Euskaldun berriek, ordea, erdara dute ama-hizkuntza. Euskaltegian, ikastolan edo kalean hizketan barneratu dute euskara. Asko sinplifikatzen, Euskal Herritik kanpo jaio direnak edo A ereduan ikasi dutenak. Saiakeran, esfortzuan eta, askotan, gehiegizko konplexutasunean nabaritzen zaie. Batzuk euskararekin enamoratu dira eta sarritan bestelako euskaldunak baino zuzenago hitz egiten dute, beste batzuk, euskara gorrotatzen amaitu dute, esfortzuak ez dielako inolako etekinik eman.

Azken urteotan hirugarren euskaldun espezie bat azaldu da, besteengandik ezberdintzen dituen ezaugarri eta xelebrekeria propioak dituena: euskaldun berpiztua.

Euskaldun berpiztua

1.- adj/iz. Ama-hizkuntza erdara izan duena, euskaraz ikasi baina nerabezaro partean bazter batean ahaztuta utzi eta gero hizkuntzarekin berriz aurkitu dena, euskararekiko maitasuna berreskuratuz.

Berpiztuok ikastola modernoetan ikasitako lehenengo belaunaldiak gara, baina etxean erderaz egiten zen. Aitak eta amak ez zuten euskara ikasi eta etorkizunean garrantzitsua izango zelakoan, edo lan-munduan ate gehiago irekiko zizkigulakoan, D ereduan matrikulatu gintuzten. Goizetan euskaldun eta arratsaldetan erdaldun, euskaraz ikasi baina errietak erderaz jaso, muxu goiztiarrak, bromak eta irainak erderaz ere.

Hala ere, klasetik bueltan Etb1 pizten genuen Super Bat-en ateratzen ziren marrazki bizidunak ikusteko. Abestiak buruz genekizkien eta lagunarteko jolasetan gure pertsonai gustukoenen esaldiak errepikatzen genituen (asko ulertzen ez genuen hikako forma horretan bazen ere), akatuko haut!, ez diat berriro aukerarik emango!

Berpiztuontzat euskara irakasleen hizkuntza zen, testu-liburuena, hezkuntza-sistemarena. Etsaiarena. Errekreo orduetan erdaraz egiten genuen, maisu-maistren bigilantziatik urrun geundela, lotsatiak ginenak ahopeka, ozen eta harro ausartak zirenak. Eskolatik kanpo euskaraz egitea herriko festetan aljebra arazoak ebaztea bezalakoa zen, “nahikoa izan dugu klasean, isil zaitez hostia!”. Euskara hizkuntza-hegemonikoa zen gure haurtzaro eta nerabezaroan, giltzaperatzen gintuen sistemaren lengoaia.

Euskara, motxila barruan, astuna egiten zitzaigun. Urte hauetan bizio txar propioak garatu genituen euskaldun berpiztuok. Subjektuaren marka adibidez. “K” zikin hura ez zitzaigun buruan sartzen, Ander beltzarana da edo Ander pilota bat dauka berdin-berdinak ziren guretzat. Bagenekien nor zen Ander, morfologiak ez zigun esan behar objektu zuzenik zegoen esaldian edo ez.

Dena den, bere garaian Super Batek egin zuen bezala, nortasuna eraikitzen genuen heinean euskarak aisialdiaren eta identitatearen zirrikituetatik pasatzen jarraitu zuen. Askoren kasuan musikak paper izugarri garrantzitsua izan zuen identitate politikoan eta geroago etorriko zen nortasun linguistiko korapilatsu horretan. Euskal musika gurea sentitzen genuen: Su ta Gar, Berri Txarrak, Betagarri, Hemendik At, Kortatu, Urtz, Alaitz eta Maider, Gatibu, Latzen, Itoiz, EH Sukarra eta beste hainbestek belarriak berotzen zizkiguten walkmanetako kaskoen bitartez. Kanta haiek, “ez dakit zer pasatzen den azken aldi hontan jendea hasi dela dantzatzen sarritan”, “haien berri onak gure berri txarrak direlako”, “kaixo!, kaixo! zelan, ondo, ta zu, beno, zer ba, beira”, “libre izateko haiz jaioa, Mari ez zara izango niretzat”, orbain zaharren antzera ditugu gure euskaldun-nortasunean, patioan jolasten belaunetan egindakoak bezalaxe.

Abesti hauek haurtzarotik ostikoka bota gintuzten, nerabezarora zuzenean eta, bat-batean DBH amaitu eta Lanbide Heziketa zikloak edo batxilergoak aukeratzen hasi ginen.

Gauzak puntu honetan okertzen hasten dira. Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza eta geroko bideak ireki zitzaizkigunean. Batzuk batxilergoa, euskaraz oraindik, amaitu eta gero karrerak erdaraz aukeratu genituen, beste batzuk Goi Mailako edo Erdi Mailako zikloak ere erdaraz. Ikasi nahi ez zutenek gure eskualde erdaldunera joan ziren lan bila.

Uda hasi berri zenean ganbarara igo eta antzinako jostailuak, DBH 3ko testu-liburuak, Athletic-eko jokalariek sinatutako baloi hura eta eskolaurreko garaian egindako margolanak kartoizko kaxetan pilatu genituen bezala, euskara ere hantxe utzi genuen. Ea han goian, traste zaharren artean, hezetasunak betiko herdoiltzen zuen.

Libre sentitu ginen. Euskaldun izatearen erantzukizuna atzean utzi eta identitate soilarekin geratu: euskalduna naiz eta harro nago. Askok euskara ulertzearekin eta noizbait bi esaldi botatzearekin kontzientzia lasai geneukan.

Urteak eman genituen horrela, euskara mantartzen zitzaigun bitartean. Jaian ginela abestiak kantatzeko, gurasoen aurrean edo atzerritarren aurrean mezuak pasatzeko, beste euskaldunekin topo egitean esaldi eroso pare bat partekatzeko soilik erabiltzen genuen. Ulertu, bai ulertzen genuela baina hitz egitea edo idaztea gehiegi kostatzen zitzaigun. Zintzo izan behar bagara, geneukan maila galdu izanak lotsa ematen zigun. Derrota puntu horrek euskararekiko harremana markatuko zuen betiko.

Konplexu propioak ere garatu genituen, euskaldun berpiztu gehienok batueraz ikasi genuelako eta herri euskaldunetara joaten ginenean gure euskara artifiziala, amaitu gabea, traketsa eta zatarra iruditzen zitzaigun. Euskalkiak ziren benetako euskara, ez gurea. Arrotzak sentitzen hasi ginen.

Orduan, hezkuntza-sistemari, gure bizileku ziren eskualde erdaldunei, Espainiako gobernuari eta Frankismoari leporatzen genien egoera honetara heldu izana. Baina, barne-barnean, bagenekien geurea genuela erru guztia, geurea genuela osoa.

Konplexuak ez ezik, kontraesanak ere garatu izan ditugu. Aberria zela eta ez zela, abertzale izatea zer zen, zer zen euskaldun izatea. Berpiztu askok nahiko argi izan dugu beti: Euskal Herritarrak gara. Arazoa zen espainolez bizi ginela. Pribilejio handia da elebiduna izatea, barne-diglosian bada ere, baina bere aberriko hizkuntza hitz egiteko aukera daukanak eta egiten ez duenak kostata aberri horren parte sentitu daiteke, nahi eta nahi ez.

Eztabaida handia izan da euskaldun berpiztuen artean, eta ondorioa beti izan da berdina: norberak nahi duen aberria aukeratu dezake, nola ez, baina, bada hipokresia puntu bat herri baten parte sentitzea, herri horren eskubide linguistiko eta historikoak defendatzea eta, aukera garbia izanda ere, bere hizkuntza ez mintzatzea.

Haserre eta aitzakien geruzaren beheko sakonera abisaletan bizi zen hipokresia, antsietatea, segurtasun falta edo beldurra bezala. Barne-barnean mugitzen zen emozio bat berriro ere. Inpostore hutsak ginen.

Halako batean, urteak pasa zitzaizkigun eta EGA atera behar genuen nola edo hala, seme-alabak izan genituen eta euskaraz hitz egin nahi genien, gure bikotea Durangokoa zen eta berarekin euskaraz hitz egin nahi genuen. Gogo txarrez euskaltegian hasi eta euskara berrikasteari ekin genion.

Eta berpiztu ginen.

Hasieran motel doan prozesua dugu, txinparta batekin hasten dena. Baliteke klasean besteok aditz-taulak begiratzen dituzten bitartean gu aditz laguntzaileak pentsatu gabe idaztea, edo urteak mintzatu gabe egon eta gero “txingorra” hitza segituan ateratzen zaigula deskubritzea. Gauzak aldatzen hasten dira.

Gure buruari eman genion iruzurtiaren izen txar hori pixkanaka ezabatzen zaigu, galdutako koherentzia berreskuratuz. Bidean behintzat, bageunden. Euskaldunak (euskara daukatenak) sentitzen hasten gara eta hizkuntzan gero eta gehiago sakontzeari ekiten diogu.

Prozesu honetan, irakurtzen, ikasten, entzuten, ikaragarriak diren hitzekin egiten dugu topo: kimakaria, erremuskatu, horikaildu, zuhamuxka, iheszuloa, malurusa, urrumara, zamasakua. Euskararen esparru politiko, historiko eta sozialetatik kanpo inoiz jorratu ez dugun eremu estetikoa irekitzen zaigu: nola euskarak konbinatzen dituen soinurik bortitzenak hartz, nork, musikarik goxoenekin kilima, gau-mahaia.

Berpiztuok akatsak egiten jarraitzen dugu eta, euskaldun berri batzuk ez bezala, besteonak ez ditugu zuzentzen, ez gara taliban bilakatu. Ez zaigu axola. Justu kontrakoa, berpiztuok euskaraz bizitzen hasten gara eta beste euskaldunak lotsarik gabe bilatzen ditugu, orain bai.

Helduen begiekin begiratzen dugu gure arbasoen hizkuntza eta hainbeste sufritu duen Europako hizkuntzarik zaharrena omen denaren babesaren parte sentitzen gara. Lehenengo momentuan maisu-maistrekin eta aita-amekin zorrak kitatu izanak lasaitasuna eman zigun, haien esfortzuek pena merezi izan zutela demostratu genielako. Hori hala da, baina, geroago baliteke konturatzea zein ondare baliotsua daukagun hortzen artean, eta honen erantzule sentitzea.

Hizkuntza eta hizkuntzarekin disfrutatzea, hortxe dago gako bat. Gure gakoetako bat. Badira hamaika gehiago.

Ez dugu inoiz gehiago euskara betebehar bat bezala ikusiko. Ez gara berriro errudun sentituko euskara txikitatik ikasteko aukera izan dugulako eta perfektu egiten ez dugulako.

Euskara hor egon delako beti, nahi eta nahi ez. Hizkuntza bat, makuluetan badoa ere, betirako delako, txakurren zintzotasunarekin itxaroten zaituena, zu prest egon arte. Nahi duzun arte.

Damurik ez, perfekziorik ez, betebeharrik ez, zorrik ez, gezurrik ez, plantarik ez, esaldi erosorik ez, ganbararik ez, derrigorrik ez, motxilarik ez eta azterketarik ez.

Konplexurik ez.

Euskara euskaldun berpiztuon ahizpa-hizkuntza da. Betiko.