Sendabelarrak oliotan
Sendabelarra oliotan beratzeaz ariko gara baina ukendurik egin gabe. Bai, arraroa dirudi baina sendabelar freskoak oliotan beratu, iragazi eta erle argizaria ipinita ukendua egiten ikasi duenari olioarekin beste era batera lan egitea badagoela esan nahi nioke. Oleato edo olio medizinala deitzen zaio eta oso eskura daukagu orain egitea.
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Zazpi sendabelar ukendua egiterakoan ezinbesteko sendabelar dugun santio-belarra (Hypericum perforatum) oliba oliotan beratuta egiten den oleatoa izango da akaso ezagunena. Askok sendabelarraren beraren olioa dela uste dute baina ez, lore fresko ireki berriak oliba oliotan beratzen edukita egiten da olio gorri-gorria. Kolpeak, kirurgia ondorengo minak, zainetako gogortasunak eta mina sorgortuta gelditu zaigun gorputz eremua goxatzeko eta baretzeko gutxi izango dira oleato hau bezain onak.
Salbuespena delako aipatzen dut aurrena, oleatoak sendabelar lehortu berriarekin egiten direlako. Nahi izanez gero zimelduta ere bai baina freskotan jarrita arazoak emango dizkigula ziurra da. Hori bai, iaz bildutako sendabelarrak edo paketean urtebete daramanak ez digute balio; landarea indarrean dagoenean bakarrik erabili behar da. Ontziaren herena ipintzea nahikoa da, nahi izanez gero erdiraino ere ipin dezakegu baina ez gehiago, olioari asetasuna eragingo diogulako. Banaka ipintzen dira, nahastu gabe, beratze prozesuak ezberdinak izaten dituztelako.
Sendabelarra oliotan beratzeko ontzirik egokiena kristalezko ontzi aho-zabala eta hermetikoa da. Udan eguzkitan ipiniko dugu berrogei egunean, balkoian edo leiho koskan, gauez barrura sartu gabe. Olioa izan dadila gordina, ekologikoa eta birfindu gabea. Oliba olioa aberatsa da bitaminatan baina ia azal guztientzat da azidoegia epe ertain edo luzean. Ekilore olioa ere aberatsa da bitaminatan, denontzat balio du eta azal sentibera zein narritatuek gustura hartzen dute. Sesamo olioak bitaminaz gain mineral asko du eta bero eragilea da, azal lehor eta pertsona hozberentzat egokia da.
Eguzki gutxiko berrogeialdia gerta liteke Euskal Herriko udan. Hala gertatzen bada, epe hori igarotakoan, ordu erdiz Maria bainuan berotzea gomendatzen dut. Bi aldiz iragazi, iragazki metalikoarekin sendabelarra kendu eta ondoren, zapi trinko eta garbia erabiliz berriro iragazi. Kristalezko botila ilunean jasotzen da eta urtebetean ongi egoten da, hortik aurrera zahartu egingo zaigu.
Izpiliku fina (Lavandula angustifolia) ekilore oliotan beratuta egindako oleatoa krema hidratatzailea egiteko bikaina da baina makillajea kentzeko ere ederra da. 100 ml oleatori 10 tanta olio esentzial ipin dakizkioke: ez da derrigorra, indartu egingo du eta azalari lurrin atsegina emango dio. Oinetan edo bularraldean masajea emateko ere baliagarria da, oherakoan emanda bereziki erlaxatuko gaitu.
Ilenarena (Calendula officinalis) eginda damurik ez da izaten. Hau ere krema egiteko, desmakillatzeko zein serum gisa erabiltzeko ederra da oso, ekilore oliotan eginda (azal lehorra duenak sesamo oliotan). Edozein unetan ukendu egiteko aukera ere hortxe dago.
Berbena (Verbena officinalis) oleatoa sesamo oliotan egiten dut eta artikulaziotako minak tratatzeko edo hilekoak eragiten dituen minak baretzeko erabili. Arnas bide zein maskuriko infekzioren bat baldin badago, eta sukarra tarteko bada, olio honekin igurtziak egitea tratamendu egokia da.
Aukerak asko dira baina sendabelar guztiek ez dute osagai lipofilorik, hau da, guztiak ez dira egokiak oliotan beratzeko. Horregatik, lehen saiakerak egin aurretik informatu zein diren sendabelar aproposak.
Emakumea eta lurra elkartzen dituen liburua idatzi du Onintza Enbeitak: Bizitza baten txatalak. Gure aurrekoen bizimodua jaso du, andre baten ahotan: "Baserria bere horretan, erromantizismorik gabe". Feli Madariaga (1932, Baldatika, Forua, Bizkaia) da andre hori, lurrari... [+]
Orriuldu gabe daude oraindik zuhaitzak eta arbolak. Hostoak ihartu gabe daude, bai. Eta hostoa jasotzeko sasoi aproposa da. Hostoa, batez ere geroago jasotzen da; zuhaitzaren adaburua janzten duen orritza edo hostotza erortzen denean edo orriultzen denean, lurraren instantziako... [+]
Irulegi eta Anhauze artean ditu mahastiak Joanes Haritschelharrek, Amama proiektuaren bultzatzaileak. “Mahastiak ene amarenak ziren, eta bera jubilatu zenean hartu nuen nik etxaldea, 2022an”, azaldu du. Ama mahastizaina eta aita ardi gasnagilea ditu, eta beraz, beti... [+]
Izarrak, ortzi mugagabean, keinu egiten diguten argi izpi dardarti liluragarriak dira, osotasuna eta ezereza bateratuta, zer garen ulerrarazteko oroitarri zaizkigunak: izan sua, izan ondotik joan zaizkigun kuttunak, gizakiaren txikitasuna edo Anbotoko Mariren edertasuna;... [+]
Lanbidean urteak daramatzagun basozainok, gogoan ditugu 1989. urtean Euskal Herria bortizki kolpatu zuten mendiko sute handiak. Urtarriletik luze zetorren lehorte latza udazkenean lehertu zen haize bortitzen bultzadaz. Dozenaka sutek beltzez jantzi zuten lurraldea, bereziki... [+]
Ez naiz aparretsia, orraztearen aparretsia, ezta gutxiagorik ere. Baina ikasturte berriari ekiteko, zer den ez den, lakarra zuzen-zuzen ederki asko eginda nator zuregana.
Historikoki, artzaintzari eta abeltzaintzari guztiz lotuta egon den bailara da Erronkaribarrekoa, baina azken hamarkadetan nabarmen eraldatu da eta turismoa bihurtu da jarduera nagusia. “Ekonomia horrela aldatu da, eta hamarkadaz hamarkada ardi, behi eta behor kopurua... [+]
Bizitza azkar pasatzen dela entzun eta esaten dugu maiz. Hala ere, gizakiok urte dezenteko bizi-itxaropena daukagu. Hainbat urte izan ohi ditugu ongi garatu, bizi eta ugaltzeko. Badira, ordea, hori guztia denbora askoz ere laburragoan egin behar duten gu bezalako ugaztunak:... [+]
Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea aberasten zuten. XVI-XVIII mendeak ziren. Meatzariak,... [+]
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Urtero bezala, aurtengoan ere martxan dira Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan Udako Azoka Ekologikoak. Euskadiko Nekazaritza eta Elikadura Ekologikoaren Kontseiluak antolatzen ditu azokak, Gipuzkoako Biolurrekin, Bizkaiko Ekolurrekin eta Arabako Bionekazaritza elkarteekin batera... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]