Basomutilak hil zituena
Horia eta beltza da arrabio arrunta. Kolorazio aposematikoa duela esan ohi da eta ez da kasualitatea. Kolore deigarri horiek badutelako euren funtzioa. Bere burua babesteko modu bat da, “erne! Pozoia dut-eta!” esanez bezala. Eta noski, ezaugarri horri gizakiak are indar handiagoa eman dio. Arrabioa arriskutsua dela transmititu baita belaunaldiz belaunaldi, eta horiek egi bihurtu nahian-edo, badira hainbat kontakizun eta istorio arrabioari lotuak.
Arrabio arrunta (Salamandra salamandra)
Taldea: Ornoduna / Anfibioa.
Neurria: 20 cm gehienez (isatsa barne).
Non bizi da? Baso eta erreka inguruetan.
Zer jaten du? Ornogabe txikiak.
Babes maila: Ez du babesik.
Egiatik, ordea, zati txiki bat baizik ez dute bere pozoiari buruzko aipamenek: Arrabioak badu likido erresumingarri zuri bat, animaliaren batek hura jateko saiakera egingo balu gorputzean zehar zabalduak dituen guruinetatik askatuko lukeena. Gizakiak ere tentuz ibili beharko du, arrabioa hartu ostean eskuak begietara eramango balitu, litekeena baita azkura sortzea. Hortaz, basoan hura topatuz gero, bere bidean bakean uztea izango da onena. Hura behatu, bere edertasunaz gozatu eta errespetuz joaten uzteko.
Alabaina, litekeena da zuen herrian edo inguruan arrabioaren pozoiari buruzko istorio edo kondaira beldurgarriren bat baino gehiago entzun izana. Asko baitira! Urumea bailaran bada bat, esaterako, oso zabaldua dagoena: basomutilak akabatu zituen arrabioarena. Kontakizuna hainbat baserritan entzuna eta jasoa izan da, eta honela dio:
“Bazen behin, basomutil kuadrilla bat, basora lanera joan zena, eta haiekin eraman omen zuten, ohi bezala, mutil gazte bat bazkal ordurako janaria prestatu ziezaien. Basomutilak lanean ari ziren bitartean, mutilak eltzea errekan sartu omen zuen errekako ura hartzeko asmoz, babak egosteko. Bera konturatu ez, ordea, eta urarekin batera hartu omen zuen arrabioa, eta babekin irakiten jarri. Konturatzerako arrabioa eta babak ur berotan omen ziren egosten, eta gazteak zer egin ez zekiela, arrabioa hartu eta bota egin omen zuen inor ez konturatzeko moduan. Bueltakoan, basomutilak gose zirela-eta, baba guztiak jan omen zituzten, baina sukaldariak, isil-isilik, ez omen zuen bat bera ere probatu. Hortik gutxira hil omen ziren basomutil guztiak. Sukaldari gaztea izan omen zen bizirik atera zen bakarra. Eta hargatik, esaten da, arrabioak pozoia duela”.
Arrabioa, ikusten den bezala, basoari eta errekari loturiko animalia da. Eta ez da harritzekoa. Baso hezeak maite ditu, orbel eta hildako enborren artean ezkutatzeko; baina errekastoak ere behar ditu, umatzeko. Beraz, ipuinaren testuingurua, behintzat, ezin egokiagoa dela esan daiteke.
Arrabio arruntak zomorro txikiak jaten ditu eta animalia mantsoa da. Ez du abiadurarik hartu beharrik, bere koloreek ematen baitiote babesa. Baina bista-bistan egotea baino, askotan nahiago izaten du enbor zahar edo ustelen azpian ezkutatu. Hargatik, esan ohi da, baso bateko arrabio dentsitatea indikatzaile ona izaten dela basoaren kalitatea neurtzeko.
Kontakizunak gora kontakizunak behera, arrabioa gure basoetako ekosistemaren elementu garrantzitsu bat gehiago da. Egun, Herbeheretan, esaterako, ia desagertu egin da gaixotasun baten ondorioz. Bai basoak, bai arrabioa bera ondo kontserbatzea ezinbestekoa dugu, ez badugu istorio soiletan utzi nahi anfibio honek duen magia berezia.
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]
Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]
Gaur aurkezten dugun intsektuaren izen zientifikoak, besteak beste, bi gauza azaltzen dizkigu: alde batetik, gorria dela (ez erabat) eta ez duela hegorik. Okerrak ez dira biak ala biak, baina gorria ez da bere kolorazio bakarra, eta hegoak ere izan baditu, baina beraien tamaina... [+]