Hainbesterako eta gehiago
1936ko azaroaren hasieran Arrasateko bost emakume fusilatu zituzten tropa frankistek. Florencia Olazagoitiak 40 urte zituen hil zutenean. Hiru seme-alaben ama zen eta bost hilabeteko haurdun hil zuten. Baina halako kasuak “salbuespena” izan ziren; gerran atxilotu, kartzelaratu eta fusilatutako gehienak gizonezkoak izan ziren. Arrasate 1936: emakumea, gerra eta errepresioa dokumentalean lekukotza eman dutenak gerrako protagonisten azken lerroan daude, ezkutuan, isilpean. Galtzaileen alderdian daude eta, gainera, emakumeak dira.
Dokumentalaren aurkezpenean, Intxorta 1937 elkarteko kide Julia Mongek esan zuen lekukotza horiek biltzea ez dela lan erraza izan, batzuek atzera egin zutelako, eta hitz egin dutenek, askotan, beren bizipenei dagokien garrantzia ematen ez dietelako. Agian horregatik, lekukotzak apalak dira, duinak. Eta dokumentalaren egileek tonu horri eusten asmatu dute. Gertatutakoaren irudi errealik ezean, dramatizazioetara jo dute. Errepresentazioak egoki girotzeaz gain, dramatismo funsgabea saihestu dute. Protagonistak ez dira biktimismoan jausten, biktimak izan arren. Bizirik ateratzeak ez baitu esan nahi biktimak izan ez zirenik. Fusilatuen emazteak, arrebak, alabak ziren, haien gorpuen bila Ondarretako kartzelara joan behar izan zuten, edo ilea larru-arras moztu zieten eta horrek zekarren umiliazioa jasan behar izan zuten.
Lehengo batean, blog batean irakurri nuen emakumeei ilea moztearena faxisten kontua izan ohi dela, baina ez esklusiboki. Bigarren Mundu Gerraren amaieran naziekin harremanak izandako emakume frantziar askori ere ilea moztu zieten, umiliazio publiko gisa. Dokumentala ikustean, blogaren sarreraren amaieran irakurle batek utzitako iruzkinaz gogoratu nintzen: “Ez da hainbesterako, ilea hazi egiten da”. Iruzkinaren sinplismoa iraingarria da, eta metafora gisa, erabat okerra. Ilea berez hazten baita, baina gerra ostean emakume arrasatear haientzat gauzak ez ziren bere onera etorri besterik gabe. Erbestera joan behar izan zuten batzuek, familia osoa jaso behar izan zuten besteek, eta gogor lan egin behar izan zuten, lan egiteko aukera zutenean behintzat, lan bila zebiltzanek erantzun hau jaso ohi baitzuten maiz: “Galtzaileentzat ez dago lanik”.
Emakume horien meritua ez da soilik gerraren ondorioak jasan izana, gerra oste luzean aurrera egiteko gaitasuna baizik. Baina haien hitzetan ez dago heroikotasunik, ezta amorrurik ere, gerran bizitakoekin bakeak egin balituzte bezala. Dokumentalean hitz egiteari uko egin ziotenek nahiago dute ez oroitu. Parte hartu duten batzuek besterenak nabarmendu dituzte, beren buruari garrantzia kenduta. Baina dokumentalaren amaiera aldera lekuko batek urtetako gutxiesteei, mesprezuei, isiltasunari erantzuten die, serio, kamerari zuzen-zuzen begira: “Hainbesterako ez zen izango… Hainbesterako ez, gehiago”.
Oraindik ikusgai dago Donostiako San Telmo museoan Memoriaren Basoak erakusketa, maiatzaren 11ra arte. Totalitarismoek gizartea kontrolpean hartzeko erabiltzen dituzten metodo eta tekniken inguruko hausnarketa bat da, espresio artistiko ugariren bidez ondua.
Maki gerrillari antifrankistek Euskal Herrian ez zuten presentzia bereziki nabarmena izan, baina batzuk pasatu ziren, baita erregimenaren errepresio bortitza pairatu ere. Guardia Zibilak hiru hil zituen Ibaetan 1947an eta bat Zubietan 1948an, ahaztuta badaude ere.
Iazko uztailean, ARGIAren 2.880. zenbakiko orrialdeotan genuen Bego Ariznabarreta Orbea. Bere aitaren gudaritzaz ari zen, eta 1936ko Gerra Zibilean lagun egindako Aking Chan, Xangai brigadista txinatarraz ere mintzatu zitzaigun. Oraindik orain, berriz, Gasteizen hartu ditu... [+]
Gogora Institutuak 1936ko Gerrako biktimen inguruan egindako txostenean "erreketeak, falangistak, Kondor Legioko hegazkinlari alemaniar naziak eta faxista italiarrak" ageri direla salatu du Intxorta 1937 elkarteak, eta izen horiek kentzeko eskatu du. Maria Jesus San Jose... [+]
1936ko Gerran milaka haurrek Euskal Herria utzi behar izan zuten faxisten bonbetatik ihes egiteko. Frantzia, Katalunia, Belgika, Erresuma Batua, Sobietar Batasuna eta Amerikako herrialdeetara joandako horien historia jasotzeko zeregin erraldoiari ekin dio Intxorta 1937... [+]
Ezpatak, labanak, kaskoak, fusilak, pistolak, kanoiak, munizioak, lehergailuak, uniformeak, armadurak, ezkutuak, babesak, zaldunak, hegazkinak eta tankeak. Han eta hemen, bada jende klase bat historia militarrarekin liluratuta dagoena. Gehien-gehienak, historia-zaleak izaten... [+]
Irungo tren geltokian, Aduanaren eraikinaren atzealdean dagoen Pequeña Velocidad pabiloiak zutik jarraituko du, 1936ko gerraosteko giltzapetze-sistema beldurgarriaren lekuko gisa, talde memorialisten borrrokaren ondorioz. Pabiloia frankistek erabili zuten 1936tik 1942ra,... [+]
Donostiako eta Gipuzkoako beste udalerrietako irudiak ikus daitezke unibertsitatearen webgunean.
Hamarkada askotako eskaeraren ostean, Parisko Marceau etorbidearen 11. zenbakian dagoen jauregi historikoa EAJren esku geratu da azkenean. Jeltzaleentzat, balio monetariotik harago, balio sinboliko itzela du eraikin horrek, erbestearekin eta faxismoaren kontrako borrokarekin... [+]
Talde memorialistek deitutako manifestazioa Erorien monumentuan hasiko da 18:00etan eta Gazteluko plazan bukatuko da. Amaierako ekitaldian El Drogas, Gran Ritxarson, Ilargigorri eta La Chula Potrak esku hartuko dute, besteak beste. Gaia orokorrean nola dagoen azaldu dugu... [+]
1937 eta 1940 artean, Eusko Jaurlaritzak bere zerbitzu sozialen bidez, Iparraldeko osasun zentro handiena izango zena zabaldu zuen Bidarten: La Roseraie ospitalea. Helburua zen Hego Euskal Herritik gerraren ondorioz uholdeka zetozen zauritu eta elbarriak artatu eta... [+]
Iruñea, 1939. Urte hasieran, hiriko zezen-plaza kontzentrazio-esparru modura erabili zuten frankistek. 3.000 gerra presorentzako edukiera izan zuen ofizialki; Nafarroan une horretan fronterik ez zegoenez, gerra presotzat baino errepresaliatu politikotzat jo behar dira han... [+]
Nafarroako Fusilatuen Senitartekoen Elkarteak gogor kritikatu du Iruñeko Erorien Monumentuaren inguruan EH Bilduk, Geroa Baik eta PSNek egindako akordioa. "Pedagogia" egiteko toki hobeagoak daudela dio eta interpretazio zentroari Maravillas Lamberto izena... [+]
"Gerraren Oroimena" izeneko ibilbidea osa dezakezue noiznahi Usurbilgo erdigunean.