Udan, oporraldi luzea pasatzen duzu Euskal Herrian, pausatzeko, indarberritzeko, lan egiteko ?

Hiruak batera. Itsasoa ikusteko, itsas haizea, fisikoki sentitzeko beharra dut. Haurrak txikiak ditut oraindik eta oporrak askoz hobe pasatzen ditugu hemen hirian baino. Hemen gainera ongi idazten dut goizean. Parisen baino eskari gutxiago ditut. Hemen maiz egoteko beharra dut eta haurrak handitzean, urtearen parte handi bat hemen pasatzea aurreikusten dut ere.

Konta iezazkiguzu hemengo bizi puskak.

Gaztetan, Biarritzeko diskoteketara joaten nintzen. Baionako festak egiten nituen ere bai, oporretara zetozen lagun anitzekin; gero haurrak sortu eta gutxiago ateratzen nintzen. Oso arrunta da.

Barnealdeko herri txiki batean bizi naiz. Gustuko dut zuhaitzez inguratua egotea, goizean baratze aitzinean egotea, idaztea. Hondartzara noa edo hobeki erranik bainatzera noa, uhinetan igeri egitera. Hor denbora tarte bat egoten naiz, hondarra gehiegi zapaldu gabe eta etxera sartzen gara. Bizi lasaia da biziki. Xantza handia dugu horregatik. Hemengo bakeaz jabetzen naiz erabat. Paradoxazko bake bat nonbait. Izan ere herri hau ez da beti baketsua izan.

Mundu biziki interesgarria da idazten duen emakume batentzat, nik ditudan baldintza onetan idazten duenarentzat. Guztia anitz mugitzen ari da, eleberritako garaia da, arriskutsua eta eleberritakoa.  

Mugitzen naiz anitz. Bizikleta asko egiten dut. Errobi bazterrak gustuko ditut. Biarritz sasoiz kanpo maite dut. Gutxitan noa uda gorrian. Ez dut salatuko nongo hondartzara joaten naizen, baina ez da hiri erdiko hondartza hasteko. Lagun batzuk ditut hemen, baina ez naiz hainbeste ateratzen. Biarritzeko mediateka hau biziki maite dut. Izan ere, nire aita hemen gainean bizi zen orain dela zenbait urte eta eraikuntza hau altxatzen ikusi genuen haren etxeko leihotik. Etxez aldatu da geroztik, baina lekua gustuko dut beti.

Bidasoako zubia maiz gurutzatzen duzu?

Bai, lagun biziki on bat nuen, Hasier Etxeberria. Maleruski iaz hil zen. Bihozmin handia dut Hasier galdurik. Maiz joaten nintzen haren ikustera Hendaiara eta Gaztelu herrira. Gure artetik joan denetik egia da gutxiago gurutzatzen dudala, gutxiago noa bestaldera, hemen erraiten den bezala, nahiz eta niretzat herri honen jarraikitasuna erabatekoa izan. Baina egia da muga pasatzearenak Hasierekin lotura zuzena zuela. Ezagutzen ez dutenentzat, Hasier Etxeberria letralaria zen, sukaldari fina baita, euskal kulturaren enbaxadore ona, idazlea eta telebistako gizona, « Sautrela », Euskal Telebistako literatura saioaren aurkezlea alegia, zeinean elkar ezagutu genuen, orain dela hemezortzi urte inguru.

Paristarrak oraindik nardatzen dituzu euskal jatorriaz ari zarenean?

Bai uste dut hori ez dela hainbeste aldatzen. Orain dela bulta bat, duela hogei bat urte, nire euskal jatorria aldarrikatzen nuenean, paristar jakobinoak nardatzen nituen, bereziki nire argitaratzaileak; asko maite ditut baina nitaz trufatzen ziren pixka bat. Oso zaila da ulertaraztea aberastasun bat dela, ez eraso bat. Hasier lagunak erraiten zidan Hendaian bertan, okindegi batera zoazenean ogi bat euskaraz eskatuz, terroristatzat hartzen zaituztela. Orduan, Parisen ezinezkoa da erabat. Bon, anitz idatzi dut horri buruz, espero dut nonbait lagundu dudala gauzak alda daitezen. Dena den, bizi garen garaiak ez du deus ikustekorik nire gaztaroarekin. Identitatearen gaia ez da leku berdinean, eta terrorismoarena ere lekuz aldatu da. Egiazki, dena aldatzen da abiadura handian. Ematen du euskal gaia modu baketsuan konpondu dela eta aldi berean ahaztua izan dela ere, paradoxikoki; tokiko gaia bilakatu da biziki eta badirudi Madrilen eta Parisen besterik badutela egiterik. Garai oso ezberdina da. Mespretxua dago herri txikiekiko, erruduntasuna ere bai. Gogoratzen dut GALen (Groupe Antiterroriste de Libération), ETAren kontrako milizien gaia ez dela argitu oraindik. Oso gai iluna da beti. Madrildik, Espainiako komisaldegietan gertatu tortura kasuez eta hori guztiaz ez dago lasaitzerik. Ez dago hitz sinesgarririk. Gero, nahasmendu handia izan zen 2004an, Madrilgo geltokietako atentatuak gertatu zirenean, Aznar, ETA izan zela erranez atera zenean. Biziki ongi gogoratzen naiz. Izan ere martxoaren hamaikan izan zen eta nire alaba martxoaren 8an sortu zen; orduan, ni amategian nintzen, nire umetxoarekin nire burbuilan, eta Aznar entzun nuen irratian ETA izan zela erraten. Nire baitan, “ez, ez da posible” pentsatzen nuen. Hainbat arrazoiengatik ezin zen ETA izan. Gainera egiazko suizidio politikoa izan zen Aznarrentzat. Momentuan, haustura bat egon zela pentsatzen dut, gauza ezberdinengatik. Lehenik, terrorismoa islamista bilakatu zelako, beste terrorismoak “has been” bihurtuz. Izugarri da ikustea nola bortizkeria batek beste bat zaharkiturik uzten duen. Erdiragarri iruditzen zait. Nahasmen politiko handi bat izan zen ere, eta beste aro batean erori gara, bat-batean, oso bortizki. Iruditzen zait guzti hori ez dela sendatua izan. Gero, bake prozesu oso polit hori gertatu da, nahiz eta ulertzen dudan hitzak berak kritikak jaso izana. Ni zinez bortizkeriaren kontra naiz eta biktimak entzuten ditut. Ni biktimen aldekoa naiz, baina ulertu dezaket ere herri honetan independentziaren aldeko nahikundea izatea. Halere, ezerk ez du bortizkeria justifikatzen. Independentziaren aldeko nahikundeari trufa egin dio bortizkeriak. Parisek mespretxatu du eta Madril-ek bortizki erantzun dio. Nik pairatu dut hori. Ondorioz, paristarrek ez dute piperrik ulertzen. Irlandesekin nahasten dute ere, eta egia da antzekotasunak direla.

Bake prozesua oso noblea izan da Kofi Annanekin, Pierre Joxekin, boz zoragarriekin, baina iruditzen zait bost axola zaiela Parisen. Oso harrigarri da. Nik artikuluak idazten ditut gaiaz, baina agian (irribarrez) gu hunkitzen gaitu bakarrik, euskaldunok.

Uste duzu frantsesak glotofoboak direla, alegia beste hizkuntzak mendratzen dituztela?

Pariseko konkurtso handiak pasa nituenean, Normale Sup bereziki, ahozkoan, gaur baino markatuago nuen azentua ezabatzeko aholkatu zidaten. Eta ezabatu nuen, nire interesa zen, baina oso bortitza zen ber denboran.

Nire amari debekatu zioten erabat euskaraz hitz egitea, beste belaunaldia zen. Ondorioz, nire amarekiko filiazioa euskaraz gelditu zen.

Euskal pasaporte bat banu, herri laiko bat, emazte eta gizonen arte berdintasuna eta Europaren baitan egotea segurtatuko lidakeena. Nik baietz erraten dut berehala. Gustatuko litzaidake euskal nortasuna edukitzea.

Nahiko bidaiatu dut, bereziki Afrika frankofonoan, nahiz eta hitz horrek nardatzen nauen, erran dezagun frantsesez ari den Afrikan, frantses guztien edertasunaz jabetzeko, Quebec-eko frantsesa ere bai... Frantsesez ari diren beste herrietako literaturak arrakasta handia dauka halere; Alain Mabanckou bezalako pertsonak, beste frantses batenak baino, erranaldiak errateko beste modu baten mezulari biziki onak dira. Iruditzen zait horrek ere seduzitzen duela egiazki, ez dezagun gaia hanpatu. Frantsesak ez dira tuntunak. Ez frantses guztiak. Ni eroso sentitzen naiz primantza horretan. Frantses hizkuntza anitz maite dut, bat gehiago delako beste hizkuntzen artean. Hor dago koska; erran nahi dut “frantses-frantsesentzat”, frantsesa natura-egoera bat da. Uste dute planeta guztiak dakiela frantsesa, egiazko aberastasuna delarik hizkuntza ezberdinetatik jaustea. Frantsesa ez da hizkuntza sakratua, ez da tenplu bat, harekin jolas daiteke, alda dezakegu. Frantses akademia zozokeria bat da niretzat, zentzugabea. Frantsesa ezin biziagoa da. Frantsesez aritzeko modu ezberdinez, beste hizkuntzez zeharkatua da, Ingelesa ere tartean, ez baita deabrua hura ere. Duela gutxi irakurtzen nuen bost ehun hitz baino gehiago daudela frantsesez, arabiar jatorria dutenak adibidez. Alde ezberdinetatik gurutzatuak egon gara eta ber denboran eragina izan dugu beste hizkuntza batzuen gainean, ez da ez ongi ez gaizki, horrela da.

Oleg Sentsov, Errusian preso den zinegile Ukraniarrari elkartasuna adierazi diozu...Bidegabekerien aitzinean errudun sentitzen zarela diozu.

Bai, biziki bizi atsegina dut, bereziki hemen nagoenean. Goizez idazten dut lasaiki. Inork ez dit idazten debekatzen. Inork ez dit zentsuratzen. Herri egokian nago idazteko, bereziki emakume izanik. Munduko herrialde gehienetan, idaztea debekatua zaie emakumeei. Edo erbesteratu dira, edo mehatxupean bizi dira. Orduan bai, bada horrelako erruduntasun judu-kristau sentimendu bat. Baina erruduntasun hori indar galtze hutsa da. Ez dago horretarako arrazoirik. Alderantziz,xantza badugu eta baliatu behar dugu xantza hori. Nik ahal dudana egiten dut Oleg Sentsov-en alde; egiazko errudunak diktadoreak dira. Begi-bistako gauzak erraten ari naiz, baina El-Assad, Poutine, Trump dira errudunak. Planeta hautsi batean bizi gara nonbait, on eta gaiztoen artean, « Star Wars » moduan pixka bat tamalez, garai manikeoa da, sotila.

Adierazpen askatasuna zertan da mundu ez-sotil honetan?

Niri iruditzen zait jendea inoiz baino askeago dela. Internet adierazpen askatasunez beteriko eduki handia da. Edozeinek nahi duena erran dezake. Harramantza bat da. Autozentsura puntu batzuk badira Islamari buruz. Biziki gai sentsiblea da. Biziki zaila da askatasun osoz hitz egiteko arriskua hartzea, egiatan. « Charlie Hebdo »-n idatzi nuen bi urte eta erdiz. Badakit zertaz ari naizen. Egiazko adierazpen askatasun falta arrisku puntu bat dago erlijioak kritikatzerakoan gaur egun. Biziki gai sentsiblea da. Adibidez, islamofobia existitzen da ala ez? Nik uste dut arrazismoa dela eta islamofobia erraten dela, jende ateoa isilarazteko nonbait. Ni ateo naiz. Jendeak dio erlijioa gaitz mundiala dela. Nik horixe erraten nuen 1996an jadanik... Bai, egiazko arriskua hartzen duzu hori erratean gaur, nardagarria da.

« Le Pays » liburuan, mugarik gabeko mundu bat aipatzen duzu, herri txikiez osatua...Ikuspuntu horrek interesatzen du ala beldurtzen du?

Ukrainian nintzen berriki. Bertan sentsibilizatu ninduten Ukrainarrek Olzeg Sentsov-en kausaz. Bai, mundua sinpleago litzateke bizpahiru estatu balira bakarrik elkarri mokoka...Baina ez, guztia Estatu txikitan zatitua izan da, gatazken ondorioz eta batzuetan ere zatiketa baketsuen ondorioz. Herri baltikoak ditut gogoan. Independentzia osoa berreskuratu dute Errusia erraldoiaren aitzinean, herri zoragarria bestalde, baina inperialista.

Uste dut sorginak idazleen arbasoak zirela nonbait. Izan ere emazteei ukatzen zitzaien idazteko eskubidea. Marguerite Duras-ek eta beste anitzek gauza bera adierazi dute ni baino lehen... Gustuko dut ondare hori.      

Txinan egon naiz duela gutxi; han inperialismoari eta erabateko zaintzari doakienez, gehien beldurtzen nauen herrialdea da, eta ber denboran zibilizazio magikoa da. Hots, dena da oso konplexua eta oso pizgarria ere bai. Erabat aldatzen ari den mundu bat da. Mundu biziki interesgarria da idazten duen emakume batentzat nire ustez, nik ditudan baldintza onetan idazten duenarentzat. Guztia anitz mugitzen ari da. Eleberritako garaia da, arriskutsua eta eleberritakoa.

Mugitzen den mundu honetan, nola ikusten duzu iturburura itzultzeko behar hori?

Frantses jakobinoek abertzaletasuna eta gaizkia nahasi dituzte. Inguratzen nauten intelektualek, ezkerreko intelektualek fite errateko, eskuin muturreko adar guztiak ikusten dituzte nazionalismoan, haren balore guztiak, lana familia, aberria. Oso zaila da ulertarazten nazionalismoa ez dela berez balore ezkorra. Batzuetan nik ere duda batzuk ditut. Euskal pasaporte bat banu, herri laiko bat, emazte eta gizonen arte berdintasuna eta Europaren baitan egotea etab...segurtatuko lidakeena. Nik baietz erraten dut berehala. Gustatuko litzaidake euskal nortasuna edukitzea. Hasier Etxeberria, Arkaitz Cano edo Itxaro Borda bezalako jendeekin irrigarri litzateke herri bat osatzea. Baina biziki zaila da hori frantsesei ulertarazten. Izan ere, biziki eroso bizi dira milaka urte dituen herrian, herri hori nola sortu zen bere buruari galdekatu gabe. Ez dute herri baten alde borrokatu behar izan azken mila urteetan. Gehiegi da, ez dute ulertzen ahal. Espainolentzat ezberdina da; Herri berriagoa da, anitzez tirabiratsuagoa, Espainia askoz ahulagoa da. Guzti horrek frantsesak gainditzen ditu, bost axola zaie; Lutezia... betidanik hor egon dela uste dute, Galiar horiek.

« Sorgiña » izenburua du, bukatu duzun, baina argitaratu ez den zure lehendabiziko idazlanak. Sorgiñek inspiratzen zaituzte?

Nire amak errazki erraiten du sorgina dela nonbait. Nire amatxi eta nire birramatxi ere nahiko bitxiak ziren ere. Biziki katoliko ziren bistan da, biziki jainkotiar, komunistekin ezkonduak eta biziki euskaldunak, Ziburukoak. Misteriozko ahalmenak ditugu familian... Ez dut erraiten ahal horretan sinisten dudanik, baina biziki laket zait hori...Amets iragarleak badira, itzulikatzen diren mahaiak, telepatia pixka bat, azti dohainak, biziki maite dut hori guztia... Gauza ulertezinak badira ere batzuetan. Bitxiki, nire aitaren aldetik ere badira horrelakoak, nahiz eta hark pertsona adimenduntzat duen bere burua. Nire aita euskalduna da ere, baina pixka bat gaskoiagoa; Darieussecq izena gainera Peirahoradatik dator.

Euskararen itzulera bat bada. Agerikoa da. Ni 80. hamarkadako neska bat naiz eta horretatik moztuak ginen; gogoratzen naiz Lizeoko lagunez, etxean euskaraz ari zirenak baina erraten ausartzen ez zirenak. Hori aldatu da erabat. Orain balore bat da euskaraz jakitea, harrotasun bat.

Nire aitaren ama euskaraz ari zen, baina euskara atzera bota dute, gauza zaharkitua zelakoan: Frantzia, Errepublika, hozkailua, bakarkako etxea, hori guztia elkarrekin zetorren ... Nire amaren aldekoak ez ziren batere horrela eta hain zuzen ere nire aitaren aldeak gorroto zuen nire amarena...Hori guztia errateko nire aitaren aldetik ere, biziki istorio irrazionalak badirela. Istorio polit azaldu ezinak eta giro guzti horrek eragin dituzte nire eleberriak. Parisen, paristar guztiak doaz igarleengana, baina ez da batere berdin ikusia, ez da sorginkeria. Afrikarrak bai etorri direla sorginkeria pixka bat sartzera Parisera, baina aiaiai ...hori ez da hunkitzen ere Parisen, nahiz eta gero, gu bezain irrazionalak izan...Egia errateko, sorginak emazte menopausikoak ziren, ugaltze eta sedukzio zirkuituetatik kanpo zirenak eta ostrazismoz baztertuak arrazoi ezberdinengatik, bizitza aurrera ateratzeko moldatzen zirenak eta anitzetan arrisku pean bizi zirenak, nonbait bestak baino askeagoak zirelako. Biziki ezaguna eta luzea da sorginkeriari buruzko historia... Uste dut sorginak idazleen arbasoak zirela ere nonbait. Izan ere, emazteei ukatzen zitzaien idazteko eskubidea. Marguerite Duras-ek eta beste ainitzek gauza bera adierazi dute ni baino lehen ....Gustuko dut ondare hori.

Zer iduritzen zaizu ? Euskal Herria aurrera ala atzera begira dagoela ?

Ezagutzen ditudan gazte euskaldunak aurrera begira daudela iruditzen zait. Uste dut herri hau ez doala hain gaizki. Oroitzen naiz 80. hamarkadako Euskal Herriaz, urratua, drogak irentsia, Iruñean adibidez. Iruñea drogak suntsitua zen; gauzak hobetu direla iruditzen zait.

Ez dut adin bera. Ez naiz jende berdinarekin egoten, beraz ez naiz ongi ohartzen. Langabezia anitz dago eta higiezin krisia ikaragarria da. Biziki zaila zaie gazteei etxe bat aurkitzea, baina halere, lana bada, Frantzia, Espainia, Europako beste leku batzuekin konparatuz. Ez da herri suntsitua. Gero, itxuraldaketak badira, Bilbon bezala. Ados eztabaidagarria da, baina egiazko hiri europarra bilakatu da, arrakasta bat iruditzen zait.

Ingelesa oso ongi dakit. Gaztelaniaz ongi ari naiz. Latinoa irakurtzen dut beraz euskaraz zergatik blokeatzen naiz, egitura buruan dudanean? Hor benetan zerbait hautsia da, nazio nagusiek jasanarazi trauma politiko bat balitz bezala.

Eta euskararen itzulera bada. Agerikoa da. Ni 80. hamarkadako neska bat naiz eta horretatik moztuak ginen; gogoratzen naiz Lizeoko lagunez, Gorka eta beste batzuez, etxean euskaraz ari zirenak baina erraten ausartzen ez zirenak. Kasik lotsatuak ziren. Hori aldatu da erabat. Orain balore bat da euskaraz jakitea, harrotasun bat. Bestalde, identitateak garrantzia handia duen garaian bizi gara eta hori ez zait anitz gustatzen. Biziki paradoxikoa da. Hemengoak edo hangoak garela etengabe errepikatzean, unibertsalismoa ahazten zaigu erabat... Baina bada unibertsalak izan daitezkeen bere aberastasun propioekin iristeko modu bat. Delikatasun eta inteligentzia handia eskatzen du. Argi da, nondik gatozen jakitea lagungarri da burua argi edukitzeko, baina ikur bat osatzeraino...Horrek zainetan jartzen nau.

Donostia 2016 ekimenaren baitan ospatu mintzaldi batean adierazi zenuen, zure burua hautsia zela euskararen lekuan...

Damutzen naiz egiazki euskaraz ez jakiteaz. Indar handiak egin ditut berreskuratzeko; txikitan banekien eta galdu dut; nire aitak ez zekien. Istorio arrunta da maleruski. Nire burua hor hautsia dela diodanean, erran nahi dut ingelesa oso ongi dakidala. Gaztelaniaz ere aski ongi ari naiz, latinoa irakurtzen dut, beraz euskaraz zergatik blokeatzen naiz, egitura buruan dudanean, nire amak emanik? Hor benetan zerbait hautsia da, nazio nagusiek jasanarazi trauma politiko bat balitz bezala; horrek zerbait hunkitu du nire baitan. Kurtso trinkoak hartu ditut, baina oso bitxi da, barnean zerbaitek gogor egiten dio arintasunez hitz-egiteari. Irakurtzen dut hiztegi baten laguntzaz. Noizbait itzultzea nahi nuke. Joseba Sarrionaindia itzultzea gustatuko litzaidake, egun batez. Ikusiko.

Eta euskaraz idaztea ?

Euskaraz idatzi? Ez, ez dut inoiz lortuko. Nire amak ezta ere. Ez daki euskaraz idazten, aise mintzo da, baina zerbait galdu da hor edo agian inoiz ez du ikasi.

Txikitan ama euskaraz ari zen nirekin, nire amatxi ere bai; uste dut horrek zeharkatu nauela. Ziur naiz euskararen egiturak, generorik ez izateak indar bat ematen duela gizonen nagusitasunaren parean. Nahiz eta herri matxista izan, herri gehienak bezala, bada emazteen ageriko indar bat. Nire familian bai behintzat.

Gaurko belaunaldia bikaina da zentzu horretan. Batez ere bestaldean, egiazko indar bat izan da, paristarrak trufatzen dira horretaz...

Euskal literaturaren aktualitatea jarraitzen duzu?

Hasier Etxeberriak jakinaren gainean atxikitzen ninduen. Liburuak bidaltzen zizkidan. Hau edo hura behatzeko erraiten zidan. Biziki elkarrizketa biziak genituen horri buruz. Orain tamalez, faltan botatzen dut. Haria galdu dut.

Parte hartu nuen Donostia 2016ko mahai inguru hori biziki interesgarria izan zen, Anjel Lertxundirekin eta itzulpen guzti horiekin. Alemanera, hungariara, izugarria zen. Hor benetan hizkuntza bizirik dela agerian gelditzen da.

Uste duzu amaren besoetan jaso duzun euskarak zure lanean eragina baduela?

Txikitan ama euskaraz ari zen nirekin. Nire amatxi ere bai. Uste dut horrek zeharkatu nauela, hizkuntzaren egiturak, generorik ez izateak. Ziur naiz horrek indar bat ematen duela gizonen nagusitasunaren parean. Ziur naiz horretaz. Nahiz eta herri matxista izan, herri gehienak bezala, bada emazteen ageriko indar bat halere. Nire familian bai behintzat. Eta zergatik ez litzateke hizkuntzaren eragin bat?

Joseba Sarrionaindiaren poesiak hunkitzen nau. Egun batez hurbilagotik interesatuko natzaio agian. Noizbait, zerbait itzultzekotan, hori izango da.

Anekdota hau kontatzen dut anitzetan: Ainara izeneko neska euskaldun gazte bat kontratatu nuen “au pair” moduan. Ulertzen nuen euskaraz ari zenean eta egun batez, haren lagunaz hitz egin zidan. Eta hor ohartu nintzen ez nekiela mutil ala neska bati buruz ari ote zen. Miragarria iruditu zitzaidan. Izan ere, behartua nintzen adi egotera. Ez nekien haren mutil lagunaz edo maitemindu zen neska bati buruz ari zen. Dilindan nengoen eta pentsatu dut hor egiazko indar bat bazela. Adi egon behar duzu. Ezin zara iritsi zure aurreiritziekin. Ziur naiz hori dudala nire baitan.

Joseba Sarrionaindia aipatu duzu, Kubara bidaiatzeko proiekturik?

Ez (irriz) ! Gutunezko harreman bat genuen e-postaz Hasier Etxeberriaren bidez, garai hartan inork ez baitzekien non zegoen. Gero, Kuban zegoela ulertu dut, bizi berri bat egiten zuela han, baina besterik ez dakit. Pertsona biziki diskretua da...Haren poesiak hunkitzen nau. Egun batez, hurbilagotik interesatuko natzaio agian. Noizbait, zerbait itzultzekotan, hori izango da. « Moroak gara behe laino artean? » izeneko liburu izugarria idatzi du ere, baina 700 orri ditu! Inoiz ezingo dut hori guztia itzuli! Bere ibilbidea aldiz sinestezina da, eleberritako istorioa. Bestetik, biziki elkarrizketa luzea ukan genuen e-postaz bortizkeriaz, gaur salatzen duenaz. Ez nuen hiltzaile batekin hitz egiteko gogorik, beraz zuzenean galdegin nion norbait hil zuenez noizbait. Gero, elkarrizketa hori “Les Inrockuptibles » aldizkarian argitaratu zuten eta euskal aldizkari batean ere.

Zer diozu ondare immaterialaz?

Ondare immateriala niretzat nire amatxiak dira, nire birramatxiak eta kontatu dizkidaten istorio guztiak...Noski, guzti hori garrantzitsua da, baina ez dut horri buruz diskurtso berezirik. Bikaina da hori babesteko moduak eta interesa izatea, erran gabe doa. Nire amatxi sare konpontzaile zen Donibane Lohizuneko portuan. Ondarea da hori ere, bizimodu gogor hori... Biziki kriket zen.

Hemendik 400 urteren buruan, planeta ezin bizizkoa izanen da. Airea arnastezina, ura edanezina, piztiarik ez da geldituko. Hori da larria niretzat orain, klima aldaketa... Beraz, ondare immateriala 400 urteren buruan, planeta pikutara badoa, akabo guztia.

Egiazko langile soila zen, baina bere luxua zen Chanel markako ezpainen gorritzeko bat, azazkaletako bernizari parekatua. Zeukan diru poxia hor xahutzen zuen. Biziki kriket zen eta sareak konpontzen zituen azazkalak horrela, motzak eta gorri gorriak.

Ondare hori zaintzea erronka bat da mundializazioaren menpeko mundu honetan?

Uste dut mundializazioa “has been” dela jadanik. Beste zerbait gertatzen ari da, justuki erresistentzia leku anitzekin. Ez dakit garaia mundializatzen ala sakabanatzen den azken finean. Tokiko hizkuntzak nahiko bizirik daude azkenean. Jendea atxikia da. Hori Afrikan ikusten dut, Gineako golkoan, hizkuntzek nola eusten duten. Jendea atxikia zaio bere kulturari eta batzuetan bortizki ere. Baina gauza bat erranen dizuet: larrialdia ez dago hor. Hemendik 400 urteren buruan, planeta ezin bizizkoa izanen da. Airea arnastezina, ura edanezina, piztiarik ez da geldituko. Hori da larria niretzat, klima aldaketa....Ondare immateriala 400 urteren buruan, planeta pikutara badoa, akabo guztia.

Azkenik, orain arte egin ez dudan galdera bati erantzuteko gogoa?

Nire lehendabiziko erantzuna osatu nahi nuke. Biziki gustuko dudan leku bat dago hemen, lehen Itsas museoa deitzen genuena, oraingo Biarritzeko Akuarioa. Leku hori biziki gustatzen zait. Fokak, marrazoak, olagarroak, txikitatik ezagutzen dudan lekua da eta asko modernizatu bada ere biziki maite dut oraindik....Bestela itzulia egin dugula iruditzen zait.

Elkarrizketa hau Euskal Kultur Erakundeak argitaratu du.