Antzinako 78 hazi berreskuratu dituzte Nafarroan: tartean, "melona"
Nafarroako hainbat udalerritako 50 familiak baino gehiagok hazi espezieak kontserbatu dituzte eta hauetatik 78 berreskuratu dira Sartagudan eta Donezteben dauden etxalde esperimentaletan, INTIA sozietate publikoaren klima aldaketaren aurkako proiektu baten barnean. Besteen artean, "melona" berreskuratu dute, Erriberan desagertzear zen sandia modukoa.
2018an hasi zen INTIA antzinako haziak berreskuratzen. Kasu esanguratsuena "melona"-rena da: duela urte asko utzi zioten Nafarroan landatzeari, baina Erriberako Murillo El Fruto herrian hazten jarraitu zuen eta Uxuen bizi zen pertsona batek lagundu zuen espezie berezi horren hazi zaharrak berreskuratzen. Sartagudako INTIAren etxaldean hazi horiek biderkatu dituzte eta horrela, ia desagertzear zegoen espezie horren jarraipena bermatu da.
Melona, Kukurbitazeoen familiako sandia modukoa da. INTIAk jaso dituen testigantzen arabera, “sandia-mota hori oso ohikoa zen Erriberako herri askotan ereitea, eta ohikoa zen etxe askotan egindako gozokia jatea”. Haien kontsumoa 70eko hamarkadaren hasieran desagertu omen zen, eta ia gaur egun ez da landatzen.
Melona: hazi berde ilunak dituen sandia
Maiatzean landatzen da melona. Kanpaina honetako haziaren ugaltze-fasean, izurriterik eta gaixotasunik gabe garatu ahal izan dute melona. Kukurbitazeo guztiek bezala, landare herrestaria dira, eta 10 kilo baino gehiago izatera irits daitezkeen fruitu handiak ekoizten dituzte. Kolore berde argikoa du, kanpotik nahiko gogorra, eta gehiegi heltzen denean, horitu egiten da eta barrualdea berehala galtzen da. Espezie honen bilketa urria inguruan egiten da. Baina freskoan kontsumitzeko ez da hain gustagarria: bere haragiak ez du zaporerik eta, beraz, gozogintzan bakarrik erabiltzen dira, gozokiak egiteko.
Bere haziak berde ilunak dira, eta horri esker bereizten da sandia tradizionaletatik. INTIAk jakinarazi duenez, hazi horiek landu eta haien jarraipena bermatu nahi duten pertsonentzat, behar adina gordetzen dira Aragoiko Nekazaritzako Elikagaien Ikerketa eta Teknologia Zentroko (BGHZ – CITA) barazki-espezieen Germoplasmako Bankuan, Zaragozan hain zuzen ere.
Joan urteko udaberrian idatzi nuen intsusari eskainitako aurreneko artikulua eta orduan iragarri nuen bezala, testu sorta baten aurrenekoa izan zen. Sendabelar honen emana eta jakintza agortzen ez den iturriaren parekoa dela nioen eta uste dut udaberriro artikulu bat idazteko... [+]
Duela hamabi urte pasatxo ezagutu zuten elkar Izaskun Urbaneta Ocejok eta Ainara Baguer Gonzalezek, ingurumen hezkuntzako programa batean lanean ari zirela. Garaian, lurretik hurbilago egoteko gogoa zuten biek, teoriatik praktikara pasa eta proiektu bat martxan jartzekoa... [+]
Amonak sarritan aipatu zidan badela arrain bat, garai batean kostaldeko herrietako sukalde askotan ohikoa zena. Arrain-zopa egiteko bereziki ezaguna omen zen, oso zaporetsua baita labean erreta jateko ere. Beti platerean oroitzen dut, eta beraz, orain gutxira arte oharkabeko... [+]
Lurrari begira jartzea zaila da. Kosta egiten da. Landareekin lan egiten duenak maiz haiek bakarrik ikusten ditu. Etekina, uzta, ekoizpena, mozkina, errebenioa, emana, azken zurienean “porru-hazia” bezalako hitzak dira nagusi lur-langileen hizkuntzan.
Ekosistema askok itzulera gabeko puntuak dituzte, hau da, estresa maila berezi bat pairatuz gero –izan klima aldaketa, kutsadura edo kalte fisiko zuzenarengatik– desagertzen ahal dira, eta ekosistemak haien artean konektatuak izanez gero hurrenez hurren elkar... [+]