Frantziako Erresuma murriztu zuen mapa
Genoako Errepublika, 1625. Giovanni Domenico Cassini matematikari, astronomo eta ingeniaria jaio zen. Astronomo ibilbidea 1648an abiatu zuen Bologna inguruko Panzano Behatokian, eta bi urte geroago Bolognako Unibertsitateko astronomia sailaren ardura lortu zuen.
1669an Frantziara joan zen eta bertan aritu zen hil artean, Luis XIV.aren babesean. Eguzki Erregearen laguntzaz Parisko Behatoki Astronomikoa ireki zuen 1671n. Behatokiaz arduratu zen 1711. urtean ikusmena galdu zuen arte. Hurrengo urtean zendu zen Cassini, 87 urte zituela.
Besteak beste, Cassinik Marte eta Jupiter planeten errotazio aldiak kalkulatu zituen, eta Saturnoko lau satelite ikusten lehenengoa izan zen. Haren izena dute Saturnoko A eta B eraztunen arteko tarteak, asteroide batek eta Ilargiko nahiz Marteko krater banak.
Hala ere, genoarrak ez zuen karrera osoa zerura begira eman. Inguruko lurrak ere aztertu zituen. 1661ean longitudea neurtzeko metodo berri bat sortu zuen eta hamarkada bat geroago, metodo hura gauzatuz, Frantziako lehen mapa topografikoa egin zuen; edo egiten hasi zen, behintzat. Cassiniren metodoaren bidez, lur eremuen azalera zehaztasun handiagoz kalkula zitekeen. Erreferentzia puntuak erabiliz triangeluak mugatzean zetzan sistema. Emaitzak harrigarriak ziren, ordura artekoak baino askoz zehatzagoak.
Baina lur azalera txikientzat egokiagoa zen metodoaren bidez erresuma osatzea lan oso nekeza izan zen. Giovanniren seme Jacquesek jarraitu zuen, lehenik, mapa osatzeko lana, eta bilobak hartu zuen lekukoa azkenik, aitonak abiatutako lana amaitzeko. Metodoa hain zen mantsoa, ez baitzen XIX. mendearen erdialdera arte berriro erabili.
Nahiz eta Giovanni Cassinik maparen azken bertsioa esku artean ez izan, lanean hasi bezain pronto konturatu zen Frantziako Erresuma ordura arte uste zena baino askoz txikiagoa zela. Hura kolpe latza izan zen Luis XIV.a ahalguztidunarentzat. Monarka absolutistak zera esan omen zuen haren konfiantzazko astronomoak –astrologoa ere bazen– aurkikuntzaren berri eman zionean: “Gerra guztietan irabazi ditudan lurraldeak eta gehiago kendu dizkit Cassinik bere maparekin”.
Donostia arpilatua, bortxatua eta propio erreta Espainiako independentziaren alde 1813ko abuztuaren 31n.
1808an Napoleon enperadoreak Baionan bildu zituen elkarren aurka borrokatzen ari ziren Espainiako errege aita-seme borboiak, Carlos IV.a eta Fernando VII.a, biek nahi... [+]
Abuztu honetan polemika berri bat piztu digute, beste behin, belarrondokoa ematea baino larriagoa izan dena. Azken hamabost urte baino gehiagoan, Glen Cree ekimenetik hasi, Estatu bortxaren biktimei aitortza legala emateko mekanismoen sorreratik segitu eta herri honetan ireki... [+]
Azken zortzi urteotan 30 bunker inguru berreskuratu dituzte dozenaka gazte boluntariok; Baztanen, Otsondon, izan da azkena. Ana Ollo kontseilariak bisitatu du auzolandegia eta gazteen ezinbesteko lana txalotu eta eskertu du.
Euskal Herrian auzo borrokalaririk bada, hori Txantrea da zalantzarik gabe. Herritarrek euren eskuz eraikia (literalki), auzoa defendatzen ikasi dute kalez kale, izan poliziarengandik, izan agintarien utzikeriatik, izan ugazaben diru-gosetik. Baina auzoa hori baino gehiago da,... [+]
Aurten Txiki eta Otaegi fusilatu zituztela 50 urteko beteko direnean, Alonsok adierazi du ETAko bi kideek ez zutela nahi Franco osteko gizarte demokratiko bat: "Diktaduraren aurka borrokatzen ziren, baina diktadurak erabilitako tresna berberekin".
Ezagutu dezakezu Euskal Herria gure txoko eder eta famatuenak bisitatuta, Instagramerako edo postal baterako argazkiak aterata zure buruari, kostaldeko paisaietan edo monumentu bisitatuenetan irri eginez. Baina ez duzu Euskal Herria guztiz ezagutuko. Horretarako, hobe zenuke... [+]
Txiki eta Otaegiren fusilamenduen 50. urteurrenaren harira jarritako olana kendu du Zarauzko Udalak. Sortuk salatu du udalak, EAJ eta PSE-EEk osatuta, "zaborra izango balitz bezala" tratatu zuela olana. Zenbait herritarrek berreskuratu eta Azken Portuko plazan ireki dute.
Gorpuzkiak aurkitu eta lurpetik atera ahal izateko ezinbestekoa izan da Gesalaz Muniango bi bizilagunen testigantza: Lucio eta Domingo Zabalza anaiek adierazi zuten, haur zirela, hainbat pertsona lurperatu zituztela leku horretan Guesalazko haranean, herri horretako... [+]
Donostiako hirigunetik Urumeak banandua, nekazaritza eremu zabala zen Egia: Nabarrizene, Txurkoene, Mikelaene, Polloene... 70 baserri baino gehiago zeudela uste da. Trenbidearen etorrerak beste destino petral bat ekarri zien lur horiei, ordea: zerbitzuetarako eta... [+]
Urtemugak hausnarketarako parada izaten dira. Atzera begira jarri, egindako bideari begiratu eta, oraina ulertuta, geroa pentsatzeko. 2025 honetan, urtemuga biribila bete dugu: Gipuzkoa izenaren idatzizko lehen aipamenetik mila urte bete dira, eta aukera ezin hobea iruditu zaigu... [+]
Historia garaikideko basakeriarik handienetakoak dira Hiroshimaren eta Nagasakiren bonbardaketak. 1945eko abuztuan, hiru eguneko epean, bi bonba atomiko jaurti zituzten lehen aldiz historian eta bi hiritako biztanleak modu indiskriminatuan hil zituzten. 1945aren amaierarako,... [+]
Mainz (Alemania), 1454. Johannes Gutenbergek eskala handian inprimatutako lehen liburua argitaratu zuen, Berrogeita bi lerroko Biblia izenez ezagutzen dena. Gutenbergek ez zuen inprenta asmatu; dakigula, Txinan, 1040an, Bi Shengek asmatu zuen inprimatzeko lehen makina... [+]
1991n Alpeetako glaziar batean aurkitu zutenetik, hotzak hain ondo kontserbatutako Ötziren gorpuzkinak informazio iturri oparoa izan dira. Berriki Communications Biology aldizkarian aditzera eman dutenez, momia naturalaren kaxa torazikoa digitalki berregin dute, eta Homo... [+]
Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea aberasten zuten. XVI-XVIII mendeak ziren. Meatzariak,... [+]
Ituren (Nafarroa), 1777. Erramun Joakin Sunbil (1755-1821) arotza Donamariako Joana Mari Ezpondarekin ezkondu zen. Ia 40 urte eman zituzten ezkonduta, Joana Mari 1806an hil zen arte. Eta tarte luze horretan, noizbait, Iturengo arotzak santu baten kobrezko estatua urtu omen zuen... [+]