Mingain urdina
Odolustea uztailaren 10ean hasi zen. Hamar buru hil zaizkigu harrezkero: hazarkume bat, ahari bat eta zortzi ardi. Odol analisiek baieztatu dute mingain urdinaren gaitzaren ondoriozko heriotzak izan direla denak ere.
Uztailaren 12an Itturbeko belardian ardi bat aurkitu nuen, hilda zegoen. Antzuen tropan beste bat falta zen.
Uztailaren 13an itzuli ginen. Falta zen ardiaren hezurrak eta azala ikusi genituen. Putreek janda.
Xoxo aharia izan zen kamioiak eraman zuen lehena. "Ederra aharia, ze pena!", esan zuen gidariak. Halaxe zen, ederra. Uztailak 14 zituen.
Biharamunean, kamioiak beste bi eraman zituen. Bi urtekoak.
Uztailaren 16an, hiru buru eraman zituen kamioiak. Hazarkumea eta beste bi ardi –batek bi urte zituen eta besteak urtebete–.
Uztailaren 20an hiru urteko ardia hilda aurkitu genuen etxe gaineko belardian. Ordubete geroago, putreek garbi utzi zuten.
Uztailaren 21ean bi urteko ardia eraman zuen kamioiak.
Uztailaren 10ean hasitako amesgaiztoak hamar ardi eraman ditu. Hau idazten ari naizela, bost ardi ditugu gaixo. Itxura batean, bik aurrera egingo dute. Gainontzekoek ez dute itxura onik, egia esan.
Neke izugarriak pisua du, bihotza zanpatzeraino. Nekeari beldurra, ezjakintasuna, tristura, etsipena, frustrazioa, porrota eta mina batzen zaizkio. Denen artean odolik gabe utzi dute artzainaren bihotza.
Uztailaren 17an etorri zen Ane, Biolurko albaitaria, artaldea txertatzera. Mingain urdinaren 8 serotipoaren kontrako txertoa jarri diegu. Badakigu 38 eta 42 egun bitarteko epea behar duela botikak erabateko babesa emateko, baina bitarte horretan, egunak pasa ahala, gaixotzekotan, sintomak arinagoak izango dira.
Nahiz eta odolusteak jarraitu, txertaketak arnasa eman digu.
Dirudienez, gaitzaren 3 serotipoa Iparraldetik eta Kantabriatik dator; 8a baino hilgarriagoa. Dagoen giroa egokia da eltxoarentzat. Gipuzkoako Foru Aldundiak horren kontrako borondatezko txertaketa kanpaina abiatu du. Bizitakoa bizita, txertatuko ditugu, ezin bihotza odolusten utzi... Txertaketa ahalik eta lasaien joateko, eta artaldea ezagutzen duenez, nahiko genuke Anek egitea. Ea Aldundiak zer erantzuten digun.
Baten batek galdetuko dio bere buruari zergatik ez ote genuen artaldea aurrez txertatuta. Hemen erantzuna: Gipuzkoako Foru Aldunditik derrigorrezko txertaketa urtarrilaren 15ean eskaini ziguten, gure erditze sasoi bete-betean, eta, abortu arriskuak zirela eta, esan genuen udaberri aldera etortzeko. Gainera, bektore lanak egiten dituen eltxoa zazpi gradu azpitik hiltzen da; beraz, arriskurik ez. Gerora, udaberria etorri zen, ordurako txertaketa borondatezkoa zen, eta kanpainaren zurrunbiloan ez ginen akordatu inora deitzearekin. Inork ez zigun deitu.
Zergatik kontatu hau guztia?
Ezer baino lehen, artzain bezala dugun erantzukizunagatik. Ez genuke nahi beste inork horrelakorik bizitzerik. Izan ere, orain arteko prozesuak sekulako higadura emozionala ekarri digu. Eta, noski, galera ekonomikoa ere bai.
Hau kontatzeko bigarren arrazoia zeu zara, irakurle, Bizi Baratzea orrialdetara gerturatzen zaren hori. Jakin baitakit gure artaldearen eta etxearen martxa jarraitzen duzula, eta senak eskatzen du gauzak aldrebestuta daudenean ere umiltasunez onartzea, zintzo.
Bada, horrelaxe, bihotz zanpatu hauek osasuna eta poza opa dizkizute.
Post scriptum: Uztailaren 31n hil zen azken ardia: 35344. Putreek jan zuten. Orotara, 11 animalia hil zitzaizkigun. Gaur, abuztuak 26 dituen honetan, GFAko albaitaria etorriko da 3. serotipoaren kontrako txertoa jartzera. Beldurra itzuli da etxera: zer ondorio izango ditu txertoak ernai dauden ardiengan? Beldurra baino latzagoa da, ordea, bihotz zanpatuak ponpatzen duen odol apurrarekin bizitzea.
Historikoki, artzaintzari eta abeltzaintzari guztiz lotuta egon den bailara da Erronkaribarrekoa, baina azken hamarkadetan nabarmen eraldatu da eta turismoa bihurtu da jarduera nagusia. “Ekonomia horrela aldatu da, eta hamarkadaz hamarkada ardi, behi eta behor kopurua... [+]
Uda giroan Baxenabarre eta Zuberoa gainetan egonen denak kausituko ditu ardi, behi zein zaldiak bere inguruan. Ehunka direlako maiatz-ekainean behealdeko etxaldeak hustu eta kabalak bortura igortzen dabiltzan laborariak. Artzainen artean ere, uda bortuko etxolan pasako duenik... [+]
Portugaletera bazoazte, autobidea utzi eta hiriko sarrerako bi erreiko bide bazterrean 40 ardiko artaldea ikusiko duzue agian. Makilarekin zaindari dute alboan artzaina, iluntzetan itxituran sartu eta egunez pisu-lantegi arteko zelaietan bazkatzen du artaldea. Bere izena izan... [+]
Hau idazten ari naizela, kanpaina bukatzear dugu. Datorren astelehenean jetzaldi batera pasako gara. Horrek esan nahi du hiru egunetik behin egingo dugula gazta, eta gaztek izango dituztela bospasei kilo. Uztailaren bigarren astean edo utzi egingo diogu gazta egiteari.
2009an sortua, euskal sukaldaritza tradizionala sustatzea du helburu Ja(ki)tea elkarteak, abeltzain, laborari edota arrantzaleen jarduna nabarmentzearekin bat. Hamaika modura egin dakieke aitortza, eta oraingoan liburu berria plazaratuta azaldu die elkarteak esker ona,... [+]
Proventza eskualdean, Alpeen hegoaldean abiatu zuten Lili Saint-Laurent euskaldunak eta Mathias Guibert proventzarrak abeltzaintza proiektua duela hamar urte pasatxo. “Ardi, ahuntz, behi, txerri eta pottokekin plantatu ginen etxalde dibertsifikatua landuz, baina laborantza... [+]
Aurten 1.500 ardi inguruk zeharkatu dute Kale Nagusia, bost artaldetan banatuta. Idiazabal Gaztaren denboraldi berriaren aurkezpen ofiziala egin da, udaletxean. Garena Jatetxeko Julen Bazek eta Peli Perez de Anuzitak moztu dute gazta.
Konturatu orduko, 119 arkume jaio dira etxean, eta hamahiru ardi baino ez zaizkigu gelditzen erditzeko. Aurrerakoak diren urruxak jada izendatuta dauzkagu; horrek, inplizituki, esan nahi du hiltegira eramango ditugunak zeintzuk diren badakigula. Bereizte ariketa horretan... [+]
Artiletan sustraitzeak ematen duen bakeak salbatzen nau maiz, kanpoko zein barruko ekaitzetatik. Artilea baino bakegile eraginkorragorik ez dut aurkitu inguruan. Bere indarra areagotzen da odola, karena eta oritza tartean badaude; artilearekin batera haiek ere ehundu baitute... [+]
20 urte zituela, Alberto Flores-Uranga Mutrikutik Idahora (AEB) joan zen artzain. Bakardadean, mendietan galduta, maiz koiote eta hartzak begira zituela."Berriro egingo nuke, zalantzarik gabe", dio, garai haiek gogoratuta.
Uharteko artzain egunean azaldu zuten Euskal Herriak nazioarteko ardi mozketa txapelketatan aritzeko onarpena lortu duela. Ofizialtasuna Eskoziako 2023ko munduko txapelketan etorri zen, euskal moztaileek aurkeztutako dosierra eta bertan egindako defentsa bikainaren ondorioz... [+]
Hau irakurtzen duzunerako, ez dakit zenbat herri izango ditudan bihotzean eta zenbat gogoeta buruan. Idatzi hau bidali baino lehen, izan naiz Arantzan, Tolosan, Elgoibarren eta Ondarroan, Hausnarrean liburua aurkezten.
Euskal Herriko ardi moztaileek ofizialtasuna lortu dute nazioarteko lehiaketetarako, eta 2026ko munduko txapelketan parte hartzeko asmoa daukate. Lehenago, 2025ean, Euskal Herriko txapelketa egin nahi dute.
Lerro hauek idazterako, gazta egiteari utzi diogu eta antzutze prozesu betean gaude. Horrek esan nahi du jetzaldiak gero eta sakabanatuagoak direla denboran, ardiei esnea desagertu arte. Batzuen kasuan, egun gutxitan bukatuko da prozesua, eta gutxi batzuei gehiago kostako zaie.