Hotza maite duen igela
Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak erakartzen ditu eta babesa ematen du. Eta hor, lurrera eroritako hosto horien artean, mugitzen da anfibio bat: baso-igel gorria. Lurraren nabarrean, marroi kolorea gutxiago ikusten baita.
Eta galdetuko diozu agian zeure buruari, ea anfibioak ez ote ziren udaberriko animaliak. Beti esan izan baita anfibioak ektotermoak direla. Alegia, kanpoko tenperaturen menpe bizi direla eta tenperaturak goxatzen hasten direnean agertzen direla. Eta entzungo zenuen ere, putzuetan neguaren ostean ugaltzen direla, euriteen ondoren, putzuak urez beteak izaten direlako. Eta ez zabiltza oker hala pentsatzen baduzu, baina… espezie guztiak ez dira berdinak, eta baso-igel gorria hotza maite duen igela da, metabolismoa mantsotzeko eta tenperatura baxuetan irauteko gaitasuna baitu. Horregatik, udazkenean hasi eta udaberria bitartean ugaltzen da batez ere. Negu inguruan, anfibio espezie gehienak ez bezala.
Tenperaturak jaisten hasten direnean, baso-igel gorria basoko lur gorritutik putzuetara joaten da, orbel artean, migrazio txiki bat bailitzan. Udazkenean, mendietako urmaeletan, bidezidor, gurdi-bide edo pistetako putzu-zuloetan jartzen ditu arrautzak igel honek. Poltsa lirdingatsu itxurako arrautzak dira. Ikusteko oso nabarmenak. Ezagunak mendira joateko ohitura duen edonorentzat. Eme batek 2.000 arrautza jartzeko gaitasuna du eta 2-4 hilabetetan bihurtuko dira zapaburu aurrena eta igel ondoren.
Baso-igel gorria bederatzi cm inguruko tamaina hartu dezakeen anfibioa da. Bere izenak dioen moduan, gorrizta, nabar argia edo iluna izan daiteke eta populazioaren arabera, gorputzean dituen orbanak eta kolorea bera ezberdinak izan ohi dira. Ugal garaia urri erdialdean hasten du kostaldetik gertu, eta altueran gora egiten dugun heinean, atzeratzen joan ohi da. Esaterako, Pirinioetan martxora arte ugaldu ohi dira. Izan ere, baso-igel gorriaren banaketa itsas-mailan hasi eta Pirinioetan 2.500 metroraino zabaltzen da.
Hotz zalea izanik, Europan gora hedatzen den espeziea da, hasi Iberiar penintsulako eremu atlantikotik eta Eskandinaviaraino. Igel arruntena da Europan, eta hortik bere ingelesezko izena: Common Frog. Arrunta izanagatik, ordea, Europa mailan babestua dago. Izan ere, Euskal Herriko eremu askotan urtetan harrapatua izan den espeziea izan da, bere izterretako haragia preziatua baita askorentzat. Oilaskoaren antzekoa, diotenez.
Ornogabe jale amorratua da baso-igel gorria eta orbelaren artean aurkituko ditu horiek. Bertan egoten da geldi eta isilik. Eta ez da mugituko, gizakiaren oinaren arriskua gertu izan arte. Orduan, sekulako saltoa emango du. Uretan egiten duen modukoa. Putzuetan, ordea, garaia iristean, kantuan ere ariko da. Ur azpiko koruak egingo dituzte, ez oso ozenak. Baso-igel gorria isila baita, baina ez mutua.
BASO-IGEL GORRIA Rana temporaria
TALDEA: Ornoduna / Anfibioa.
NEURRIA: 9 cm.
NON BIZI DA? Basoa eta urmaela, garaiaren arabera.
ZER JATEN DU? Ornodun txikiak.
BABES MAILA: Europa mailan babestuta.
Bizitza azkar pasatzen dela entzun eta esaten dugu maiz. Hala ere, gizakiok urte dezenteko bizi-itxaropena daukagu. Hainbat urte izan ohi ditugu ongi garatu, bizi eta ugaltzeko. Badira, ordea, hori guztia denbora askoz ere laburragoan egin behar duten gu bezalako ugaztunak:... [+]
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]
Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]