Apirileko feria eusko-katalana
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Sevilla, 1846ko abuztuaren 25a. Hiriko bi enpresa-gizonek proposamen bat bidali zioten udalbatzari, urtero, apirilean, hiru eguneko ganadu azoka bat antolatzeko. Alejandro Aguado, Montelirioseko kondea zen orduan Sevillako alkatea, eta proposamena atzera bota zuen hasieran, hiritik hurbil beste bi ganadu azoka garrantzitsu bazeudela argudiatuta: Mairena de Alcorrekoa eta San Lucar la Mayorrekoa, jatorria Erdi Aroan zutenak biak. Hala ere, 1847ko martxoaren 5ean Elisabet II.a Espainiako erreginak feria pribilegioa eman zion Sevillari. Orduan, udalbatzak aurreko urtean jasotako proposamena egokia zela erabaki zuen, besteak beste, proiektuak tokiko abeltzain eta nekazari askoren babesa zuelako, bultzatzaileak bertakoak ez ziren arren; enpresa-gizonetako bat, Narciso Bonaplata (1807-1869), katalana zen, eta bestea, Jose María de Ybarra (1816-1878), Euskal Herrikoa.
Bartzelonan jaioa, Bonaplata ehungintzan hasi zen lanean. Desamortizatutako komentu zaharrak merke erosi eta fabrikak Kataluniatik kanpo zabaldu zituen 1830eko hamarkadan. 1840an iritsi zen Sevillara, burdina eta kobre fabrika berri bat aitzakia, eta han bizi izan zen hil artean.
José María de Ybarra, aldiz, bilbotarra zen, José Antonio Ybarra Bizkaiko Labe Garaien eta Banco de Bilbaoren sortzailearen hirugarren semea. Aitak, semea Bilbo inguruan bor-borrean zeuden mugimendu politikoetatik aldendu nahian, José María kanpora bidali zuen 1841ean: Baionara, Bartzelonara, Valentziara, Cádizera... 1843an Sevillara iritsi zen eta han geratzea erabaki zuen. Itsasontzi enpresa bat sortu zuen lehenik, Sevilla eta Bilbo arteko merkataritza bidea egingo zuena. Ondoren, oraindik martxan dagoen Ybarra elikagai enpresa sortu zuen.
Bonaplata eta Ybarraren ekimena erreginaren baimena jaso eta hurrengo hilabetean gauzatu zen: ganadu azoka 1847ko apirilaren 18an inauguratu zuten. Apirileko lehen feria hartan hemeretzi etxola jarri zituzten jan-edanetarako. Baina dibertsio-gunearen arrakastak eraginda, 1850ean azoka bitan banatu zuten: ganadua batetik, festa bestetik. Gaur egun ganadu askorik ez, eta jantzi flamenkoak, sevillanak, manzanilla.... dira nagusi. Andaluziar esentziaren paradigmatzat iragartzen den Sevillako feria, katalan batek eta euskal herritar batek sortu zuten.
Kosmetiko enpresak azalerako kremak hornitzen zituen Dachauko kontzentrazio esparrua. Naziek presoekin esperimentuak egiteko erabili zuten krema mota bat, eta 80 eta 90 preso artean hil ziren horren ondorioz. Enpresak ikerketa “independente eta osatua” jarri du... [+]
Emakumea eta lurra elkartzen dituen liburua idatzi du Onintza Enbeitak: Bizitza baten txatalak. Gure aurrekoen bizimodua jaso du, andre baten ahotan: "Baserria bere horretan, erromantizismorik gabe". Feli Madariaga (1932, Baldatika, Forua, Bizkaia) da andre hori, lurrari... [+]
Arantzaren buruko loreek ez zuten arantzarik, Arantzaren bizitzak, ordea, asko. Emakume izatearekin batera, jaiotzetik batzuk. Besteak gaztetatik eransten joan zitzaizkion, komisarian torturak ezarriak, Burgosko prozesuan eta kartzelan, arantza horiek denak patriarkatuak... [+]
50 urte dira Francoren diktadura garaiko azken bost fusilamenduetatik. Jon Paredes, Txiki eta Angel Otaegi ETAko kideak, eta Sánchez Bravo, Humberto Baena eta Ramón García Sanz FRAPekoak. Txikiren abokatuetakoa izan zen Magda Oranich, mende erdia eta gero... [+]
Zinemagile iruindarrak, ibilbide labur baina baliotsua egin zuen zinemagintzan 1970eko eta 1980ko hamarkadetan, zuzendari lanetan emakumerik apenas zebilenean. Irrintzi lanarekin garai hartako errepresioa islatu nahi izan zuen, eta Ikuska proiektuan euskal emakumeak erretratatu... [+]
Gatazka politiko bat egon da azken 60 urteetan Euskal Herrian, eta horrek izan du bere bertsio biolentoa, ETAk bideratu duena, zeinari Espainiako Estatuak errepresioz eta estatu-terrorismoz erantzun dion. Sei hamarkadetan, ordea, biolentzia horiek ez dira berdin ikusi izan... [+]
Duisburg (Germaniako Erromatar Inperio Santua), 1569. Gerard De Kremer (1512-1594) geografo, matematikari eta kartografo flandriarrak, Gerardus Mercator izen latinizatuaz ezagunak, proiekzio kartografiko berri bat diseinatu zuen. Proiekzio mota zilindrikoa zen, ekuatorearekiko... [+]
Europan eta munduan arrazakeria gora doa, eta Euskal Herria ez dago joera horretatik salbu. Egun, herritarrak eta jendarteak eskuin muturraren baloreak bere egiteko bide nagusietakoa da arrazakeria. Arazoaren larritasunari tamaina hartzen saiatu gara, eta aztertu ditugu zenbait... [+]
Bedale udalerrian (Yorkshire, Ingalaterra) altxor bikingo bat aurkitu zuten 2012an. Archaeometry aldizkarian argitaratu dutenez, berriki altxor horretako zilarrezko piezak aztertu dituzte. Zehazki, berunaren eta oligoelementuen isotopoak aztertuz, zilarraren jatorria zein den... [+]
Donostia arpilatua, bortxatua eta propio erreta Espainiako independentziaren alde 1813ko abuztuaren 31n.
1808an Napoleon enperadoreak Baionan bildu zituen elkarren aurka borrokatzen ari ziren Espainiako errege aita-seme borboiak, Carlos IV.a eta Fernando VII.a, biek nahi... [+]
Abuztu honetan polemika berri bat piztu digute, beste behin, belarrondokoa ematea baino larriagoa izan dena. Azken hamabost urte baino gehiagoan, Glen Cree ekimenetik hasi, Estatu bortxaren biktimei aitortza legala emateko mekanismoen sorreratik segitu eta herri honetan ireki... [+]
Azken zortzi urteotan 30 bunker inguru berreskuratu dituzte dozenaka gazte boluntariok; Baztanen, Otsondon, izan da azkena. Ana Ollo kontseilariak bisitatu du auzolandegia eta gazteen ezinbesteko lana txalotu eta eskertu du.
Euskal Herrian auzo borrokalaririk bada, hori Txantrea da zalantzarik gabe. Herritarrek euren eskuz eraikia (literalki), auzoa defendatzen ikasi dute kalez kale, izan poliziarengandik, izan agintarien utzikeriatik, izan ugazaben diru-gosetik. Baina auzoa hori baino gehiago da,... [+]