten antzeko beltzune borobila, oso beltza eta... [+]
Hamabost urte baino gehiago daramatza martxan Bizkaiko Kimuak ernamuinduen proiektuak, baina hasierako bultzatzaileak erretiratu dira eta erreleboa hartu berri dute Mikel Landa Luzarragak eta Asier Iñigo Oraindik. Ernamuindutako kimu freskoak ekoizten dituzte batik bat,... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Ekoizleen eta kontsumitzaileen arteko zuzeneko harremanak sustatzeko asmoz azoka berria jarri du martxan Iruñeko Udalak, INTIA-Reyno Gourmetekin, Nafarroako Nekazal Produkzio Ekologikoaren Kontseiluarekin (NNPEK), Elikagai Artisauen Elkartearekin eta Bizilurrekin... [+]
Natura aspaldi deuseztatu genuen. Hori da gure kultura, natura deuseztatzea. Oinarrian, nekazaritzaren kultura, goldearen kultura, kultibatzea, berezko natura deuseztatzea da. Guk nahi ditugun mozkinak eta etekinak jezteko moduko “natura” dugu gurean.
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]