Artile, karena eta oritza
Artiletan sustraitzeak ematen duen bakeak salbatzen nau maiz, kanpoko zein barruko ekaitzetatik. Artilea baino bakegile eraginkorragorik ez dut aurkitu inguruan. Bere indarra areagotzen da odola, karena eta oritza tartean badaude; artilearekin batera haiek ere ehundu baitute egun ekaitz horietatik babesten nauen anoraka.
Urtarrilaren 7an Biloria jaio izanak aurrera begira jarri ninduen, esperantzaz; hura babestu zuen karenak erakutsi zidan desio dudan mundu berri on horren lorratza.
Horrela ahaztu zitzaidan herrira joateko, seme-alaben opor garaian hainbestetan erabili dugun pistan, Pagamendi aldean, bota duten obra-hondakin pila. Han baten batek ondutako hondakindegia! Bideak dituen zuloak estaltzeko izango ote ziren hango adreilu, azulejo eta gainontzekoak; baina hilabete baino gehiago pasa ondoren, han topatu dute etxeren bateko pusketek atsedena.
Eskerrak Biloriak itxi egin zuen ziklo hura... Bai, jakina, barruan ere badira gorabeherak... Handik egun gutxitara, Luziri arkumea ito zitzaion, poltsan, eta gajoak egun batzuk pasa zituen karena osorik bota ezinda. Zorionez, beste asko etorri dira, tartean Serranillaren txikiak. Ez du meritu makala, bederatzi urte izanik, bikotea egin eta aurrera ongi ateratzea. Bere urruxa etxerako izango da, amaren xume bezain osasuntsu izan dezala bizitza luzea berak ere...
Dena den, artegitik ateratzea nahikoa da berriz ere kanpoko ekaitzen erasoak aurpegian sentitzeko. Oraingo honetan basurdeen lanak belardietan. Egunero-egunero opari bat: patata ereiteko aukera. Goldea pasako bagenu, ez genuke hain dotore utziko desiratzen ez dugun balizko patata-saila. Guk landatu berri ditugun sagarmin, haritz eta pago gazteak bidean topatzen badituzte, horiek ere errotik erauzten dituzte. Babeserako tutua jarrita, antza, ez zaizkie hain erakargarriak egiten. Belardietan, lurrak zuzendu eta berdintzeko denbora atera behar, ez dugun hori... Edozein kasutan, desmasiaren soluzioa ez dago baserritar arrunton esku. Beste batzuen teilatuan dago pilota, nahiz eta errebotean gure etxeak hondatzen dituzten, hemen eta han, bazterrik bazter, dabiltzan basurde saldoek.
Banator, berriz ere, babesera. Pekatsuren alaba urruxaz erditu da. Primi aharikoz. Hektor urruxaz, ohikoa duen patxada horrekin. Gorri-gorrik ere urruxa izan du, txikia bezain goxoa, ama bezalakoa. Egunak pasa dira jaio zenetik, eta oraindik laguntza behar du titiburua aurkitzeko, baina berdin dio, gogoko tokian aldaparik ez, eta gustura jaisten naiz hura edanaraztera, sekulako oparia baita euren intimitate horretan sartzeko irekitzen didaten atetxoa.
Nahiago egon oritzdun intimitate horretan mingain urdinaren balizko txertaketaren hodei beltzaren azpian baino. Urtarrilaren 15ean bukatzen zen derrigorrezko txertaketa epea, eta bezperan deitu ziguten etortzekoak zirela ardiak txertatzera. Atzeratzeko eskatu genion deitu zigunari, erditze garai betean garela; bektore lana egiten duen eltxoa zazpi gradu azpitik hiltzen dela, beraz, arriskurik ez... Esan genion esateko arduradunari guri deitzeko, eta geure egoeraren berri emango geniola.
Ardien marruek bahitzen gaituzte, eta hantxe gaude berriro, artile artean, karenak jasotzen eta arkumeek edan dutela ziurtatzen, arkumeek edan gabeko esneak jezten. Halaxe harrapatu gaitu Honoriren erditzeak, eta eguerdi aldean Anarirenak, belardian. Ahariko bana. Pena urruxak ez izatea...
Halere, ez dago modurik ardiek Pik utzitako hutsunea estaltzeko, ezta etxean geratzen diren txakurren presentziak ere, Ikatzek, bere antza duenez, akaso, disimulatuko du? Guk emetan irudikatu genuen eta bera hilda zegoen, baso baten pistan. Jada Xarpa xaharraren ondoan dago.
Epe motzean aurreikusitako 105 erditzeetatik, oraindik 59 geratzen zaizkigu. Balio dezatela horien karenek eta oritzek Piren heriotzak sortutako samina goxatzeko. Balio dezala gure ardien artileak orain ospelean bizi diren bihotzak epeltzeko.
Natura aspaldi deuseztatu genuen. Hori da gure kultura, natura deuseztatzea. Oinarrian, nekazaritzaren kultura, goldearen kultura, kultibatzea, berezko natura deuseztatzea da. Guk nahi ditugun mozkinak eta etekinak jezteko moduko “natura” dugu gurean.
Ekoizleen eta kontsumitzaileen arteko zuzeneko harremanak sustatzeko asmoz azoka berria jarri du martxan Iruñeko Udalak, INTIA-Reyno Gourmetekin, Nafarroako Nekazal Produkzio Ekologikoaren Kontseiluarekin (NNPEK), Elikagai Artisauen Elkartearekin eta Bizilurrekin... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Herri libre bat, Euskal Herriak erabaki lelopean, parte hartzera eta kaleak ikurrinaz betetzera dei egin du herri mugimenduak.
BiziLagunEkin desazkunde turistikoaren aldeko Donostiako plataformak ekainaren 15erako deitu du manifestazioa, Europa Hegoaldeko beste hainbat hiritako eragileek bezala. Turistifikazioa salatu eta hiri eredu alternatiboa aldarrikatuko dute.
Golde” hitza “kultura” hitzetik dator. Etimologialaria ez naizenez, ez naiz, badaezpada, bidezidor horretan barrenduko, edozein sastraka edo lahardiren (Rubus fruticosus) erdian itotzeko ere… Inor edo bestek argituko ote digu gakoa.
Umetan aitarekin ikasi zuen Unai Zabala Zubelzu txaramarrak hurritz makilak egiten. “Perretxikotara joaten ginen bezala, makilak egitera ere ateratzen ginela gogoratzen dut, hamar bat urte nituela edo hasi izan nintzen”, dio. Urteekin, aitak jarduna utzi zuen, baina... [+]
Intxaurrondoak ekainean emango du bere fruitua. Lan bikaina egin du, esfortzuak merezi izan du. Lehen beroaldiekin zirkulazioak eta bihotzak zaintza bereziak behar dituzte. Garrantzitsua da hidratazioa mantentzeko neurriak hartzea –ura, infusioa eta saldak– eta fruta... [+]
Egurra lorarazteko gai da. Egurra lore bihurtzen du, bai, izan zurgin, arotz, zur-langile, zur-lantzaile, maiasturu, benuzer edo menuzer, zur-apaintzaile, zur-egintzaile, zuharotz, zurgile, zurgin-neska edo zurgin-mutil denak.
2024ko irailetik martxan dute Urduñan Belardi hiltegia eta haragi-eraldaketarako gunea. Elikadura burujabetzaren bueltan herrian urte askoan egin duten prozesuaren ondorio da proiektua, Bedarbide abeltzainen elkarteak bultzatu duena. “Sektorean egindako ikerketatik,... [+]
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]
Veneziako urmaela, 452. urtea. Hunoen inbasioak bultzatuta, Italiar penintsulako barrualdeko hainbat biztanlek eremu zingiratsuan hartu zuten behin behineko babesa. Baina lonbardiarren inbasioak iritsi ziren urte batzuetan, eta bizitoki iraunkorra bihurtuko zen etorkin... [+]
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]
A ze pagotxa!, esan ohi dugu. Pagotxa edo mauka edo txokoa edo mantxunga edo… onturre edo probetxu ona ateratzen zaion zerbaiti edo horren aukerari esaten zaio “pagotxa”.