Akainen eta eulien erasoak
Ekainak akainak ekarri ditu: uda iritsi da. Udaberriko egun beroetan hasten dira akainak ehizean, udako ehizaldi nagusirako hankak prestatzen. Garo arruntaren (Pteridium aquilinum) garomenetan izaten da batez ere, bide ertzera zintzilik diren orri muturretan kulunka, gustuko animalia igarotzen den arte; jauzitxoa eta heldu arropan edo artilean edo… Ondoren mantso-mantso gorputz hori miatuko du, arretaz aztertu eta gogoko txokoan hantxe txast eztena sartu eta odola zurrupatzera. Eztena sartzen duenean gaitzak kutsa ditzake: Lyme gaitza eta babesiosia, adibidez.
Geurean akaina ez da herenegun bazkalondoko kontua. Oso ezaguna dugu, aspaldi ekarri nuen txoko honetara topatutako izen mordoa: akain, bakasta, kapar, kapoarrada, akenzore, zigar, lakasta, likasta, litoin, tika, ardizorri, akein, lakain, bakasta txipi, lakats, artapo, kapasta, kaskurri, lapar, itain eta besterik ere izango du; gure odola gustatu zaiola eta milaka urtetan bizikide izan dugun seinale.
Azken urte hauetan gero eta maizago entzuten da akainen erasoen berri. Ugaltzen ari direla diote basoan dabiltzanek, ikerlariek barne. Arrazoi nahastea aipatzen da ugaltze horren sustatzaile. Lurraren osasuna bat. Lurrean hasten da akainaren bizitza, arrautza eta ninfa denean, baina, lur hori bioaniztuna bada, bertan bere etsai ugari ere izango da: inurri, akaro, kakalardo, armiarma eta abar. 2019an, Eisen eta abarrek argi esan zuten Journal of Medical Entomology aldizkarian argitaratutako Ingurumen- eta ekologia-testuinguruen garrantzia akainen kudeaketa integratuan artikuluan: “Lurzoruko faktore biologikoen garrantzia nabarmena da akainen kudeaketa integraturako”. Pestizidak, intsektizidak, fungizidak, herbizidak, botikak eta ongarri kimikoak erabiltzen dituzten abeltzaintza eta nekazaritza mota guztiek lurra eta ingurumena pobretzen dute, eta akainak, euliak eta horrelako izurriteak hauspotzen. Bioaniztasunaren Alemaniako Institutuak (iDiv) ederki dio 2024ko Biodibertsitatea eta izurriteen kontrola: espezieen aniztasunak nola laguntzen duen laboreen osasunean dokumentuan: “Garrantzitsua da akainen harrapari naturalak babestea eta lurzoruaren ekosistemari orekan eusten dioten organismoak zaintzea”. Abeltzaintzak zeresan handia du akainak atzeratzeko. Bizkarroien aurkako produktu kimikoek (Ivermectinak, esaterako) izugarri loratzen dituzte akainak eta euliak; euliek itzalguneetara bultzatzen dute azienda, akainen erasoguneetara.
Hori iraultzeko ekintza multzoa proposatzen da: lurzoruaren bioaniztasuna leheneratu eta hori handitzen duten agroekologiako praktikak ezarri, agrokimikoak eta bizkarroien aurkako eragin zabaleko botikak murriztu, harrapari naturalen babeslekuak kontserbatu eta sustatu (orbeldiak, heskaiak, trinkotu gabeko lurrak), kontrol biologikoa bultzatu eta abeltzaintzaren kudeaketa kontzientea egin.
Izenak ekarri nituen artikulu hartan, berriz, beregandik babesteko landareak aipatzen nituen, akaina uxatzen dutenak. Inguru natural xamar batean bizi bazara, komeni da gogoratzea zer landatu beharko zenukeen etxeko katuaren mugarrien barruan, handik behintzat kanporatzeko: txortaloa (Mentha pulegium), salbia sendakaria (Salvia officinalis), asentsio-belarra (Artemisia absinthium), bortusaia (Ruta graveolens), Indiako krabelina edo tagetea (Tagetes patula), ezkaia (Thymus comunnis), albaka edo brasila (Ocimum basilicum), larranbiloa edo kamamila (Chamaemelum nobile), usain geranioa (Pelargonium graveolens), erromeroa (Rosmarinus officinalis) eta urrelilia edo krisantemoa (Chrysanthemum spp.).
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Biolur laborantza ekologikoaren aldeko elkarteak frutazaintza sustatu nahi du eta horretarako egun-pasa ederra antolatu du uztailaren 29rako; hiru proiektu ezagutuko dituzte bertatik bertara: Erroak mintegia Ahatsan (Nafarroa Beherea), Kibbi Sat Donezteben (Nafarroa) eta... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Marurin kokatutako proiektua da Mustai Ortua, Gorka Areitio Elorduik eta Marcela Pava Gomezek bultzatua. Diseinu grafikoko ikasketak egin zituen Areitiok eta horretan ari zen lanean, baina gainezka eginda zebilen. Pava, berriz, abokatua da lanbidez, baina ezin zuen horretan... [+]
Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]
Ukenduak egiten dituen orok solstizio bueltako data hauetan zeruari begiratu dio: bateko beroa eta besteko ekaitzak, sendabelarrak noiz bildu erabakitzen komeriak izan dira. Ikusten denez, San Joan eguna ez da edozein egun, indar eta sinbolismo bereziko eguna dugu. Edozein... [+]
Aramaioko Beñat Ibarguren Arrizabalaga da Larrinbarri ahabi ekologikoak ekoizteko proiektuaren bultzatzailea, eta 2012tik ari da Anbotopeko bere lursailetan fruitu gorri landareak eredu ekologikoan lantzen. “Lagun batek eta biok sortu genuen proiektua, hasiera batean,... [+]
Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]
Eguna mozten hasten den hilabetea, ekaina. Festa aparretan gabiltza baina xorro-xorro, hau esku artean duzunerako dagoeneko hamalau minutu moztu da egun argia. Gu gure eroan, batzuek bere txoroan, ez gara jabetzen baina landareak bai ederki asko! Eguna mozten hasi da eta ez dio... [+]