Abuztu honetan polemika berri bat piztu digute, beste behin, belarrondokoa ematea baino larriagoa izan dena. Azken hamabost urte baino gehiagoan, Glen Cree ekimenetik hasi, Estatu bortxaren biktimei aitortza legala emateko mekanismoen sorreratik segitu eta herri honetan ireki den eszenatoki berriak ahalbidetu dituen dinamika partekatu ugariak barne, denon artean ereiten eta ureztatzen aritu garen hori guztia ia errotik moztuko lituzkeen sega izan nahiko lukeen polemika.

Harriduraren aurrean lehenik, eta haserrearen aurrean ondoren, nahiago izan dugu denbora tarte bat hartu eta itxarotea hausnarketa hauek plazaratzeko, etorkizunera begira jarrita.

Gaur egungo testuinguruan, zaila egiten zaigu ordezkari instituzional bat imajinatzea ETAren bi biktimaren gainean eta publikoki izu frankistaren kritika eta deslegitimazioa pertsonifikatzen. Ez da, inolaz ere, kontu hutsala, erakundeen duintasunaren eta neurritasunaren aurka doan egiteko modua marrazten baitu.

Hori dela eta, urte hauetan guztietan, inoiz ez diogu ordezkari publiko bat bakarrari ere entzun biktimario frankista eta ondoren ETAren biktima izandako inoren gainean horrelakorik egiten.

Zalantzarik gabe, Memoriaren Institutuko zuzendariak egindako adierazpen desegokiak, arriskutsuak dira. Hala dira, nahi gabe ere, diskurtso hauek indartzera datozelako: “terrorismoaren” aurka denak balio duela, ondo hilda daudela, merezia zutela... erakunde armatu bateko edozein kideren bizitzeko eskubidea urratzea ez dela hain larria, biktima gutxiago delako.

Eta arriskutsuak dira, halaber, biktima guztiek egia, justizia eta erreparaziorako dituzten eskubideen gainean azken urteotan eraikitako (eraikitzea hainbeste kostatu zena) adostasuna oztopatzen dutelako. Adibidez, Gogora Institutuaren beraren ekimenez Maria Jauregi, Axun Lasa eta Josu Elespe biktimek eta bi historialarik elkarlanean egindako “Begiradak” izeneko azken ekimen sakonak sortutako adostasuna.

Ez da beharrezkoa gogoraraztea Memoria Historikoaren euskal legea eta duela gutxi Memoria Demokratikoaren espainiar legea jarri behar izan zirela abian (gainera, azken lege horrek jada onartu du frankismoan eraildako euskal erakunde armatuetako kideren bat eta baita Xosé Humberto Baena bera ere, Jon Paredes “Txiki” eta Angel Otaegirekin batera fusilatua) biktimei duintasuna emateko eta Estatu sakonaren, batez ere epailetzaren babesarekin, diktadura militarra legitimatuz eta sistema demokratikoaren aurka modu basatian sortzen ari den errebisionismo historikoaren perbertsioari aurre egiteko.

Sarritan giza eskubideen aldarrikapen unibertsalera jotzen dugu, haren hitzaurreari arreta jarri gabe. Agian berrikustea komenigarria litzateke. Beharbada ulertuko litzateke, zergatik, gutako batzuentzat edo askorentzat, Txiki eta Otaegi zein egun berean fusilatutako FRAPeko hiru kideak, askatasunaren eta tiraniaren aurrean matxinadaren ikur diren.

Onartezina deritzogu hierarkia biktimologiko bat sortzea, biktimak, biktima on eta txarren artean kategorizatzen dituena, adierazpen horiek bere posizio instituzionalaz baliatuz egiten dituenaren jarrera ideologikoaren arabera. Gertatzen den lehen aldia, eta nola ez, Estatuak eragindako biktimak birbiktimizatuta, beste behin.

Halaber, ez da beharrezkoa gogoraraztea azken fusilamendu frankista horien ondoren, eta jada demokrazian, “ETAren aurka denak balio du” uste sendoan oinarrituta, balio demokratikoekin eta oinarrizko eskubideekin bat zetozen legeak ezarritako mugak hautsi zirela.

Duela egun batzuk, Memoria Institutuko zuzendariaren adierazpen horien harira, Urkullu lehendakari ohiak errespetua eskatu zuen, lerro hauen bitartez eskerrak eman nahi dizkiogu. Jakina, errespetua eta neurritasuna ezinbesteko ezaugarriak dira lan instituzional bat garatzeko. Iritzi pertsonala eta ideologia politikoa erakunde publiko batean betetzen den kargutik bereizteak begi bistakoa dirudi, bestela instituzioen beraien erabilera alderdikoia egingo bailitzateke.

Esan behar dugu aste hauek zailak izan direla guretzat. Gogora, Memoriaren Institutuaren kudeaketa berrian nolabaiteko konfiantza garatzen hasi ziren Estatuko biktima askoren urak harrotu direla, orain arte eraiki ditugun elkarlanerako espazioetan.

Badakigu oro har, hainbeste urtez guri bizkarra emanda egon diren erakundeengan konfiantza sortzea zenbat kostatu den; eta ziztu bizian, nekez sortutako konfiantza hori galtzen dela eta atzera berriz errekuperatzea hasieran baino askoz ere zailagoa dela.

Horregatik, gurea bezalako gizarte anitz batean, muturreko polarizazio politikoaren iragan hurbila eta guztiok zeharkatu gaituen indarkeria-testuingurua duen gizarte batean, badira arinkeria horrekin jorratu behar ez liratekeen gaiak. Ez ditzagun eraitsi azken urteotan desberdinen artean eraikitako zubiak. Errespetutik eta uste sendo batetik abiatuta, honaino iristeko beharrezkoak izan diren zubiak; memoria inklusiboa bermatuz guztion artean eraiki eta elikatu beharreko elkarbizitza demokratikoa ezinbesteko agertokia baita, denona eta denontzat. Salbuespenik gabe.

Terminologiak eta formek axola baitute; eta min egiten dute norbaiten aurka zuzentzen direnean eta ez denen alde…

Argi dugu memoria publikoak erakutsi behar duela gertatutakoa zer eta nola gertatu zen... eta era berean, argi dugu zergatik gertatu zen jakiteko erantzuna, gertatutakoa ikusten duenaren jarrera ideologikoaren araberakoa izango dela, “Begiradak” dokumentuak gogorarazten zigun bezala. Denok dugu ideologia, biktimek ere bai, nola ez.

Inoiz ez dugu nahi izan inork uko egin diezaion iraganaz duen ikuspegiari, bere kontakizunari, gertatutakoa ulertzeko duen moduari. Baina ez dugu onartuko inork gureari uko egin diezaiogun nahi izatea. Hori dela eta, instituzioen begirune eta neurritasunerako deia egiten dugu, esparru instituzionaletik berriz ere “kontakizun bakarra” inposatzeko ahalegina (balego) bertan behera utz dezaten, porrotera bideratuta baitago.

Lan egin dezagun aniztasuna errespetatuz, biktimak zipriztinduko dituzten polemikak sortzea saihestuz. Jar ditzagun gure energia eta jakintza gaurko eta etorkizuneko bizikidetzaren zerbitzura.

Horretan inbertitu dezagun.

Egiari Zor Fundazioaren izenean:
Jabi Etxaniz Maiztegi, GALek hildako Joxe Mari Etxanizen anaia
Pilar Garaialde Salsamendi, Triple Ak hildako Pablo Garaialderen alaba