Piperraren prezio guda eta Tuterako akordioa
Piper sasoia da, airea usaindu besterik ez dago. Bertako biperren (Capsicum annuum) aukera handia dugu: pipermina, Gernikakoa, Ezpeletakoa, Angeluko eztia, txorizeroa, pikilloa, morro edo handia eta kristal piperra. Kanpora begiratzen badugu, ezin konta adina dira eta horrek itsutuko gaitu. Piperra kanpotik ekarri genuen aspaldi, duela bost bat mende, eta egun euskal kulturaren osagai ezaguna da.
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Uda osoa biziagotzen digute piperrek, piper batzuek, batez ere frijituta edo erreta jaten direnek: pipermin, Gernika, txorizero, morro, Angelu eta abar. Uda amaian eta orain kontserban jasotzen dira, etorkizunaren gozagarri: pikilloak, kristal eta morroak erre, zuritu eta bere uretan ontziratuta; pipermina ozpin bixigarrian; txorizeroa, Ezpeleta eta Gernika gorritu eta lehortuta zintzilik eta aurreraxeago mamia kendu eta hauts eginda edo saltsa bihurtuta; pipermina eta Ezpeletakoa, ondo gorritutakoan, jakien ongarri ezti edo bizi izango den mehe-mehea ez den hauts eginda.
Piperra nonahi bizi da gurean, eta bertakoez gain makina bat klase berri ikusten da bazterretan. Mundua dugu Euskal Herrira bizitzera etorria, eta mundu bat piper, ez, piper mundu ugari, kultura ugari ekarri eta bertaratua da, dagoeneko hemen. Kultura bakoitzak bere piper kultura du, eta asko eta asko hemen ditugu; ohitzen ahal gara. Gure iloben ilobek bere, bertako izango dituzte etorri eta etorri ari diren Ameriketako, Afrikako, Asiako eta Europa urruneko piperrak.
Bertako piper barietateak babesten dituzten izendapenak baditugu Euskal Herrian: Ezpeletako Piperra Jatorri Izendapena, Angeluko “Biper eztia” label gorria eta Pipermina eta Gernikako Piperra Eusko Labelak. Baina Nafarroa da Euskal Herriko piper soro erraldoia, eta piper jorratuena Lodosako Pikillo jatorri izenak arautzen duena da, Andosilla, Azagra, Carcar, Lerin, Lodosa, Mendabia, San Adrian eta Sartaguda udalerrietan landutakoak soilik babesten dituena.
Jatorri izenaren geografiatik kanpo dago Buñuel, baina han lehertu zen 1973an, irailaren 21ean “Piperraren Guda” izendatu zena, orduko diktadurako lehen nekazaritza greba. Piper kontserba egiten zuten Nafarroako eta kanpoko industriek urte batetik bestera jaitsi zuten piper kiloaren prezioa 13 pezetatik 4ra, eta nekazariak sutu egin ziren. Piperrez gainezka zituzten gurdiekin ehunen bat traktorek Iruñea-Zaragoza errepidea eten zuten. Gero eta nekazari gehiago bildu, eta trenbidea ere berdin; inguruko herrietara ere zabaldu zen altxamendua: Ribaforada, Aragoiko Mallen... Piperra orduan ere garrantzitsua zen, eta 10.000 nekazari mugitu omen ziren. Carrero Blanco zen orduan Espainiako presidentea, eta agi denean hark mugitu zuen irtenbidea topatzeko premia. Estatuko Nekazaritza Ganberaren presidentea bitartekari, hilaren 24an buñueldarrak buru, nekazariz mukuru zen Tuterako pilotalekuan lotu zuten akordioa: 6 pezeta kiloko. Nekazari horietako batzuek guardia zibilen eta baita garai hartako Tribunal Especial de Orden Público zenaren aurrera azaldu behar izan zuten.
Piperra maina berezia behar duen landare delikatua da, laborantza arretatsua eskatzen du eta soilik eskuz biltzen da. Tokian tokiko barietateak dira, eta organoleptikoki paregabeak, jaleen artean sona handia eman dietenak. Sortu eta zaintzen dituzten nekazariak bezala.
Txikitan, beharbada inguruko adinkide gehienen modura “gustatzen ez zaidan” zerbait izatearren, bat batean bota nuen, etxean: “Ez zait gallito gustatzen”.
Maiatzean zabaldu zituen ateak Eako Berton dendak. Iñaki Biteri eta Iratxe Arriola dira proiektu honen atzean dauden kideak, eta diotenez, aspaldian zuten denda irekitzeko ideia buruan: “Umeak ditugu, baserrian bizi gara, zaintza lanetan ari gara, eta bizitza... [+]
2022an egun gutxi batzuetan 15.000 hektarea kiskali ziren Nafarroan. 2024an, eskarmentu haren ondotik, eta Andia mankomunitatearen eskutik, izan genuen lehen aldiz “artalde suhiltzaileen” berri. Zunbeltz Test Gunearen baitan martxan jarritako proiektua.
Onintza Enbeitak lurrari emana bizi izan den Feli Madariagaren bizitzako hainbat pasarte kontatzen ditu. Urriaren 10ean 18:30etan Muxikan, bi emakumeon artean aurkeztuko dute ARGIAren Bizi Baratzea sailean argitaratu den liburua.
Zuhaitzen hostoak erortzen ari dira, eguzkiak ez du hainbeste berotzen baina azken izpiak aprobetxatuz, bazkalostean mendi bueltatxoa ematera irten gara. Mendiaren soinuetan barneratuta, bat- batean tronpetak diruditen “kru-kru-kru” hotsak entzuten dira. Begirada... [+]
Baigorriko pentzeetan jateko sagarrak ekoizten ditu Elena Aguerre laborariak. Lekorneko Garroa etxaldean barazkigintza ekologikoan luze aritua zen, baina 2022-2023ko neguan Baigorrira lekualdatu eta proiektu berria jarri zuen abian: “Pentze bat xerkatu eta hektarea eta... [+]
Inaurkina. Inaurkingintzan buru-begi hasia dago aberats jendea, abeldun jendea, abeltzaina. Buru-begi eta buru-belarriak erne egin beharreko lana da inaurkinarena. Etxeratu nahi den zaborra da inaurkina. Izan ere, zaborra, gaur egun sortzen duguna ez bezala, begi-bistatik... [+]
Udazken sasoia iritsi zaigu eta ohikoak diren irudiak etorri zaizkigu; hostaje gorrixkak, erortzen ari diren hosto bakan malenkoniatsuak, haizeak astindutako orbela.
Suaren presentzia naturan milioika urtetan izan da (gizakion agerpena baino askoz lehenagotik). Horregatik, ohikoa da landare askok suaren aurrean adaptazio ugari edukitzea. Gure inguruan arruntak diren arteek eta ametzek, adibidez. Baita txilar askok eta otea bezalako sastraka... [+]
Altri multinazionalak Europako zelulosa lantegi handienetakoa eraiki nahi du Galizian, Palas del Rei herrian, lyocell deituriko zuntz "jasangarria" ekoizteko. Eukaliptoak, ura, moda-industria indartsua eta oligarkia politiko diruzalea. Dena du alde horretarako. Dena?... [+]
Silurikoan sortu omen ziren, kontuak atera! Duela 400 milioi urte edo gehiago. Beraz, planetako lurretan azaldu ziren lehenetako animaliez ari gara, ez da txantxetarako kontua. Eta oraindik txantxa gutxiago, garai hartako espezie batzuek luzeran bi metro ere bazituztela jakinda... [+]
Garuna dirudi, bai, intxaur alearen mamiak. Garun bikoitza. Alearen edo garauaren barrukoari “intxaur-mami”, “intxaur-ister” eta “intxaurki” esaten zaio.
Uztailaren erdialdean aurkeztu zuten 2027tik aurrera Europako Nekazaritza Politika Bateratua (NPB) izango dena, eta proposamena izugarria da: NPBaren egitura desegitea eta azken urteotan lortutako aurrerapen urriak suntsitzea.
Euskal Sagardoa Jatorri Deiturako 250 sagastietan hasiak dira jada sagar biltzen. Araba, Bizkaia eta Gipuzkoari dagozkien iazko datuekin alderatuta, uzta handiagoa izango da aurten. Orotara sei-zazpi milioi kilo biltzea aurreikusten dute, datu zehatza urte bukaerarako izango... [+]
Sarraskiak ez du etenik Palestinan, eta lurraldeko txoko guztietara hedatzen ari da. Uztailaren 31n, Hebrongo (Zisjordania) Hazien Bankuaren Ugalketarako Unitateari eraso zion Israelek; bulldozer eta makineria pisutsuarekin bertako instalakuntza eta azpiegiturak suntsitu zituen... [+]