Burmuina txikituta bizirauten duen ñimiñoa
Bizitza azkar pasatzen dela entzun eta esaten dugu maiz. Hala ere, gizakiok urte dezenteko bizi-itxaropena daukagu. Hainbat urte izan ohi ditugu ongi garatu, bizi eta ugaltzeko. Badira, ordea, hori guztia denbora askoz ere laburragoan egin behar duten gu bezalako ugaztunak: satitsuak.
Satitsua Sorex generoa
TALDEA: Ornoduna / Ugaztuna / Sorex generoa.
NEURRIA: 5-10 cm arteko luzera eta 3-18 g arteko pisua.
NON BIZI DA? Hosto erorkorreko basoetan, baita soro, larre eta putzuen mugetan ere.
ZER JATEN DU? Batez ere intsektuak, intsektuen larbak, lur-zizareak, barraskiloak eta beste ornogabe batzuk.
BIHOTZ BIZKORRA: Satitsu baten bihotzak 800 eta 1.000 aldiz taupa egiten du minutuko, bere metabolismo bizkorraren adierazle.
BABES MAILA: “Kezka txikiko” katalogatua.
Satitsuak animalia talde bat dira, xaguen antzekoak baina satorrekin ahaidetuak. Mutur luzeko ugaztun txikiak dira, eta ez dira zailak ikusten belar edo orbel artean ihesi. Hainbat satitsu espezie ditugu Euskal Herrian, eta bi taldetan banatzen dira: hortz zuriko satitsuak (Crocidura generokoak) eta hortz gorriko satitsuak (Sorex eta Neomys generokoak).
2024. urtean argitaratutako ikerketa batek satitsu buztankarratuaren (Sorex araneus) bizi zikloa ikertu zuen. Satitsu hori ez da ohikoa Euskal Herrian, Pirinioen ekialdean bizi da gehienbat, baita Europako beste herrialde batzuetan ere. Baina ikerketa horretan lortu zituzten emaitzak ikusgarriak izan ziren, eta batek daki gure lurraldean aurki daitezkeen genero bereko beste satitsu batzuen kasua, satitsu txikiarena (Sorex minutus) edo Millet satitsuarena (Sorex coronatus), antzekoa izango den.
Satitsu buztankarratuaren bizi-itxaropena 18 hilabetekoa da, gutxi gorabehera. Uda aldera jaiotzen da, eta hurrengo urteko udazken edo negura arte bizi da. Tartean, negua du biziraupen erronka. Halako ugaztun txikiek (5-10 cm arteko gorputza dute) zailtasunak izaten dituzte hilabete hotzetan aurrera egiteko. Beste ugaztun batzuek migratu egiten dute eremu epelagoetara, edo hibernatu beste hainbatek.
Satitsu buztankarratuak, ordea, beste estrategia bat du; bere burmuina, buruhezurra, eta organo gehienak txikiagotzen ditu negua pasatzeko. Eta hurrengo udaberrian berriro berregiten du dena.
Satitsu guztiek, oro har, beharrizan energetiko oso handiak dituzte. Horiek asetzeko, egun guztia jaten pasatzen dute, eta egun bakar batean bere pisuaren %80-90 jan dezakete. Neguko hilabeteetan, ordea, ez dute eskuragarri behar duten elikagai guztia, baina ez dute denbora galtzerik migratzen edo hibernatzen; urte bakar bat biziko dira eta. Horren ordez, gastu energetiko handia duten ehun eta organoak murrizten dituzte, burmuina kasu (masaren %26 murriztu dezakete). Estrategia horrekin, aktibo mantendu daitezke urte osoan zehar.
Satitsu buztankarratua izan da protagonista aipatutako ikerketan eta oraingoz, negua pasatzeko estrategia hau satitsu espezie horretan soilik ikertu da. Baina esan bezala, genero bereko beste satitsuek bizi-ziklo antzekoak dituzte, eta negu gorrian bizirautea lortu behar dute. Horrela funtzionatzen du zientziak, eta galdera baten erantzuna lortzeak beste hamaika sortzen ditu beti.
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]
Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]
Gaur aurkezten dugun intsektuaren izen zientifikoak, besteak beste, bi gauza azaltzen dizkigu: alde batetik, gorria dela (ez erabat) eta ez duela hegorik. Okerrak ez dira biak ala biak, baina gorria ez da bere kolorazio bakarra, eta hegoak ere izan baditu, baina beraien tamaina... [+]