Heldu-lekua eta kortsea
Arrazoi pedagogiko edo metodologikoengatik, historialariok joera dugu iraganeko aldi historikoak zatikatzeko eta epetan banatzeko. Badira den-denok ezagutzen ditugun aro tradizionalak (Historiaurrea, Antzinaroa, Erdia Aroa, Aro Modernoa eta Garaikidea); baina baita horien azpi-aro ugari ere.
Epe horiek heldulekuak dira. Baliatzen ditugu, alde batetik, ikerketa errazago egiteko eta, bestetik, irakaskuntza eta azalpena ulergarriago suertatzeko. Tarte horien helburuak dira gertakari historikoak ordenatzea eta gutxi gorabehera ezaugarri sozial edo politiko berberak dituzten aldiak sailkatzea. Gainera, historialariok ezin dugunez giza-iragana osotasunean ikertu, ikergaia zatikatu eta pasarte batzuk aukeratzeko balio dute.
Baina historiaren aroak, eta horien hasiera eta bukaera markatzeko mugarriak, konbentzionalak eta arbitrarioak dira. Hau da, ez dira aro naturalak, historialarion artean erabakitakoak baizik. Historiaren protagonistek ez zekiten zer aldi edo garaian bizi ziren. Esaterako, Santimamiñeko labarrak pintatu zituztenek ez zekiten Goi-Paleolitoko Magdaleniar aldian bizi zirenik eta Inkisizioaren aginduz kiskali zituzten zugarramurdiarrek ez zekiten Aro Berri edo Modernoan bizi zirenik.
Alabaina, epealdi eta mugarriok ezinbesteko helduleku diren arren, batzuetan historia ulertzeko arazoak sor ditzakete. Batetik, “aurrerabidearen” edo “garapenaren” zentzu ilustratua naturaltzat hartu izan delako sarri. Mendebaldeko pentsamoldean, historiak aurreranzko ibilbide jarraitua eta determinatua zuela pentsatzeko joera egon da. Horren arabera, Mendebaldea zibilizazio aurreratua litzateke eta garapen maila apalagoko beste gizarteak, aldiz, atzeratuak lirateke, guk egin dugun bidea oraindik egin ez dutenak. Gizarte aurreratu eta atzeratuen arteko banaketa hori arrazakerian oinarritzen da eta sarri kolonialismoa justifikatzeko erabili izan da.
Bestetik, kontuan hartu behar da banaketa horiek Europako historiarentzat egin zirela eta ez direla unibertsalak. Aro historikoen banaketa klasikoa Christoph Martin Keller alemaniarrak egin zuen XVII. mendearen bukaeran. Baina zatiketa hori ez da ongi egokitzen munduko lurralde guztien iraganera. Badu zentzurik Antzinaroaz edo Erdi Aroko feudalismoaz hitz egitea Afrikan, Ameriketan edo Asian?
Azkenik, kontuan hartu behar dugu, epealdien arteko banalerroak arbitrarioak direnez mugarri horiek ez dituztela garai aldaketak zehazki islatzen. Normalean aldi historikoak eta testuinguru sozialak ez dira goizetik gauera aldatzen. Absurdoa da pentsatzea XVI. mende bukaeran herritarrak egun batez oheratu zirela erdi-arotar eta biharamunean esnatu zirela moderno. Gainera, historialarien artean, joera egon da garai historiko homogeneo xamarrak aztertzeko. Baina nire uste apalean, trantsizio garaiak dira interesgarrienak, aldi batetik bestera pasatzerakoan ikusten baitira aldaketak, ñabardurak eta argi-ilunak.
Ikusi dugun bezala, historiako aroen banaketa batzuetan helduleku izan daiteke, baina beste batzuetan kortse hertsatzaile bat da. Horregatik, egun garai eta epealdi historikoak modu malguagoan ulertzeko joera dago, eta, azalpen historikoa errazteko lagungarri diren heinean, beharren arabera moldatu daitezke.
.jpg)
Nafarroako Gobernuan ondare historikoaz arduratzen den erakundea da Vianako Printzea, eta Iruñeko Udala haren zain zegoen birgaitze prozesuarekin aurrera jarraitzeko. Datozen asteetan, beraz, obrarako lehiaketa irekiko da.
Bizkaiko Aldundiak jakitera eman duenez, Gamiz-Fikan aztarnategi bat aurkitu dute, Atxispeko San Pedro ermitaren ingurunea berreskuratzeko interbentzio-programa baten esparruan. Azaldu dutenez, eremu kantauriarrean dokumentatutako lehen hipogeo mistoa da; hau da, ez da kobazulo... [+]
"Oraindik korapiloa askatzeko" dagoela gogoratzeko eta Txiki eta Otaegiren fusilatzeen 50. urteurrena kari, Sortuk bi pankarta handi eskegi ditu Cuelgamuroseko monumentuko arku batetik. 1975ean bertan lurperatu zuten Francisco Franco diktadorearen gorpua, 1936ko gerran... [+]
Ikerlariek ez dute erromanizazio zantzurik atzeman Burdin Aroko kokaleku horretan. Adituen arabera gunea suntsitu gabe abandonatu zutela erakusten dute arrastoek.
Iratzar eta Olaso Dorrea fundazioek antolatu duten erakusketa ibiltaria ezin izango da Zarauzko areto publikoetan ikusi. Udalak argudiatu du errelato "partziala" eta "ideologizatua" eskaintzen duela. EH Bilduren lokalean paratuko dute azkenean.
Zaragozako unibertsitateko ikerlari talde batek Castellets (Mequinensa, Zaragoza) aztarnategian ehortzitako 25 indibiduoren DNA aztertu dute, eta emaitzak Communications Biology aldizkarian argitaratu dituzte.
Brontze Aro amaierako komunitate horren familia egiturei buruzko... [+]
Idatzi duen eleberriko pertsonaia mirestera heldu da Juan Luis Larraza Lakuntza (Etxarri Aranatz, 1950), eta, beharbada, mitifikatu ere egin du. Han eta hemen, eta, oroz gain, Nafarroako Artxibategiko agirietan Luis L(e)izarraga kapitainari buruzko datu bakanak bildu, Pello... [+]
Nagyrev (Austro-hungariar Inperioa), 1911. Zsuzsanna Fazekas emagina hungariar herrixkara iritsi zen. Bere egitekoaz gain, medikuntza, kimika eta beste alor askotako oinarrizko ezagutzak zituenez, eta Nagyreven ez medikurik eta ez apaizik ez zegoenez, berehala eragin handia... [+]
Duela mende erdi frankismo gotorrenak bere aurkako ahotsak isilarazi nahi izan zituen ETAko eta FRAPeko bost militante hiltzen. 1975a zen, eta irailak 27 zituen. Baina alderantzizkoa lortu zuen, eta zenbaitek nahi luketenaren kontrara, askatasunaren aldeko borrokalari gisa... [+]
Vichamako (Peru) aztarnategian, arkeologoek 3.800 urte inguruko estatuatxo berezi bat aurkitu berri dute. Caral zibilizazioaren azken arokoa da, eta bi apo irudikatzen ditu.
Aztarnategi bereko hainbat hormairuditan gosetea, lehortea eta, finean, ingurumen krisiari lotutako... [+]
Londres, 1940ko irailaren 7a. Hegazkin alemaniarrek hiria bonbardatu zuten, Britainiar Uharteen eraso masiboa abiatuta. Edo, bestela esanda, blitz-a hasi zen.1941eko maiatzera arte luzatu zen eta, amaitu zenean, britainiar lehen ministro Winston Churchillek “su artean... [+]
Kosmetiko enpresak azalerako kremaz hornitzen zuen Dachauko kontzentrazio esparrua. Naziek presoekin esperimentuak egiteko erabili zuten krema mota bat, eta 80 eta 90 preso artean hil ziren horren ondorioz. Enpresak ikerketa “independente eta osatua” jarri du martxan.
Emakumea eta lurra elkartzen dituen liburua idatzi du Onintza Enbeitak: Bizitza baten txatalak. Gure aurrekoen bizimodua jaso du, andre baten ahotan: "Baserria bere horretan, erromantizismorik gabe". Feli Madariaga (1932, Baldatika, Forua, Bizkaia) da andre hori,... [+]
Emakumea eta lurra elkartzen dituen liburua idatzi du Onintza Enbeitak: Bizitza baten txatalak. Gure aurrekoen bizimodua jaso du, andre baten ahotan: "Baserria bere horretan, erromantizismorik gabe". Feli Madariaga (1932, Baldatika, Forua, Bizkaia) da andre hori, lurrari... [+]
Arantzaren buruko loreek ez zuten arantzarik, Arantzaren bizitzak, ordea, asko. Emakume izatearekin batera, jaiotzetik batzuk. Besteak gaztetatik eransten joan zitzaizkion, komisarian torturak ezarriak, Burgosko prozesuan eta kartzelan, arantza horiek denak patriarkatuak... [+]