Calçota, katalanen tipula morroa
Baratzerako udako nagiak astindu ditzagun. Lehen udazkenean izaten zen sagardoaren txotx denboraldiaren hasiera, orain neguaren zilborrean izaten dugu. Ezagun katalanen bat duen edozeinek pentsa dezake sagardo gozoa calçot tipula erreekin dastatzeko atzeratu eta sortu zela txotx bolada berria.
Sagardoa gorabehera, irailean heldu baratzerako calçotari. Tipula (Allium cepa) da calçota, zenbaitek formagatik porrua (Allium porrum) dela badio ere. Izan ere, izena bera ere hortik datorkio: tipula landatu eta sortzen den landarea lurreztatzearen lurreztatzeaz burua egin beharrean porruaren forma luzexka sortzen du. Calçot katalaneko “calçar” aditzetik dator, lurreztatu esan nahi du edo, Euskal Herriko ipar-ekialdean esaten duten eran, “ondoztatu”. Tipulak lur azalean egiten du burua eta bururako grina hori piztu orduko lur azala gorago jartzen bazaio burua han egin behar, eta gero eta gorago, eta azkenean buru borobil zapala izan beharrean luzanga izango da.
Calçotak ziklo oso luzea du. Tipula berezi horren hazia udazkenaren amaieran, azaroa aldera, ereiten da, otsailean landatu eta ekaina-uztaila aldera tipula burua jaso. Honaino tipularen ziklo arrunta du. Tipula buru lehor hori, kontserbatzeko jaso edo jan beharrean, irailean edo urriaren hasieran landatuko da. Horrekin bigarren urteari ekiten dio, berak eta baratzezainak. Goiko muturra moztu eta landatzen dira, ilada artean 80 zentimetro eta burutik burura 30 utzita. Buruaren erreserbetatik kimu berriak etorriko dira, 5-15 artean buruko. Sorta hori lurreztatu beharko da; kimu horiek luzatu ahala haien ipurdiari lurra eman. Aipatu bezala, horrek kimua luzatzera behartzen du, bide batez tipula buru forma izan beharrean porru itxura luzea hartzen du (lurpeko zatia 15-25 cm), zurituaz eta bere dasta finduz. Zuritutako barazkien dasta beti aldatzen da, sotilagoa da, mikaztasun dotoreago bat garatzen dute: apioak (Apium graveolens var. dulce), karduak (Cynara cardunculus), urazak (Lactuca sativa), eskarolak (Cichorium endivia) eta abarrek.
Lurreztaketa hiruzpalau aldiz egin behar da, eta noiz atera eta erre zeuk erabaki, baina burua jarri dugunez, bi urtekoa izango da udaberrian, eta zildu, loratu eta hazia emateko joera azkar piztuko zaio, eta beraz, luze etsi gabe jaten hasi. Jeneralean azaro eta apiril artean jaten da; onena garretan erretzea da, jaterakoan kanpoko hosto erreak kendu eta barruko erregosiak jan.
Landarea beharrean tipula buruak eskuratu behar dituzu. Eta merezi ote duen? Nire ustez bai. Saioa egin eta esango diguzu. Atxondoko Biezko Baserriko Aner lagunak “Blanca gran tardana de Lleida” deritzan aldaera erabiltzen du, Catalunyan sonatuena. Tipula gorriekin ere saioak egin izan dira. Honako tipulina egiteko erabiltzen den “Babosa” aldaera proposatzen du berak.
Behar bereziak bi ditu. Batetik, janari asko eskatzen du, aurrez ongarri ondu-onduarekin eskuzabal ongarritutako lurra nahi du. Hurrengo urtean gogoan izan, ongarritu gero tipula horiek jarri nahi dituzun lurra aurreko uztarekin. Eta, bestetik, gogoratu, tipula da: tipulak gorrotatzen ditu lur motelak, astunak, buztintsuak eta urasetutakoak. Lur harroak maite ditu.
Calçotari ez baina bere sasoi berean hemen lantzen den tipulari tipula morroa edo tipula morrona esaten zaio. Burua jartzen da baina ez dago lurreztatzeko ohiturarik. Burutik sortutako kimu horiek bere motzean jaten dira negu partean.
Sendabelarra oliotan beratzeaz ariko gara baina ukendurik egin gabe. Bai, arraroa dirudi baina sendabelar freskoak oliotan beratu, iragazi eta erle argizaria ipinita ukendua egiten ikasi duenari olioarekin beste era batera lan egitea badagoela esan nahi nioke. Oleato edo olio... [+]
Urtero bezala, aurtengoan ere martxan dira Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan Udako Azoka Ekologikoak. Euskadiko Nekazaritza eta Elikadura Ekologikoaren Kontseiluak antolatzen ditu azokak, Gipuzkoako Biolurrekin, Bizkaiko Ekolurrekin eta Arabako Bionekazaritza elkarteekin batera... [+]
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea aberasten zuten. XVI-XVIII mendeak ziren. Meatzariak,... [+]
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Biolur laborantza ekologikoaren aldeko elkarteak frutazaintza sustatu nahi du eta horretarako egun-pasa ederra antolatu du uztailaren 29rako; hiru proiektu ezagutuko dituzte bertatik bertara: Erroak mintegia Ahatsan (Nafarroa Beherea), Kibbi Sat Donezteben (Nafarroa) eta... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Marurin kokatutako proiektua da Mustai Ortua, Gorka Areitio Elorduik eta Marcela Pava Gomezek bultzatua. Diseinu grafikoko ikasketak egin zituen Areitiok eta horretan ari zen lanean, baina gainezka eginda zebilen. Pava, berriz, abokatua da lanbidez, baina ezin zuen horretan... [+]
Ekainak akainak ekarri ditu: uda iritsi da. Udaberriko egun beroetan hasten dira akainak ehizean, udako ehizaldi nagusirako hankak prestatzen. Garo arruntaren (Pteridium aquilinum) garomenetan izaten da batez ere, bide ertzera zintzilik diren orri muturretan kulunka, gustuko... [+]